Babay və ya babayka (tatar. бабай — "baba") — slavyan folklorunda valideynlərin dəcəl uşaqlarını qorxutmaq üçün bəhs etdikləri qorxulu xəyali varlıq.
| Babay | |
|---|---|
| rus. Бабайка | |
 | |
| Yaradan | slavyan folkloru |
| Canlandıran | babayka |
| Məlumat | |
| Növü | gecə ruhu |
Bu xəyali varlıq, həmçinin Babayka (rus. Бабайка), Babayko (ukr. Бабайко) və ya Bobo (pol. Babok) adlanır, baxmayaraq ki, bu termin onun qadın ekvivalentinə də şamil edilə bilər.[1]
Babay, bir qayda olaraq, ümumiyyətlə təsvir olunmur; uşaqlar onu öz xəyallarında qorxulu şəkildə təsəvvür edə bilirlər.
Şaparova,[2] Babayı dəcəl uşaqları yığdığı çanta və ya çuvalla gəzən, qara və əyri adam, çox vaxt mənfi ruhlara xarakterik olan fiziki qüsurlu (lal, qolsuz və ya topal) qoca kimi təsvir edir.
Babay adətən, yaramaz uşaqlar çarpayılarına yatdırıldıqdan sonra yataqlarından qalxmamaları üçün onlara valideynləri tərəfindən xatırladılır. Belə olan halda valideynlər Babayın çarpayının altında gizləndiyini, əgər yataqlarından qalxarlarsa onları aparacağını deyirlər:
Аy, bay, bay, bay,
Gəlmə, qoca Babay,
atlara saman vermə.
atlar saman yemirlər,
Hamı Mişaya baxır.
Mişa gecələr yatır
Saatbasaat böyüyür.
Аy, bay, bay, bay
Bizə gəlmə, Babay.Layla
Vladimir İvanoviç Dalın "Rus dilinin izahlı lüğətində", "baba, babay" sözləri "baba, qoca; bəzən uşaq müqəvvası" mənasında izah olunur. Türk dillərində isə, xüsusən də qaraçay-balkarlarda babay uşaqları qorxutmaq üçün istifadə edilən: "babay getdi! "Babay səni aparacaq!" canavardır.
Dal qeyd edir ki, belə olduğu halda "babayka" (yəni yaşlı qadın) variantından istifadə etmək olar. İnternetdə yerləşdirilmiş V. Lutsenkonun "Ukraynalıların və onların əcdadlarının tarixi və etnogenezində türk faktoru" adlı araşdırmasında göstərilir ki, "baba", "qoca" mənasındakı bu söz rus dilində məhdud yayılmış dialektizmdir. Lutsenko sonralar Moskvada yaşamış, lakin bu sözü ilk dəfə yalnız Qazaxıstandakı ruslardan eşitmiş,[3] Kursk vilayətindən olan türkoloq İ. Q. Dobrodomovdan sitat gətirir. "Baba", "qoca" sözünün eyni mənasındakı "babay" sözünə Fima Jiqanetsin "Blatnıye jivaniya" əsərində də rast gəlinir:
…Nə ucuz zəhər, lənət olsun! —
Mən kor adamla oynayacağam…
A. İ. Qrişşenko və N. A. Nikolinanın "İfadəli etnonimlər düşmənçilik nitqinin əlamətləri kimi" məqaləsində rus uşaqlarının qorxu hekayələrində türkcə "babay" sözünün işlədilməsi etnik düşmənçiliyin təzahürü kimi qiymətləndirilir.[4]
- Babay / Бабай (Babai) 2014-cü ildə Ukraynanın "Ukranimafilm" kinostudiyasında çəkilmiş uşaq animasiya filmidir.[5][6]
- Ukraynanın "Ukranimafilm" kinostudiyasında 2015-ci ildə çəkilmiş cizgi film serialı.[7][8]
- ↑ "Бабай". Bestiary.us. İstifadə tarixi: 2018-11-10.
- ↑ Шапарова Н. С. Краткая энциклопедия славянской мифологии. — М.: АСТ, 2001.
- ↑ Владимир Луценко. Украинские тюркизмы, отсутствующие в русском языке // Тюркский фактор в истории и этногенезе украинцев и их предков. 2011.; Лиля Пальвелева. "От А до Я. Тюркский вклад в русский словарный запас". Радио Свобода. 2006-12-24. 2012-02-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-09-21.
- ↑ Грищенко А. И., Николина Н. А. Экспрессивные этнонимы как приметы языка вражды (PDF) // Язык вражды и язык согласия в социокультурном контексте современности. Отв. ред. И. Т. Вепрева, Н. А. Купина, О. А. Михайлова. Екатеринбург: Изд-во Уральского университета. 2006. 175—187. 2009-03-20 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- ↑ "Babay / Бабай" (ingilis). 2017-01-20. 2023-04-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-24.
- ↑ Babai (2014) - IMDb, İstifadə tarixi: 2023-04-24
- ↑ "Babay / Бабай" (ingilis). 2017-01-20. İstifadə tarixi: 2023-04-24.
- ↑ Прем'єра: Бабай - Зухвале викрадення . Серія 1- Бабай мультфільм українською (ingilis), İstifadə tarixi: 2023-04-24
- Бабай // "Мифология". Образование. М.: ОЛМА-ПРЕСС. Оксана Дубровская. 2002. 37. ISBN 5-94849-107-2.
- Клейн, Лев Самуилович. Воскрешение Перуна. К реконструкции восточнославянского язычества. СПб.: Евразия. 2004. ISBN 5-8071-0153-7.
- Шапарова Н. С. . "Краткая энциклопедия славянской мифологии". — М.: АСТ, 2001.