Böyük palıd uzunbığı (lat. Cerambyx cerdo L.) — Buğumayaqlılar tipinin sərtqanadlılar dəstəsinin uzunbığlar fəsiləsinə aid olan növ.
| Böyük palıd uzunbığı | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
.jpg) | ||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||
|
Domen: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Tipüstü: Ranqsız: Ranqsız: Tip: ???: Böyük palıd uzunbığı |
||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||
| ||||||||
Böcəklərin bədən uzunluğu 24–25 mm-ə çatır. Rəngi qara-qəhvəyidir.
Böcəklərin uçuşu may ayından avqust ayınadək davam edir. Əsasən meyvə, meşə və introduksiya edilmiş bəzək ağaclarına palıda, cökəyə, tuta, əriyə, qoza, at şabalıdına və şama zərər verir. Bakı və Sumqayıt şəhərlərində daha çox yayılmışdır. Yaşlı fərdlər ağacların ifraz etdiyi şirə ilə qidalanırlar. Bir neçə gün cütləşmədən sonra, iyun-iyul aylarında ağacların gövdəsi daxilinə yumurta qoymağa başlayırlar. 12-14 gündən sonra yumurtadan çıxan sürfələr gövdənin içərisində qidalanaraq öz inkişaflarını 2-3 ilə başa vururlar. Müşahidələrə əsasən ağacın gövdəsinin daxilində 18-20 sürfə olur. Sürfələrin puplaşması üçüncü ildə baş verir. Onların təbiətdə görünməsi mayın axırlarından başlayaraq sentyabr ayının əvvəllərinə qədər davam edir. İldə 3 nəsil verir. Bu uzunbığa yoğun gövdəli ağaclarda daha çox təsadüf olunur. Bəzən cavan gövdəli, nazik ağacların və kötüklərin də üzərində rast gəlinir.[1] Bir nəslin inkişafı 3 ilə kimi davam edir ki, onun iki ildən çoxunu sürfə mərhələsi təşkil edir. Sürfələrdə puplaşma prosesi adətən üçüncü ilin yayının ortalarında gedir. Sürfələr puplaşmadan qabaq yemləndikləri yerdə mağaracıq düzəldirlər. Puplardan çıxan böcəklər həmin mağaracıqda gələn ilin mayına kimi qışı keçirirlər. Yetkin böcəklərin təbiətdə uçuşu Azərbaycan şəraitində mayın birinci yarısında, kütləvi surətdə isə iyun və iyul aylarında müşahidə olunur. Böcəklərdə yumurta qoyma prosesi iyun-iyul aylarında gedir. Bu uzunbığın zədələdiyi ağacların zədələndiyi yerlərdən qara rəngdə şirə axır. Sürfələrin ağacın oduncaq hissəsində getdiyi yolun uzunluğu bəzən bir metrə kimi çatır.[2]
Geniş areallı növ olub, əsasən palıd ağacı və qismən müxtəlif meşə ağacları (fıstıq, vələs, qarağac, cökə), qoz, şabalıd və s. ağacların üzərində yaşayır. Geniş yayılmışdır. Ona orta və Cənubi Avropada və Şərqi Afrikada, Krımda, Qafqazda, Ön Asiyada, və Ukraynada təsadüf edilir. Azərbaycanda Şəki-Zaqatala, Quba-Xaçmaz, Şamaxı-Qobustan, Dağlıq Qarabağ, Naxçıvan MR və Lənkəran vilayətlərində yayılmışdır. Bir növün bir neçə yarımnövü vardır ki, onlardan keçmiş SSRİ-də ikisi yayılmışdır. Azərbaycanda yayılan böyük palıd uzunbığı respublikanın bütün rayonlarında müşahidə olunmuşdur.[2]
- E.F.Səfərova. Abşeronda bəzək bitkilərinə zərərverən cücülər, onların biotənzimlənməsində entomofaqların rolu (Dissertasiya). Bakı, 2013
- N.H. Səmədov. Azərbaycanın uzunbığ böcəkləri.