Asim ibn Bəhdələ

Asim ibn Bəhdələ, Əbu Rəmsə, Rüfaə ət-Təmimi, əl-Haris ibn əl-Həsən əl-Bəkri və başqalarından hədis nəql etmişdir. Quran qiraətini Əbu Əbdürrəhman əs-Süləmi, Əbu Məryəm Zirr ibn Hübeyş əl-Əsədi və Əbu Əmr Səid ibn İlyas əş-Şeybanidən, onlar isə Abdullah ibn Məsuddan almışdır. Zirr ibn Hübeyş və Əbdürrəhman əs-Süləmi eyni zamanda Əli və Osmandan qiraət öyrənərək nəql etmişdir. Süləmi digərlərindən fərqli olaraq Übeyy ibn Kəb və Zeyd ibn Sabitdən də qiraət nəql etmişdir. Süləminin qiraət istadları olan səhabələr Osman, Əli, Übeyy ibn Kəb və Zeyd ibn Sabit isə qiraəti Məhəmməd peyğəmbərdən almışdır. Ustadı Süləmidən sonra Kufədə qiraət ustadlığı Asimə keçmişdir. Əbu Hənifə Quran qiraətini ondan öyrənmişdir. Asimin qiraətinin ən məşhur raviləri (nəql edənlər) isə Həfs və Şöbədir. Asim hicri 127-ci ilin (744) axırlarına yaxın Kufədə vəfat etmişdir.^[3]

Qiraət sahəsində mahir olmasına baxmayaraq hədis elmində onun haqqında müxtəlif fikirlər vardır. Əbu Züra və Əhməd ibn Hənbəl onu "siqa", Əbu Hatim "saduq" olaraq adlandırmışdır.^[5] Onun hədis əzbərinin kifayət etmədiyinə və "siqa" olmasına baxmayaraq, hədisdə çoxlu səhvlərə yol verdiyinə işarə edənlər də olmuşdur.^[6][7] Lakin onun rəvayətlərinə "Kütübi-sittə"də yer verilmişdir.

İbn Mücahid, Asim qiraətinin kufəlilər tərəfindən çox da üstün tutulmadığını, bu bölgədə daha çox Həmzə ibn Həbib əz-Zəyyatın qiraətinin yayğın olduğunu qeyd edir. O, səbəb kimi, ravisi Əbu Bəkr istisna olmaqla, Asimdən bu qiraəti bütün incəlikləri ilə öyrənənlərin az olduğunu və bu sahədə ravisi Əbu Bəkrdən başqa heç kimə etibar etmədiklərini, bunun nəticəsində isə Kufədə Asim qiraətində yetişən insan sayının az olduğunu bildirir.^[8] Lakin hicri 500-cü (1106) ildən sonra vəfat edən Əhməd əl-Əndərabi fərqli bir fikir irəli sürərək kufəlilərin onun qiraətini qəbul etdiklərini və tabiin nəsli keçdikdən sonra gələnlərin də öz dövrünə qədər bu qiraətə tabe olduqlarını qeyd edir.^[9] İbn Mücahiddən əvvəl geniş yayıla bilməyən Asim qiraəti, xüsusilə Həfsin rəvayəti ilə – bəlkə də İbn Mücahidin ölümündən sonra başlayan dövrlərdən etibarən – Kufə şəhərini, hətta bütün Yaxın Şərqin hüdudlarını aşaraq, nəhayət XX əsr müsəlmanlarının təxminən doxsan faizinin üstünlük verdiyi bir oxunuş formasına çevrilmişdir. Bu geniş yayılmanın səbəbi, Asim qiraətinin sənəd baxımından etibarlı olması ilə yanaşı, Həfsin rəvayətinin sadə və aydın olmasıdır. Qurandakı bəzi istisna hallar (məsələn, Furqan surəsinin 69-cu ayəsində zamirin uzun oxunduğu "qiihi", Qiyamə surəsinin 27-ci ayəsində idğamsız oxunan "mən raqin" və Mutaffifin surəsinin 14-cü ayəsində yenə idğamsız oxunan "bəl ranə" nümunələrində olduğu kimi) istisna olmaqla, qayda xarici oxunuşlara rast gəlinmir. Bununla yanaşı, "bəynə-bəynə", "ixtilas" və yalnız müəyyən ayələrdə istisna edilən (məsələn: Hud 41; Yusif 11; Fussilət 44) "imalə", "işmam" və "təsil" kimi bəzi yerli ləhcə və şivələrdən qaynaqlanan, xüsusilə ərəb dilli olmayan xalqlar üçün çətinlik yarada biləcək tələffüz xüsusiyyətləri də Həfsin rəvayətində yer almır. Bütün bunlar onun geniş yayılmasında mühüm rol oynamışdır.^[10] Həmçinin Asim, bəzi surələrin əvvəlindəki hurufu muqattanı müstəqil bir ayə kimi qəbul etməmişdir.^[5]