Antonio de Mendoza

Antonio de Mendoza İniqo Lopez de Mendoza-i-Kinyonesin — II Tendilya qrafı və I Mondexar markizinin (böyük şair İniqo Lopes de Mendozanın nəvəsi) və onun ikinci həyat yoldaşı Fransiska Paçeko Portokarreronun (I Eskalon hersoqu Xuan Paçekonun və onun həyat yoldaşı, Moher və Vilyanueva-del-Fresno torpaqlarının VI senyorası Mariya Portokarrero Enrikesin qızı) oğlu idi.

O, bir çox mənbələrdə, bioqrafiyalarda və nəşrlərdə səhvən göstərildiyi kimi heç vaxt Tendilya qrafı olmamışdır, çünki bu titul və mayorat onun böyük qardaşı Luis Urtado de Mendozaya keçmişdi. Onun sahib olduğu yeganə daimi titul Sokuelyamos komendantı titulu idi.

O, katolik kralların baş xəzinədarı Fransisko de Varqasın qızı Katalina de Varqasla evlənmişdi və onların üç övladı var idi: böyük oğlu İniqo, Fransiska və Fransisko. Antonio, 1539-cu ildə Magellan boğazına ekspedisiya təşkil etmiş Plasensiya yepiskopu Qutyerre de Varqas Karvaxalın qaynı idi.

17 aprel 1535-ci ildə İspaniyanın Barselona şəhərində kral fərmanı ilə Mendoza Yeni İspaniyanın vitse-kralı təyin edildi. O, 15 il hakimiyyətdə qaldı və bu müddət ondan sonra gələn bütün vitse-krallardan daha uzun idi. Yeni İspaniyaya gəldikdə, o, yenicə fəth olunmuş, yerli xalqların narazılığı və ispan fatehləri ilə ispan kolonistlər arasındakı rəqabət içində olan bir ərazi ilə qarşılaşdı. Vitse-kral olduğu müddət ərzində o, hökumətin bütün sahələrində kralın nümayəndəsi kimi çıxış edirdi. Bundan başqa, Mendoza həm Şimali, həm də Cənubi Amerikada ən yüksək müstəmləkə məmuru idi ki, bu da onu çox nüfuzlu bir şəxsə çevirirdi.^[2] Onun çətin vəzifəsi kralın adından idarə etmək, lakin eyni zamanda Ernan Kortesi özünə düşmən etməmək idi. Kortes özü Astek imperiyasının ispanlar tərəfindən fəthinə rəhbərlik etdiyi üçün Yeni İspaniyanın daimi hakim kral məmuru təyin olunacağını gözləyirdi. Lakin imperator V Karl (İspaniyanın I-ci Karlı) və Hindistanlar Şurası Kortesi kral hakimiyyətindən həddən artıq müstəqil hesab edərək onu vitse-kral təyin etmədi və 1528-ci ildə Yeni İspaniyada ali məhkəmə (audiencia) yaratdı. Kortesin rəqibi olan Nuno de Qusman bu məhkəmənin sədri təyin edildi ki, onun gücü tarazlaşdırılsın.^[3]1530-cu ildə tac Kortesə Oaxaka vadisinin markizi titulunu və bir sıra enkomyenda-lar verdi. 1535-ci ildə vitse-kral Mendozanın gəlişindən sonra Kortes Kuernavakadakı sarayından öz şəxsi iqtisadi maraqlarını güdməklə məşğul oldu.^[4]

İspanlar Karib dənizi regionunda işğal və kəşfiyyat, fəth və məskunlaşmanı genişləndirsələr də, tac yalnız Mərkəzi Meksikanın fəthi zamanı Yeni İspaniyada vitse-kral (kralın müvəqqəti nümayəndəsi) təyin etdi. Vitse-kral Meksikada kralın canlı təsviri kimi fəaliyyət göstərəcək və Yeni İspaniya Krallığında kral hakimiyyətini effektiv şəkildə təmin edəcəkdi. Hakimiyyətini möhkəmləndirmək və sabit bir cəmiyyət qurmaq məqsədilə o, Yeni İspaniyanın inkişafına sadiq olan güclü koloniya sakinləri ilə evlilik ittifaqları yaratdı; bunlardan biri Marina de la Kaballeriya idi.^[5] Mendoza-nın zadəgan statusu və ailəsinin İspaniya tacına sədaqəti onu bu vəzifəyə layiq namizəd edirdi. ^[6]

Don Antonio və episkop Xuan de Sumarraqa Meksikada iki təhsil müəssisəsinin yaradılmasında əsas rol oynamışlar: Tlatelolkodakı Müqəddəs Xaç Kolleci (1536), burada astek nəsillərinin oğlanları latın, ritorika, fəlsəfə və musiqi öyrənirdilər, və Real və Papa Meksika Universiteti (1552), Salamanka Universiteti nümunəsində yaradılmış və gəncləri Katolik Kilsəsi üçün hazırlayan universitet. Bu müəssisələr müvafiq olaraq Amerika qitəsində yaradılan birinci və ikinci universitetlər olmuşdur.

1536-cı ildə o, gümüş və mis pulların, makukinlərin dövriyyəyə buraxılmasını başlatmışdır. Həmçinin onun göstərişi ilə 1539-cu ildə Meksikaya Yeni Dünyada ilk çap maşını gətirilmişdir; bu işə çapçı Xuan Pablos (Giovanni Paoli) rəhbərlik etmişdir. Meksikada çap olunan ilk kitab — La Escala Espiritual de San Juan Clímaco (“Müqəddəs Yəhya Klimakın Ruhani Pilləsi”) olmuşdur.

18 may 1541-ci ildə Don Antonio Vallyadolid şəhərini (indiki Morelia, Miçoakan ştatı) təsis etmişdir.

İspaniya tacı yeni qanunlar qəbul edəndə, bu qanunlar konkistador-enkomyenderoların torpaq və əmək resursları üzərində hüquqlarını məhdudlaşdırırdı, vitse-kral ən sərt maddələrin tətbiqindən ehtiyatla çəkindi. Bu maddələr artıq enkomyenderonun ailəsinə ömürlük torpaq sahibi olmağa icazə vermirdi. Peru ərazisində Yeni qanunların tətbiqi açıq üsyana və vitse-kralın öldürülməsinə səbəb oldu.^[7]

Yeni qanunların yaratdığı böhran qarşısında Mendoza «obedezco pero no cumplo» (“itaət edirəm, amma icra etmirəm”) siyasətini tətbiq etdi. Bu o demək idi: “Mən tacın səlahiyyətini hörmət edirəm, amma bəzi qanunları öz ixtiyarım ilə yerinə yetirmirəm.” O, Yeni qanunları tətbiq etməməyə çalışdı və bunun sayəsində bölgədə sabitliyi qorudu.^[8]

1542-ci ildə Meksikanın şimal-qərbində ispanları regiondan çıxarmaqla yerli əhalinin nəzarətini bərpa etməyə çalışan Mikstona üsyanı baş verdi. Vitse-kral özü şəxsən döyüş meydanına çıxmalı və mövcud bütün qüvvələri toplamalı oldu. Üsyan yatırıldı, sağ qalan yerli əhali isə ağır cəzaya məruz qaldı. Vitse-kralın əmri ilə kişilər, qadınlar və uşaqlar ələ keçirilib edam edildi: bəziləri toplarla vuruldu, bəziləri itlər tərəfindən parçalandı, digərləri isə silahlarla yaralandı.^[9] 1548-ci ildə o, sapotek üsyanını da yatırdı.

Vitse-kral Mendoza bir neçə ekspedisiyalara göstəriş verdi:1540–1542-ci illərdə Yeni İspaniyanın şimal torpaqlarını araşdırmaq və orada yaşayış məntəqələri yaratmaq üçün Fransisko Vaskes de Koronado; 1542–1543-cü illərdə Yuxarı Kaliforniyanın qərb sahilini araşdırmaq üçün Xuan Rodriqes Kabrilyo; və 1542–1543-cü illərdə Filippin ekspedisiyası üçün Rui Lopez de Vilyalobos. Mendoza əmri ilə yaradılmış Mendoza Kodeksi sonradan onun şərəfinə adlandırıldı.^[10]

Hakimiyyəti dövründə Mendoza Yeni İspaniyanın bütün fəth olunmuş torpaqlarında taxtın suverenliyini gücləndirdi və ilk konkistadorların hakimiyyət və ambisiyalarını məhdudlaşdırdı. Onun tətbiq etdiyi bir çox siyasi və iqtisadi tədbirlər bütün kolonial dövr boyunca qüvvədə qaldı. O, xəstəxanaların və məktəblərin inşasını dəstəklədi, həmçinin kənd təsərrüfatı, heyvandarlıq və mədənçiliyin inkişafına kömək etdi. Onun administrasiyası Yeni İspaniyada sabitliyin qorunmasına və sülhün bərqərar olmasına mühüm töhfə verdi.

Yeni İspaniyanın vitse-kralı vəzifəsinə onu don Luis de Velasko əvəz etdi. Məlumata görə, Mendoza öz varisinə belə məsləhət vermişdi: “Az iş gör və onu tədricən gör”.

1549-cu il iyulun 4-də imperator Karl V Brüsseldə Mendozanı Perunun vitse-kralı təyin etdi. O, Meksikadan Panama üzərindən quru yolu ilə səyahət edib, sonra gəmi ilə Peruya çatdı. Yeni vəzifəsinə 25 noyabr 1550-ci ildə başlayıb. Lakin qısa müddətdən sonra xəstələnmiş və 1552-ci ildə vəfat etmişdir. Onun məzarı Lima kilsəsində yerləşir, Peru fəthçisi Fransisko Pisarro-nun məzarı yanında.

Kaliforniyanın Humboldt dairəsindəki Mendosino burnu 1565-ci ildə onun şərəfinə adlandırılmışdır. Bu burundan XIX və XX əsrlərdə Mendosino dairəsi, Mendosino şəhəri və Mendosino milli meşəsi adını almışdır.

1. ↑ Henares, Antonio Pérez. "Antonio de Mendoza y Pacheco, el primer virrey y pacificador de la Nueva España". El Debate (ispan). İstifadə tarixi: 13 dekabr 2025.
2. ↑ Aiton, Arthur Scott. Antonio de Mendoza, first viceroy of New Spain. 1927. 52. ISBN 9780846207832.
3. ↑ Ida Altman, The War for Mexico's West. Albuquerque: University of New Mexico Press 2010, p. 21-22.
4. ↑ Ida Altman, et al. The Early History of Greater Mexico. Pearson 2003, 69.
5. ↑ Alejandro Cañeque, The King's Living Image: The Culture and Politics of Viceregal Power in Colonial Mexico, New York: Routledge 2004.
6. ↑ Altman et al, Early History of Greater Mexico, p. 69.
7. ↑ James Lockhart and Stuart B. Schwartz, Early Latin America. New York: Cambridge University Press 1983, pp. 94-95.
8. ↑ John H. Parry and Robert G. Keith, eds. New Iberian World: A Documentary History of the Discovery and Settlement of Latin American to the Early 17th Century. vol. 1. The Conquerors and the Conquered, pp. 348-359
9. ↑ Juan Comas, "Historical Reality and the Detractors of Father las Casas". In Juan Friede and Benjamin Keen (eds.), Bartolomé de las Casas in History: Toward an Understanding of the Man and his Work. Collection spéciale: CER. DeKalb: Northern Illinois University Press, p. 493.
10. ↑ "Codice Mendoza".