Butun axtardiqlarinizi tapmaq ucun buraya: DAXIL OLUN
  Mp4 Mp3 Axtar Yukle
  Video Axtar Yukle
  Shekil Axtar Yukle
  Informasiya Melumat Axtar
  Hazir Inshalar Toplusu
  AZERI CHAT + Tanishliq
  1-11 Sinif Derslikler Yukle
  Saglamliq Tibbi Melumat
  Whatsapp Plus Yukle(Yeni)

  • Ana səhifə
  • Təsadüfi
  • Yaxınlıqdakılar
  • Daxil ol
  • Nizamlamalar
İndi ianə et Əgər Vikipediya sizin üçün faydalıdırsa, bu gün ianə edin.

Antifosfolipid sindromu

  • Məqalə
  • Müzakirə

Antifosfolipid sindromu (AFS) və ya fosfolipid sindromu antifosfolipid anticisimlərinin yaratdığı otoimmün hiperkoaqulyasiya halıdır. AFS arteriyalarda və venalarda qan laxtalanmasına (tromboz) səbəb olur. Hamiləlik dövründə isə bu sindrom erkən doğuşa, ölü dölün doğulmasına və ya ağır dərəcəli preeklampsiyə səbəb ola bilir.[2]

Antifosfolipid sindromu
XBT-10-KM D68.61
XBT-9-KM 795.79[1]
OMIM 107320
DiseasesDB 775
MeSH D016736

Antifosfolipid sindromunun (AFS) diaqnozunun qoyulması üçün diaqnostik meyarlar, tromb və ya hamiləliklə bağlı ağırlaşma kimi bir klinik halın olmasından və qanda antifosfolipid antikorlarının aşkarlanması üçün iki qan analizinin aparılmasından ibarətdir. Bu analizlər azı üç ay fasilə ilə aparılmalıdır. Qan analizlərində Volçanka antikoaqulyantı (lupus antikoaqulyantı) və ya Anti-beta-2-glikoprotein I antikoru təsdiqləməlidir.[3]

Antifosfolipid sindromu birincili və ya ikincili olur. Birincili antifosfolipid sindromu digər xəstəliklərlə əlaqəli olmayaraq əmələ gəlir. İkincili antifosfolipid sindromu isə sistemik lupus eritematosus kimi digər otoimmün xəstəliklərin nəticəsi olaraq əmələ gəlir. Bəzi hallarda AFS ölümlə nəticələnən, çox saylı orqan çatışmazlığına gətirib çıxaran katastrofik antifosfolipid və ya Aşerson sindromuna səbəb olur. Bu xəstəlikdən əziyyət çəkən xəstələrin təxminən 28% -ində ağciyər xəstəlikləri inkişaf edir.[4]

Mündəricat

  • 1 Kəşf tarixi
  • 2 Simptomları
  • 3 Akuşerlik antifosfolipid sindromu
  • 4 AFS-nin genetik markerləri
  • 5 Patogenezi
  • 6 Müalicəsi
  • 7 Proqnozu
  • 8 Populyar mədəniyyətdə
  • 9 İstinadlar

Kəşf tarixi

Antifosfolipid sindromu ilk dəfə 1980-ci illərdə sistemik lupus eritematozu və trombozu olan insanlar üzərində aparılan anticisim müşahidələri nəticəsində tam təsvir edilmişdir.[5][6] Londondakı St Thomas Xəstəxanasında işləyən revmatoloq Qrem R. V. Hughes bu sindromu ətraflı təsvir etdikdən sonra, onun şərəfinə bu sindromu bəzən "Hughes sindromu" olaraq da adlandırırdılar.[6][7]

Simptomları

Trombozlar və ya hamiləliklə bağlı ağırlaşmalar olmadığı halda qanda antifosfolipid antikorlarının mövcudluğu təkbaşına AFS (antifosfolipid sindromu) diaqnozunu göstərmir.[8] Antifosfolipid sindromu orqanizmin istənilən arteriyalarında və ya venalarında qan laxtalanmasına və ya hamiləliklə bağlı ağırlaşmalara səbəb ola bilər. AFS olan pasiyentlərdə ən çox görülən əlamət aşağı ətrafların dərin vena trombozu və arterial trombozdur.[9] AFS-dən əziyyət çəkən hamilə qadınlarda isə düşük, dölün inkişafdan qalma sindromu (DİQS) və erkən doğuş riski artır. Bu kimi ağırlaşmaların əsas səbəbi çox zaman plasentanın infarktı (qan təchizatının pozulması) olur.[10]

AFS diaqnostik meyarlarına daxil olmayan, lakin tez-tez rast gəlinən digər əlamətlərə trombositlərin sayının azalması (trombositopeniya), ürək xəstəlikləri, retikulyar asfiksiya (dəri üzərində torşəkilli göyərmələr) aiddir.[11] Antifosfolipid antikorları ilə baş ağrıları, miqren, osillopsiya (görmədə dalğalanma, hərəkətli təsvirlər) arasında da əlaqə müşahidə olunmuşdur. Bəzi tədqiqatlar göstərmişdir ki, psixoloji simptomları olan pasiyentlərin qanında və beyin və onurğa sütunu mayesində antifosfolipid antikorlarına rast gəlinir. Birinci dərəcəli AFS-nin daha sonra sistemli qırmızı volçanka (lupus) xəstəliyinə keçdiyi hallara da rast gəlinmişdir.[12]

Akuşerlik antifosfolipid sindromu

Son illərdə akuşerlik antifosfolipid sindromu özünün spesifik klinik görünüşü, inkişafı və diaqnostik xüsusiyyətlərinə görə müəyyən edilir.[13]

Hamiləlik dövründə AFS-nin yayılması öyrənilən populyasiyadan və fosfolipidlərə qarşı antikorların ölçülməsi meyarlarından asılı olaraq dəyişir.[14] Səbəbi bilinməyən təkrarlanan düşüklərin 7-dən 25%-ə qədəri antifosfolipid anticisimlərinin olması ilə əlaqədardır. Hamiləlik itkisi olan qadınlarda antifosfolipid antikorların yayılmasının 4,6%-dən 50,7%-ə qədər (orta hesabla 15,5%) olduğu təxmin edilir.[15]

Akuşerlik antifosfolipid sindromunda diaqnoz üçün klinik əlamətlər aşağıdakılardır:

  • Hamiləliyin erkən mərhələlərində üç və ya daha çox düşük (hamiləliyin 10-cu həftəsinə qədər);
  • 10 həftədən sonra baş verən düşük;
  • Eklampsi və ya plasental çatışmazlıq səbəbindən 34 həftədən əvvəl baş verən bir və ya daha çox vaxtından əvvəl doğuşlar.

AFS nəticəsində hamiləliyin itirilməsinin necə baş verdiyi mürəkkəb bir haldır və tam başa düşülməmişdir. Antifosfolipid anticisimlərin yaratdığı hiperkoaqulyasiya vəziyyəti plasenta infarktı və spiral arteriyaların trombozu və vaskulopatiyasına səbəb olur ki, bu da villöz boşluğa normal qan axınını azaldır və döllə qazların və qida maddələrinin mübadiləsində çətinliklər yaradır.[16] Bu da, öz növbəsində uteroplasental çatışmazlığa və intrauterin inkişafın ləngiməsinə, hipoksiya əlamətlərinə (anormal dölün ürək dərəcəsi), oliqohidramniozlara, fetal distressə, vaxtından əvvəl doğuşa və ya düşüyə səbəb olur. Hal-hazırda, təsvir edilən protrombotik mexanizmlərlə AFS antikorlarının trofoblasta birbaşa zərər vermə ehtimalı ilə bağlı mübahisələr davam edir. Bundan əlavə, ehtimal edilir ki, AFS ilə əlaqəli hamiləliyin erkən dövrlərində baş verək düşüyün patogenezi, daha gec dövrlərdə baş vermiş hamiləlik fəsadlarından fərqlidir. Embrionun endometriuma implantasiyası trofoblast və desidua ilə yaxından əlaqəli bir sıra hadisələri əhatə edən dinamik bir prosesdir.[17] Trofoblastın funksional vəziyyətindəki hər hansı dəyişiklik implantasiya uğursuzluğuna səbəb ola bilər. AFS-nin eksperimental modellərindən sübutlar var ki, AFS antikorları birbaşa olaraq trofoblasta təsir göstərə bilər, bununla da onun diferensiasiyasını və formalaşmasını dəyişdirir və birbaşa hüceyrə zədələnməsinə, apoptoza, sinsitiumun əmələ gəlməsinin qarşısını alır, insan xorionik qonadotropinin (hCG) səviyyəsinin azalmasına və implantasiya uğursuzluğuna səbəb olur. Erkən hamiləlik itkilərində AFS-nin plasenta və trofoblast hüceyrə apoptozuna birbaşa təsiri daha böyük əhəmiyyət kəsb edə bilir. Həmçinin, insan plasentasının patoloji tədqiqatları komplement sistemi və proinflamatuar sitokinlər vasitəsilə AFS-nin proinflamatuar qabiliyyətini göstərmişdir.[18]

Akuşerlik AFS-nin müalicəsinə bu sahədə təcrübəsi olan revmatoloqlar, ginekoloqlar və internistlər kimi multidissiplinar mütəxəssislər qrupu cəlb edilməlidir.[19] Aspirin və heparinin aşağı dozaları ilə müalicə yaxşı nəticə verir. Müalicənin müvəffəqiyyəti yalnız tibbi müdaxiləyə deyil, həm də hamiləlik boyu, həmçinin konsepsiyadan əvvəl və doğuşdan sonrakı dövrlərdə ciddi monitorinq və müşahidəyə əsaslanır.

AFS-nin genetik markerləri

Antifosfolipid sindromuna genetik meyl müxtəlif genlərlə, o cümlədən HLA sisteminin genləri ilə əlaqələndirilə bilər.[20][21][22]

HLA genləri haplotiplər, yəni gen variantlarının birləşməsi ilə miras alınır, buna görə həm allel, həm də haplotip, yəni müxtəlif genlərin allellərinin birləşməsi əlaqəli genotip kimi göstərilə bilər.

Aşağıda birincili və ikincili antifosfolipid sindromunun inkişafı, fosfolipidlərə və kofaktorlara qarşı anticisimlərin olması və lupus antikoaqulyantı ilə əlaqəli HLA-nın HLA antigenləri, allelləri və onların birləşmələri (haplotipləri) verilmişdir.

  • DRB1*04. Ümumi haplotiplər DRB1*04 - DQB1*03:02 (DR4-DQ8) və ya DRB1*04 - DQB1*03:01 (DR4-DQ7.3)
  • DRB1*07. Tez-tez haplotip - DRB1*07 - DQA1*02:01 - DQB1*03:03 (DR7-DQ9.2)
  • DRB1*13:02. Tez-tez haplotip - DRB1*13:02 - DQA1*01:02 - DQB1*06:04/06:05 (DR13(6)-DQ6)
  • DQB1*03:01 (DR11(5)-DQ7.5)
  • Yapon dilində DRB1*09 (DR9)-DQB1*03:03

Bundan əlavə, DRB1*08, *02, *03 variantları sistemik lupus eritematozu olan xəstələrdə ikincili antifosfolipid sindromunun inkişafı ilə əlaqələndirilir.[23]

Sistemli lupus eritematozuslu xəstələrdə DRB1*16 və DRB1*11-in olması hamiləlik zamanı fəsadların inkişafı faktorudur.[24]

Patogenezi

Antifosfolipid sindromunun inkişafı üçün risk faktorları birincili AFS üçün bu genetik marker HLA-DR7, ikincili AFS üçün genetik markerlər HLA-B8, HLA-DR2 və DR3-HLA, həmçinin sistemik lupus eritematosus və ya digər otoimmün xəstəliklərdir.[25]

Antifosfolipid sindromu antifosfolipid anticisimlərin (antikardiolipin antikorları və lupus koaqulyantı) plazma membranlarında anion fosfolipidlərə bağlanan zülallarla qarşılıqlı əlaqədə olduğu otoimmün xəstəlikdir. Bir çox digər otoimmun xəstəliklər kimi, bu sindrom da kişilərə nisbətən qadınlarda daha çox rast gəlinir. Xəstəliyin dəqiq səbəbi məlum olmasa da, qan laxtalanma sisteminin aktivləşməsinin səbəblər arasında olduğu sübut edilmişdir.[26] Klinik əhəmiyyətli antifosfolipid antikorlar (otoimmün proses nəticəsində yarananlar) tromboz və damar xəstəlikləri ilə əlaqələndirilir.

Müalicəsi

Bu xəstəlik tez-tez trombositlərin aktivləşdirilməsini maneə törədən və antiplatelet agenti kimi fəaliyyət göstərən (varfarin antikoaqulyant kimi fəaliyyət göstərir, qanın laxtalanmasını maneə törədir) aspirinlə (daha az tez-tez varfarinlə) müalicə olunur. Varfarin ilə profilaktik müalicənin məqsədi xəstənin INR-ni 2.0 ilə 3.0 arasında saxlamaqdır. Tromboz əlamətləri olmayan xəstələrə antikoaqulyantlar təyin edilmir. Hamiləlik dövründə varfarin əvəzinə aşağı molekulyar çəkili heparin və aşağı dozada aspirin istifadə olunur (plasentadan keçə bilir və teratogen təsir göstərir). Müalicəsi çətin olan hallarda xəstəyə immunoqlobulin, həmçinin plazmaferez da təyin oluna bilər.[27][28]

Proqnozu

Antifosfolipid sindromu (AFS) üçün uzunmüddətli proqnoz əsasən trombozun təkrarlanması ilə müəyyən olunur. Tromboz bəzi hallarda antitrombotik müalicəyə baxmayaraq, xəstələrin üçdə bir hissəsində yenidən baş verə bilər.[29]

Populyar mədəniyyətdə

Primer (ilkin) antifosfolipid sindromu “Doktor Haus (teleserial, 2004)” serialının altıncı mövsümünün beşinci seriyasında təsvir edilmişdir. Bu serialdakı xəstə müalicə nəticəsində sağalmışdır.

İstinadlar

  1. ↑ Monarch Disease Ontology release 2018-06-29. 2018-06-29 2018.
  2. ↑ Patt H, Bandgar T, Lila A, Shah N. "Management issues with exogenous steroid therapy". Indian Journal of Endocrinology and Metabolism. 17 (Suppl 3). 2013: s612–s617. doi:10.4103/2230-8210.123548. PMC 4046616. PMID 24910822.
  3. ↑ Stefanova I.; Dorfman J. R.; Germain R. N. "Self-recognition promotes the foreign antigen sensitivity of naive T lymphocytes". Nature. 420 (6914). 2002: 429–434. Bibcode:2002Natur.420..429S. doi:10.1038/nature01146. PMID 12459785. 2021-09-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-01-02.
  4. ↑ Т. М. Решетняк, С. Г. Раденска-Лоповок, Е. Н. Александрова, Л. В. Кондратьева, И. Б. Штивельбанд. Повреждение легких при антифосфолипидном синдроме // Общая реаниматология . 1 (rus) (5). 2005-10-20. 34–43. doi:10.15360/1813-9779-2005-5-34-43. ISSN 2411-7110. 2022-02-09 tarixində arxivləşdirilib.
  5. ↑ Ruiz-Irastorza G., Crowther M., Branch W., Khamashta M.A. Antiphospholipid syndrome // The Lancet . 376 (ingilis). № 9751. Elsevier. — 2010. oktyabr. — 1498—1509. doi:10.1016/S0140-6736(10)60709-X. PMID 20822807.
  6. ↑ 1 2 Hughes G.R. Thrombosis, abortion, cerebral disease, and the lupus anticoagulant // Br. Med. J. (Clin Res Ed) . 287 (journal) (ingilis). № 6399. — 1983. oktyabr. — 1088—1089. doi:10.1136/bmj.287.6399.1088. PMID 6414579.
  7. ↑ Sanna G., D'Cruz D., Cuadrado M.J. Cerebral manifestations in the antiphospholipid (Hughes) syndrome. . 32 (journal) (ingilis). № 3. — 2006. avqust. — 465—490. doi:10.1016/j.rdc.2006.05.010. PMID 16880079.
  8. ↑ Tong M., Viall C. A., Chamley L. W. Antiphospholipid antibodies and the placenta: a systematic review of their in vitro effects and modulation by treatment. . 21 (journal) (ingilis). № 1. 2014. 97—118. doi:10.1093/humupd/dmu049. PMID 25228006.
  9. ↑ Rinne T., Bronstein A.M., Rudge P., Gresty M.A., Luxon L.M. Bilateral loss of vestibular function: clinical findings in 53 patients. . 245 (journal) (ingilis). № 6—7. 1998. 314—321. doi:10.1007/s004150050225. PMID 9669481.
  10. ↑ Sokol D.K., O'Brien R.S., Wagenknecht D.R., Rao T., McIntyre J.A. Antiphospholipid antibodies in blood and cerebrospinal fluid of patients with psychosis. . 190 (journal) (ingilis). № 1. 2007. 151—156. doi:10.1016/j.jneuroim.2007.08.002. PMID 17868908.
  11. ↑ Pike B, Boyd A, Nossal G. "Clonal anergy: the universally anergic B lymphocyte". Proceedings of the National Academy of Sciences. 79 (6). 1982: 2013–7. Bibcode:1982PNAS...79.2013P. doi:10.1073/pnas.79.6.2013. PMC 346112. PMID 6804951.
  12. ↑ Jerne N. "Towards a network theory of the immune system". Annales d'Immunologie. 125C (1–2). 1974: 373–89. PMID 4142565.
  13. ↑ "Антифосфолипидный синдром и беременность. Акушерский АФС. Диагностика, осложнения, профилактика, лечение". www.cironline.ru (rus). İstifadə tarixi: 2025-06-17.
  14. ↑ "Tolerance and Autoimmunity". 2011-01-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-01-02.
  15. ↑ E. Esteve-Valverde, R. Ferrer-Oliveras, J. Alijotas-Reig. Síndrome antifosfolipídico obstétrico // Revista Clínica Española . 216 (ispan) (3). 2016-04. 135–145. doi:10.1016/j.rce.2015.09.003.
  16. ↑ Klein J, Sato A. "The HLA system. Second of two parts". New England Journal of Medicine. 343 (11). September 2000: 782–6. doi:10.1056/NEJM200009143431106. PMID 10984567.
  17. ↑ Gregersen, Peter K.; Olsson, Lina M. "Recent Advances in the Genetics of Autoimmune Disease". Annual Review of Immunology. 27. 2009-01-01: 363–391. doi:10.1146/annurev.immunol.021908.132653. PMC 2992886. PMID 19302045.
  18. ↑ Aleksandra Antovic, Maria Sennström, Katarina Bremme, Elisabet Svenungsson. Obstetric antiphospholipid syndrome // Lupus Science & Medicine . 5 (ingilis) (1). 2018-09. e000197. doi:10.1136/lupus-2016-000197. ISSN 2053-8790.
  19. ↑ Adriana Soto-Peleteiro, Cristina Gonzalez-Echavarri, Guillermo Ruiz-Irastorza. Obstetric antiphospholipid syndrome // Medicina Clínica . 163 (ingilis). 2024-08. S14–S21. doi:10.1016/j.medcli.2024.05.001.
  20. ↑ Saunders K, Raine T, Cooke A, Lawrence C. "Inhibition of Autoimmune Type 1 Diabetes by Gastrointestinal Helminth Infection". Infection and Immunity. 75 (1). 2007: 397–407. doi:10.1128/IAI.00664-06. PMC 1828378. PMID 17043101.
  21. ↑ "Parasite Infection May Benefit Multiple Sclerosis Patients". sciencedaily.com. 2021-01-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-01-03.
  22. ↑ Wållberg M, Harris R. "Co-infection with Trypanosoma brucei brucei prevents experimental autoimmune encephalomyelitis in DBA/1 mice through induction of suppressor APCs". International Immunology. 17 (6). 2005: 721–8. doi:10.1093/intimm/dxh253. PMID 15899926. 2010-03-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-01-03.
  23. ↑ Edwards JC, Cambridge G. "B-cell targeting in rheumatoid arthritis and other autoimmune diseases". Nature Reviews Immunology. 6 (5). 2006: 394–403. doi:10.1038/nri1838. PMID 16622478.
  24. ↑ "Анализ HLA. HLA при невынашивании беременности, бесплодии, неудачных попытках ЭКО. HLA-типирование. Гистосовместимость." https://www.cironline.ru/ciropedia/analiz-hla-hla-pri-nevynashivanii-beremennosti-besplodii-neudachnykh-popytkakh-eko-hlatipirovanie-gi/ Arxiv surəti 19 oktyabr 2022 tarixindən Wayback Machine saytında
  25. ↑ Triplett D.A. Antiphospholipid antibodies.. . 126 (ingilis). № 11. — 2002. noyabr. — 1424—1429. doi:10.1043/0003-9985(2002)1261424:AA2.0.CO;2. PMID 12421152.
  26. ↑ Kubach J, Becker C, Schmitt E, Steinbrink K, Huter E, Tuettenberg A, Jonuleit H. "Dendritic cells: sentinels of immunity and tolerance". International Journal of Hematology. 81 (3). 2005: 197–203. doi:10.1532/IJH97.04165. PMID 15814330.
  27. ↑ de Jong P.G., Goddijn M., Middeldorp S. Antithrombotic therapy for pregnancy loss. . 19 (ingilis). № 6. 2013. 656—673. doi:10.1093/humupd/dmt019. PMID 23766357.
  28. ↑ Horton J.D., Bushwick B.M. Warfarin therapy: evolving strategies in anticoagulation. . 59 (journal) (ingilis). № 3. 1999. 635—646. PMID 10029789.
  29. ↑ Green R.S.; Stone E.L.; Tenno M.; Lehtonen E.; Farquhar M.G.; Marth J.D. "Mammalian N-glycan branching protects against innate immune self-recognition and inflammation in autoimmune disease pathogenesis" (PDF). Immunity. 27 (2). 2007: 308–320. doi:10.1016/j.immuni.2007.06.008. PMID 17681821. 2022-01-07 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2021-01-03.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Antifosfolipid_sindromu&oldid=8263054"
Informasiya Melumat Axtar