Anhedoniya – zövq alma qabiliyyətinin itirilməsi və ya azalması kimi müəyyən edilən bir psixoloji vəziyyətdir. Anhedoniya depressiyanın əsas simptomlarından biri olaraq qəbul edilir, lakin şizofreniya, bipolyar pozuntu, posttravmatik stres pozuntusu (PTSP) və bəzi narahatlıq pozuntuları kimi digər psixi sağlamlıq problemləri ilə də əlaqəli ola bilər. Bu vəziyyət, fərdin normalda xoşbəxtlik və ya zövq hissi yaradan fəaliyyətlərə qarşı laqeyd qalması və ya maraq göstərməməsi ilə xarakterizə olunur.
Anhedoniya adətən iki əsas növə bölünür:
- Sosial anhedoniya: Bu növ anhedoniya, fərdin sosial əlaqələrdən, ailə və dostlarla vaxt keçirməkdən zövq almaq qabiliyyətinin azalması və ya itirilməsi ilə xarakterizə olunur. Sosial anhedoniya olan insanlar adətən sosial münasibətlərdən və qarşılıqlı əlaqələrdən çəkinirlər və izolyasiya olunmağı üstün tuturlar.
- Fiziki anhedoniya: Fiziki anhedoniya, yemək yemək, idman etmək, musiqi dinləmək və ya digər fiziki fəaliyyətlərdən zövq almaq qabiliyyətinin itirilməsi və ya azalmasıdır. Bu növ anhedoniya olan insanlar fiziki zövq verən fəaliyyətlərə qarşı maraqlarını itirirlər.
Anhedoniya, həm bioloji, həm də psixoloji səbəblərdən yarana bilər. Məsələn:
- Bioloji səbəblər: Dopamin, serotonin kimi neyrotransmitterlərin qeyri-normal səviyyələri və ya beyindəki digər kimyəvi balanssızlıqlar anhedoniya ilə əlaqəli ola bilər.
- Psixoloji səbəblər: Travma, uzun müddətli stres, narahatlıq, depressiya və digər emosional problemlər anhedoniyaya səbəb ola bilər.
Anhedoniyanın müalicəsi, adətən, vəziyyətin əsas səbəbini müəyyən etməyə və buna müvafiq bir müalicə planı hazırlamağa yönəlir. Müalicə üsulları aşağıdakılardan ibarət ola bilər:
- Dərmanlar: Antidepressantlar və ya digər psixotrop dərmanlar beyindəki kimyəvi balansı tənzimləmək üçün istifadə edilə bilər.
- Psixoterapiya: Koqnitiv-davranışçı terapiya (KDT) və ya digər terapiya növləri vasitəsilə fərdlərin anhedoniya ilə əlaqəli mənfi düşüncə və davranışları üzərində işləmələri təmin edilə bilər.
- Yaşayış tərzində edilən dəyişikliklər: Sağlam qidalanma, müntəzəm fiziki fəaliyyət və stressin idarə olunması anhedoniyanın müalicəsinə dəstək ola bilər.
Anhedoniya, adətən, bir psixoloji mütəxəssis tərəfindən psixi sağlamlıq qiymətləndirməsi və diaqnostik testlər vasitəsilə müəyyən edilir. Fərdin simptomları, tarixçəsi və həyat tərzi nəzərə alınaraq diaqnoz qoyulur.
- American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.).
- Joiner, T. E., & Lonigan, C. J. (2000). Anhedonia: Symptoms, causes, and treatment. Journal of Clinical Psychology.