Butun axtardiqlarinizi tapmaq ucun buraya: DAXIL OLUN
  Mp4 Mp3 Axtar Yukle
  Video Axtar Yukle
  Shekil Axtar Yukle
  Informasiya Melumat Axtar
  Hazir Inshalar Toplusu
  AZERI CHAT + Tanishliq
  1-11 Sinif Derslikler Yukle
  Saglamliq Tibbi Melumat
  Whatsapp Plus Yukle(Yeni)

  • Ana səhifə
  • Təsadüfi
  • Yaxınlıqdakılar
  • Daxil ol
  • Nizamlamalar
İndi ianə et Əgər Vikipediya sizin üçün faydalıdırsa, bu gün ianə edin.

Amyobiaz

  • Məqalə
  • Müzakirə

Amyobiaz (dizenteriya amöbü) — fəkal-oral yolla ötürülən antropoz xəstəlik olub, xroniki təkrarlanan kolitlə xarakterizə olunur. Amyobiya termini, sadə parazit Entamoeba histolytika tərəfindən törədilən dizenteriya amöbünü təsvir etmək üçün istifadə olunur.[1] Digər amöb növlərinə Naegleria foveri, Acanthamoeba spp və B. mandrillaris amöbləri tərəfindən törədilən ilkin amöb meninqoensefaliti, Acanthamoeba cinsinin nümayəndələri tərəfindən törədilən akantamyobik keratiti misal göstərmək olar.[2]

Entamoeba histolytika trofozoitləri tərəfindən udulmuş qırmızı qan hüceyrələri

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) məlumatına görə, dünyada insanların təxminən 10%-i amyobiya ilə xəstələnir. Bununla yanaşı, ÜST bu patalogiyanı "unudulmuş xəstəliklər" qrupuna daxil edir. Dünyada dizenteriya amöbü, parazitar xəstəliklər arasında ən çox ölümlə nəticələnən ikinci xəstəlik hesab edilir. Amöblər bağırsaq divarından qan damarlarına, oradan isə qaraciyərə keçirlər. Nəticədə burada amyobik iltihab yaranır.[3] Diaqnozun qoyulması üçün rentgen və tomoqrafiya üsullarından istifadə olunur.[4]

Mündəricat

  • 1 Epidemiologiya
  • 2 Etiologiyası
  • 3 Patogenez
    • 3.1 Bağırsaq amyobiazı
    • 3.2 Bağırsaqdankənar amyobiaz
  • 4 Simptomları
  • 5 Diaqnostika
  • 6 Müalicəsi və qarşısının alınması
  • 7 İstinadlar
  • 8 Ədəbiyyat
  • 9

Epidemiologiya

 
İnsan bədənindəki həyat sikli

Xəstəlik isti iqlimi və fekal çirklənmə riski yüksək olan antisanitar şəraitli ölkələrdə inkişaf edir. Endemik ölkələr Meksika və Hindistan hesab edilir. Lakin, xəstəliyin epidemiyalarına inkişaf etməkdə olan ölkələrdə də rast gəlmək mümkündür. Epidemiyalardan biri də 1933-cü il Ümumdünya Sərgisi zamanı Çikaqoda müşahidə edilmişdir. Hazırda inkişaf etməkdə olan ölkələrdə xəstəliyə yoluxma halları endemik bölgələrdən gələn turistlər və miqrantlar vasitəsilə olur. Amyobiaza yay aylarında orta zonalarda da rast gəlmək olur.[5]

İnfeksiya mənbəyi am yoluxmuş və ya amöb daşıyıcısı olan insan ola bilər. Əgər su və yaxudda ki, meyvə-tərəvəz üzərində amöb infeksiyası vardırsa, bu da insanın fekal-oral yolla infeksiyaya yoluxmasına səbəb ola bilər. Xəstəlik yoluxmuş insanın sağlam insanla cinsi əlaqəsi nəticəsində insandan insana ötürülür (əsasən anal əlaqə zamanı) ötürülür. Sistalar tarakanlar və milçəklər tərəfindən də yayıla bilər. İsti və rütubətli bir mühitdə parazit sistalari 2 həftədən 4 həftəyə qədər sağ qalır.

Etiologiyası

Xəstəliyin törədicisi dizenteriya amöbüdür (lat. Entamoeba histolytica). Amöb üç formada (toxuma, işıq forması və sista) mövcud ola bilər. Toxuma formasına yalnız amöblü xəstələrdə, digərlərinə isə daşıyıcılarda rast gəlinir. Entamoeba histolyticanın həyat dövrü iki mərhələdən ibarətdir:

  • vegetativ (trofozoit)
  • istirahət (sistalar)

Vegetativ mərhələyə amöbün dörd forması daxildir: toxuma, iri vegetativ (E. histolytica, forma magna), işıq forması (E. histolytica, forma minuta) və prekist. Amöbün ölçüsü 20-25 µm-dir və ektoplazmatik psevdopodiyaların köməyi ilə hərəkət edir. Böyük vegetativ psevdoform 60-80 mkm-ə çatır, onun tərkibində isə faqositozlu eritrositlər (eritrofaq) yerləşir. Kistlər nəcisdə sağalma dövründə və kistin daşınması zamanı aşkar edilir. Kistlər yuvarlaq formada, 9-14 mkm ölçüdə olurlar. İkiqat konturlu membrana və aydın görünən 1-4 arası nüvəyə malikdirlər. Dörd nüvəli kistlər yetkin kistlər hesab olunur. Onlara bağırsaq amyobiazının kəskin mərhələsində və rekonvalessensiya mərhələsində rast gəlinir. Kistlər insanın nazik bağırsağına daxil olduqda onların membranları məhv olur. Kistlər amöbün dördnüvəli ana forması çıxır. Onlarda bölündükdən sonra 8 mononüvəli amöb əmələ gəlir. Əlverişli şəraitdə onlar çoxalır və yoğun bağırsağın proksimal hissələrində yaşayan vegetativ formalara çevrilirlər. Amöb kistləri xarici mühitə davamlıdırlar. Bir neçə ay qədər suda yaşaya bilirlər. Qurudulmuş və dondurulmuş şəraitdə isə kistlər məhv olurlar. Kistlər dezinfeksiyaedici maddələrə, o cümlədən xlor tərkibli preparatlara davamlıdırlar.

Patogenez

İnfeksiya sistaların yoğun bağırsağın yuxarı hissəsinə daxil olması nəticəsində baş verir. Bədənin yaxşı müqaviməti olduğu hallarda, sistalar və işıq formalar uzun müddət xəstəliyə səbəb olmadan bağırsaqda qala bilirlər. Əlverişsiz şəraitdə (isti iqlim, zəif zülalsız qidalanma, disbakterioz) kistlər işıq formalarına çevrilir və öz sitolizinlərinin və proteolitik fermentlərinin köməyi ilə bağırsaq toxumasına (toxuma formasına) nüfuz edirlər. Bu isə öz növbəsində, iltihab və toxumaların proliferik formaları (bəzən neyroxulyar formalar) ilə müşayiət olunur. Bəzən bağırsaqdan gələn amöblər qan damarları vasitəsilə digər orqanlara (ilk növbədə qaraciyərə) nüfuz edərək orada ikincili ocaqlar, yəni iltihablar (bağırsaqdankənar amyobiaz) əmələ gətirirlər.

Bağırsaq amyobiazı

Bağırsaq amyobiya xəstəliyi zamanı patoloji proses aşağıdan yuxarıya doğru inkişaf edir və ardıcıl olaraq kor bağırsaq, çənbər bağırsaq və düz bağırsaqda yerləşir. Bu zaman selikli qişa hiperemik və şişmiş vəziyyətdə olur, üzərində kiçik düyünlər yaranır. Həmin düyünlərin üstündə isə sarı nöqtə və eroziya formalaşır. Düyünlərdə detrit və histolitik amyobiyanın vegetativ formaları mövcuddur. Koaqulyasiya və ya quru nekroz nəticəsində düyünlər itir və yerlərində yaralar yaranır. Yaralar bir neçə millimetrdən 2-2,5 sm-ə qədər diametrə malik olur. Dərin yaralarda yaraların alt təbəqəsində irin müşahidə edilir. Biopsiya zamanı yaraların ən alt təbəqəsində qırmızı qan hüceyrələri ilə qidalanan amöblərə rast gəlinir. Yaranın dərinləşməsi qanaxma və bağırsağın deşilməsi ilə nəticələnir. Xroniki amyobiya xəstəliyi zamanı kistlər, poliplər və amebomlar (granulyasiya toxumasından, fibroblastlardan və eozinofilik leykositlərdən ibarət formalar) meydana gəlir.

Bağırsaqdankənar amyobiaz

Ekstraintestinal amyobiaz amöblərin hematogen yayılması ilə baş verir. Onlar zülal və yağlı degenerasiya ilə özünü göstərən hepatitdən tutmuş, ən çox diafraqmanın günbəzi altında lokallaşdırılmış qaraciyər iltihabına qədər müxtəlif dərəcədə zədələnmələr inkişaf etdirdikləri portal vena vasitəsilə qaraciyərə daxil olurlar. Müalicə olunmazsa qaraciyərin iltihabı (şokolad rəngli irinə bənzəyir) plevra boşluğuna və ağciyərlərə, perikarda və qarın boşluğuna keçir. Amyobalar beyinə, dəriyə və digər orqanlara metastaz verə bilirlər.

Simptomları

Kolitin ilk qeyri-spesifik simptomları infeksiyadan 7-10 gün sonra (bəzən daha sonra) görünür. Bu simptomlara zəiflik, qarnın aşağı hissəsində ağrı, subfebril temperatur aid edilir. Xəstələrin 10%-ində qan və selik qarışıqlı diareya ilə xarakterizə olunan fulminant (ildırım) dizenteriya formalarına da rast gəlinir. Xəstələrin təxminən üçdə birində qızdırma müşahidə edilir. Bu zaman hepatomeqaliya (qaraciyərin böyüməsi) və hətta amyob qaraciyər absesi müşahidə edilə bilər. Amyobiazda iltihablı reaksiyalara adətən az rast gəlinir. Leykositoz 12000/ml-ə qədər olur. Uzun müddət davam edən ishal susuzluğa, halsızlığa və zəifliyə səbəb olur. Qaraciyər invaziv ekstraintestinal amyobiazın zərər verdiyi əsas orqandır. Lakin, bəzi hallarda parazitlər ensefalitin tipik əlamətlərinin inkişafı ilə ağciyərlərə (adətən sağ ağciyər zədələnir), perikarda, dəriyə (nadir hallarda) və beyinə nüfuz edirlər. Qaraciyərin böyüməsi hallarında orqanın funksiyaları adətən təsirlənmir və qan testində digər anormallıqlar müşahidə edilmir. Bəzən bağırsaqda parazitlər olmadıqda belə qaraciyərdə irinləmə yaranır.

Heç bir müalicə aparılmadıqda, qısa bir remissiyadan sonra xəstəliyin əlamətləri yenidən görünür. Anemiya və fiziki yorğunluq tədricən inkişaf edir. Xəstəlik müxtəlif fəsadlar verə bilir. Bu fəsadlara bağırsaq divarının perforasiyasını, qanaxmanı, peritoniti, bağırsaq stenozunu misal göstərmək olar.[6]

İmmun çatışmazlığı əlamətləri olan xəstələrdə infeksiyanın bütün bədənə yayılması ilə xəstəliyin çox ağır forması müşahidə edilir. İnfeksiyaya ən çox həssas olanlar uşaqlar, yaşlılar, hamilə qadınlar və kortikosteroid qəbul edən xəstələrdir.[6]

Diaqnostika

Amebiazın diaqnozu nəcisdə amöbün toxuma formasının aşkarlanması əsasında qoyulur. Kistlərin və işıq formaların aşkarlanması xəstəlikdən və ya daşıyıcılıqdan şübhələnməyə imkan verir, lakin diaqnozu təsdiqləmək üçün kifayət deyildir. Qeyri-patogen bağırsaq florasında bir neçə növ amöbün (Entamoeba coli, Endolimax nana, Iodamoeba butschlii) olması mikroskopik diaqnozu çətinləşdirir. Eyni görünüşlü lakin, xəstəlik törətməyən və müalicə tələb etməyən amöb Entamoeba disparla da bu xəstəliyi qarışdırırlar.[7] Diferensial diaqnoz üçün PCR üsulu istifadə olunur. Seroloji testlər və kolonoskopiya da diaqnoz üsullarındandır. Bağırsaqdankənar amyobiazı aşkar etmək üçün seroloji diaqnostika, ultrasəs, radionuklid tədqiqatları, rentgen diaqnostikası, kompüter tomoqrafiyası və maqnit rezonans görüntüləmədən (MRT) istifadə olunur.[8][9] Diferensial diaqnostika isə digər kəskin və xroniki mədə-bağırsaq xəstəlikləri (şigellyoz, salmonellyoz, qeyri-spesifik xoralı kolit) zamanı aparılır.[10][11]

Müalicəsi və qarşısının alınması

Bağırsaq amyobiazının və ekstraintestinal formaların müalicəsi üçün hazırda əsasən metronidazol və ya tinidazolun qəbulundan istifadə olunur.[11] Asimptomatik daşımada parazitlərin məhv edilməsi üçün yodoquinol və paromomisin təyin edilir. Tarixən ilk anti-amöb dərmanı Cənubi Amerika bitkisi ipecac emetin alkaloidi, daha sonra isə onun törəməsi olan dehidrometin idi. Hal-hazırda, toksiklik və qeyri-kafi effektivliyə görə, onlar nadir hallarda, əsasən metronidazola qarşı dözümsüzlük hallarında və ya uzun sürən müalicəyə davamlı formalarda istifadə olunur. Alternativ rejim, tez-tez metronidazol və ya emetin ilə birlikdə tetrasiklin preparatlarının istifadəsini nəzərdə tutur.[12]

Bağırsaqdankənar formalarda (qaraciyərin iltihablanması, ağciyər, dəri amyobiazı) metronidazol ilə yanaşı, quiniofon (yatren), diiodokin, mexaform, intestopan və digər preparatlar cərrahi müalicə ilə birlikdə istifadə olunur.[13][14][14]

Proqnozu adətən müsbətdir.

Amyobiazlı bütün xəstələr xəstəxanaya yerləşdirilir. İzolyasiya və müalicə tam klinik sağalana qədər aparılır. Kista və işıq forma daşıyıcılarının ictimai iaşə sistemində işləməsinə icazə verilmir. Xəstəliyin müşahidə edildiyi ərazilərdə dezinfeksiya aparılır. Digər mədə-bağırsaq infeksiyalarında olduğu kimi ümumi profilaktik tədbirlər həyata keçirilir.

Xəstəlikdən sağalanların 12 ay müddətində dispanser müşahidəsi aparılır. Tibbi müşahidə və laboratoriya müayinəsi rübdə bir dəfə, həmçinin bağırsaq disfunksiyaları baş verdikdə aparılır. Dizenteriya amöbü ilə yoluxmuş qida və analoji müəssisələrdə çalışan işçilər amyobiazın törədicisi tam aradan qaldırılana qədər həkim nəzarəti altında saxlanılır.[15]

İstinadlar

  1. ↑ Walsh J. Prevalence of Entamoeba histolytica infection. In: Ravdin JI, ed. Amebiasis: human infection by Entamoeba histolytica. New York: John Wiley and Sons, 1988: 93-105.
  2. ↑ Caballero-Salcedo A, Viveros-Rogel M, Salvatierra B, et al. Seroepidemiology of amebiasis in Mexico. Am J Trop Med Hyg 1994; 4: 412—419.
  3. ↑ Weinke T, Friedrich-Jaenicke B, Hopp P, Janitschke K. Prevalence and clinical importance of Entamoeba histolytica in two high-risk groups: travelers returning from the tropics and male homosexuals. J Infect Dis 1990; 161: 1029—1031.
  4. ↑ Bundesen HN, Tonney FO, Rawlings ID. The outbreak of amebiasis in Chicago during 1933. Sequence of events. JAMA 1934; 102: 367—372.
  5. ↑ Р.Ф.Сосов и др. Эпизоотология. М.: Колос. 1969.
  6. ↑ 1 2 Keith A. Lampel, Samuel B. Formal, Anthony T. Maurelli. A Brief History of Shigella // EcoSal Plus . 8 (ingilis) (1). — 2018. yanvar. doi:10.1128/ecosalplus.ESP-0006-2017. ISSN 2324-6200. PMID 29318984. 2022-07-02 tarixində arxivləşdirilib.
  7. ↑ Амёбиаз[ölü keçid] на MedGid.org
  8. ↑ Powell SJ, Wilmot AJ, Elsdon-Dew R. Single and low dosage regimens of metronidazole in amoebic dysentery and amoebic liver abscess. Ann Trop Med Parasitol 1969; 63: 139—142.
  9. ↑ Pehrson PO, Bengtsson E. A long-term follow up study of amoebiasis treated with metronidazole. Scan J Infect Dis 1984; 16: 195—198.
  10. ↑ François G. Brière. Drinking-Water Distribution, Sewage, and Rainfall Collection, Third Edition. Presses inter Polytechnique. 2014. 342. ISBN 978-2-553-01672-1.
  11. ↑ 1 2 Robert F. Betts, Robert L. Penn, Stanley W. Chapman. Reese and Betts' a Practical Approach to Infectious Diseases. Lippincott Williams & Wilkins. 2003. 403. ISBN 978-0-7817-3281-9.
  12. ↑ Alan Gunn, Sarah J. Pitt. Parasitology: An Integrated Approach. John Wiley & Sons. 2012. 29. ISBN 978-0-470-68423-8.
  13. ↑ "Руководящие принципы по борьбе с шигеллёзами. Всемирная организация здравоохранения, 2005" (PDF). 2013-10-12 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2014-01-29.
  14. ↑ 1 2 Byrne, Joseph Patrick. Encyclopedia of Pestilence, Pandemics, and Plagues: A-M. ABC-CLIO. 2008. 175–176. ISBN 0-313-34102-8.
  15. ↑ "Dysentery". Health A to Z (ingilis). U. K. National Health Service. 2017-10-18. 2022-06-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-06-26.

Ədəbiyyat

  • Лейтман, Мария Зельмановна. Амебиаз, кокцидиоидоз и балантидиаз. Ташкент: Медицина. 1968.
  • Казанцев, Александр Павлович. Справочник по инфекционным болезням (100000 nüs.). М.: Медицина (издательство). 1979.
  • Рейзис, Ара Рувимовна. Госпитальные инфекции в современной медицине: Справочно-практические клинические очерки. СПб.—Петрозаводск: Руди-Барс. 1993. ISBN 5-85914-027-4.
  • Богомолов, Борис Павлович. Инфекционные болезни: Учебник. М.: Изд-во МГУ. 2009. ISBN 5-211-05128-9.
  • Samuel L Stanley. Amoebiasis. The Lancet — 22 March 2003 (Vol. 361, issue 9362, pages 1025—1034).

  • Амебиаз
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Amyobiaz&oldid=8219721"
Informasiya Melumat Axtar