Aleksandra Adolfovna İzmailoviç ( rus. Александра Адольфовна Измайлович; 1878, Sankt-Peterburq – 11 sentyabr 1941, Oryol) — Sosialist İnqilab Partiyasının və Şimal Bölgəsi Uçan Döyüş Dəstəsinin üzvü, inqlilabçı, Stalin represiyalarının qurbanı. İnqilabçı Yekaterina İzmailoviçin bacısı.[1][2]
| Aleksandra İzmailoviç | |
|---|---|
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1878 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 11 sentyabr 1941 |
| Vəfat yeri | |
| Partiya | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi, inqilabçı |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Aleksandra Adolfovna İzmailoviç 1878-ci ildə Sankt-Peterburqda anadan olub. Ailəsi əslən zadəgan idi. O, Rusiya İmperator Ordusunun 4-cü Artilleriya Korpusuna komandanlıq edən briqada generalı Belarus hərbi zabiti Adolf İzmailoviçin qızı idi. Onun üç bacısı var idi: Mariya, Yevgeniya və Katerina İzmailoviç. O, həmçinin kiçik Sanya adı ilə tanınırdı. İzmailoviç Sankt-Peterburq İmperator Universitetində oxuyub və burada ilk dəfə Sosialist İnqilab Partiyasına (PSR) qoşulub. Aleksandra İzmailoviç 1901-ci ildə Sosialist İnqilab Partiyasının üzvü olub.[3] O, Rusiyada 1905–1907-ci illər inqilabında iştirak edib.[4] İzmailoviç döyüşkən Şimal Bölgəsi Uçan Döyüş Dəstəsinin üzvü idi.[5]
1906-cı il yanvarın 14-də Sosialist İnqilabçı (eser) İvan Pulixovla birlikdə Minsk qubernatoru P.Q.Kurlova və polis rəisi D.D.Norova qarşı sui-qəsddə iştirak edib.[6] Pulixov Kurlova bomba atsa da, partlamayıb. İzmailoviç isə polis rəisi Norova tapançadan atəş açıb. O, 5 güllə ilə camaatın arasında dayanan sıravi Zaxar Potapovu və poçtalyon Foma Qonçariki yaralayıb. Pulixov və İzmailoviç hadisə yerində yaxalanıblar. Onlar həbs edildikdən sonra onların "Brouning" markalı tapançaları müsadirə edilib. Silahlara baxış zamanı məlum olub ki, İzmailoviçin tapançasından 5, Pulixovun tapançasından isə heç bir atəş olmayıb. Hər ikisi Pişçalovski qəsrinə parılıb. Elə burda da onların məhkəməsi təşkil olunub. Məhkəmə hər iki terrorçuya ölüm hökmü çıxarsa da, İzmailoviçin cəzası ömürlük həbslə əvəzlənib.[7]
Aleksandra İzmailoviç Sibirə sürgün olunub.[8] Burada o, cəzasını Nerçinskdə çəkib. Nerçinsk cəzaçəkmə müəssisəsində Mariya Spiridonova, İrina Kaxovskaya və orada cəza çəkən Esserlər partiyasının digər görkəmli xadimləri ilə tanış olub.[9]
Fevral inqilabı nəticəsində İzmailoviç azad edildi. Partiya təbliğatçısı və təşkilatçısı kimi Çerniqov quberniyasında kəndlilər arasında işləməyə başladı. 1917-ci ilin payızında o, Petroqrada gəldi və Petroqraddan Ümum-Rusiya Müəssislər Məclisi üzv olmaq üçün namizəd oldu. Lakin Aleksandra İzmailoviç seçkilərdə kifayyət qədər səs toplaya bilmədi. 19-27 noyabrda Sol Sosialist İnqilab Partiyasının təsis qurultayında Mərkəzi Komitənin üzvü seçildi.[1]
Aleksandra İzmailoviç Oktyabr inqilabında iştirak edib. 2-4-cü çağırış Ümumrusiya Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin Sol Sosialist İnqilabçı fraksiyasının üzvü olub.[10] 1917-ci ilin dekabrından Ümumrusiya Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin Rəyasət Heyətinin üzvü seçilib. Bolşeviklər və Sol Sosialist İnqilabçıları bloku yarananda o, Xalq Komissarları Sovetinin üzvü (Respublika Saraylarının Xalq Komissarı) təyin edilib. Lakin Sol Sosialist İnqilabı Partiyası Mərkəzi Komitəsinin qərarı ilə Aleksandra İzmailoviç partiya işində qalıb çalışmağadavam edib.[11]
1918-ci ilin aprel-may aylarında İzmailoviç Ümumrusiya Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin Kəndli Seksiyasının təşkilati-təbliğat şöbəsinə rəhbərlik edib. O, 1918-ci il iyulun 6-da Sol Sosialist İnqilabçı üsyanında iştirak etmədi, lakin buna baxmayaraq, Aleksandra İzmailoviç həbs olundu.[12] Lakin bir müddət sonra o, sərbəst buraxıldı.[13] Sol Sosialist İnqilabı Partiyasının nəşriyyatında "İnqilabçı Sosializm" "Oktyabrdan sonrakı səhvlər" broşüralarını nəşr etdirdi. Aleksandra İzmailoviç yazdığı broşüralarda xüsusilə Kasıb Komitələri və Qırmızı terror tənqid edirdi.[14]
1919-cu ildən başlayaraq İzmailoviç sovet hakimiyyəti tərəfindən dəfələrlə təqiblərə məruz qalır. 1923-cü ildən o, sürgünə göndərilir. Daimi polis nəzarəti altında olan İzmailoviç Spiridonova 1923-cü ildə yenidən həbs olunaraq Kaluqaya sürgün edilənə qədər Malaxovkada həmkarlar ittifaqının bağ evində məskunlaşıb.[15] 1925-ci ildə İzmailoviç və Spiridonova Səmərqəndə sürgün edildi və burada onlar vaxtı ilə Çar dövründə Narçinskdə sürgündə olduqları İrina Kaxovskaya ilə yenidən birləşdilər.[16] 1928-ci ilə qədər, Daşkəndə göndərilənə qədər orada qara işlərdə çalışmışdılar.[16] İzmailoviç və Spiridonovanın səhhəti tif xəstəliyinə görə pisləşdiyi üçün onlar müalicə üçün Yaltadakı sanatoriyaya göndərildilər. Onların yaşayışı, müalicəsi və dərmanları dövlət orqanları tərəfindən ödənilmədiyi üçün xaricdə yaşayan dostları tərəfindən onlara pul göndərilirdi. İzmailoviç tezliklə Daşkəndə qayıtdı, Spiridonova isə 1930-cu ilin avqustuna qədər Yaltada qaldı. İzmailoviç, Kaxovskaya və Spiridonova daha sonra Ufaya siyasi sürgünə göndərildilər.[17] Burada onların üçü də ev dustaqlığında saxlanılıb və daimi nəzarət altında qalırdılar. 1930-cu illərdə İzmailoviç hər hansı qəzet oxumaqdan imtina edərək siyasətdən getdikcə imtina etdi. Səhhəti pisləşdiyinə görə, o, artıq evdən kənarda işləmək qzbiliyyətini itirdi. Aleksandra İzmailoviç hələ də işləyən yoldaşlarının ev işlərini öz üzərinə götürdü.[18] O, vaxtının çox hissəsini 1937-ci ilə qədər incəsənət və ədəbiyyat haqqında kitabı tamamlayaraq yazmaqla keçirib.[19]
1937-ci ildə SSRİ Ali Məhkəməsinin Hərbi Kollegiyası onu terror təşkilatına üzv olmaqda ittiham edərək 10 il müddətinə azadlıqdan məhrum edib.[20] 1941-ci il sentyabrın 8-də isə məkhkəmə Aleksandra İzmailoviçin işinə təkrar baxaraq, onun və yoldaşları haqda ölüm cəzası çıxarıb. Digər siyasi məhbuslarla birlikdə o, sentyabrın 11-də Medvedev meşəsində digər siyasi məhbuslarla birlikdə güllələnib (Oryol yaxınlığında NKVD-nin edam poliqonu).[21][22]
Aleksandra İzmailoviç 1957-ci ildə 1937 və 1941-ci illərdə, 1989-cu ildə isə 1920-ci və 1930-cu illərin əvvəllərində olan cinayyət işlərinə görə SSRİ Ali Məhkəməsinin qəraı ilə reabilitasiya olunub.[1]
Mariya Spiridonova, Fruma Frumkina və Dora Brilliantla yanaşı, İzmailoviç 1905-ci il inqilabının ən görkəmli qadın terrorçularından biri kimi tanınıb.[23]
Tarixçi Oleq Budnitski İzmailoviçi rus aristokratik həyatının cansıxıcılığını aradan qaldırmaq üçün terrorizmin arxasınca düşmüş bir romantik kimi təsvir edib. Yazıçı Semion Lyandres İzmailoviçin ruhi xəstəlik tərəfindən terrorizmə sövq etdiyinə inanırdı.[24] Lakin buna baxmayaraq iddiasını heç bir mənbə ilə əsaslandıra bilməmişdi. Tədqiatçı Nadezda Petrusenko isə bu fikrə əlavə olaraq edərək bildirmişdi ki, Aleksandra İzmailoviç gender stereotiplərindən əziyyət çəkib və bu da onun inqilabi prosesə qoşulmağa sövq edib.[24]
- ↑ 1 2 3 Leoniev, 1993
- ↑ Boniece, 2003. səh. 585; Maxwell, 1990. səh. 177-178.
- ↑ Maxwell, 1990. səh. 178
- ↑ Maxwell, 1990. səh. 180
- ↑ Maxwell, 1990. səh. 182
- ↑ Maxwell, 1990. səh. 198
- ↑ Maxwell, 1990. səh. 198-199
- ↑ Boniece, 2003. səh. 604; Maxwell, 1990. səh. 201.
- ↑ Maxwell, 1990. səh. 201-202
- ↑ Douds, 2017. səh. 55
- ↑ Leoniev, 1993; Maxwell, 1990. səh. 244.
- ↑ Lyandres, 1989. səh. 448n77; Maxwell, 1990. səh. 270.
- ↑ Maxwell, 1990. səh. 270
- ↑ Maxwell, 1990. səh. 267
- ↑ Rabinowitch, 1995. səh. 429-430
- ↑ 1 2 Maxwell, 1990. səh. 304; Rabinowitch, 1995. səh. 430.
- ↑ Maxwell, 1990. səh. 304
- ↑ Maxwell, 1990. səh. 310; Rabinowitch, 1995. səh. 430.
- ↑ Maxwell, 1990. səh. 310
- ↑ Maxwell, 1990. səh. 311; Rabinowitch, 1995. səh. 130-131.
- ↑ Rabinowitch, 1995. səh. 445
- ↑ Leoniev, 1993; Rabinowitch, 1995. səh. 445.
- ↑ Lyandres, 1989. səh. 433
- ↑ 1 2 Petrusenko, 2011. səh. 142
- Boniece, Sally A. "The Martyrdom of Illness: Mariia Spiridonova in Siberian Imprisonment, 1906–17". Slavonic and East European Review. 102 (1). 2024: 98–125. doi:10.1353/see.00005.
- Goldman, Emma. "Heroic women of the Russian Revolution". Welfare. 1925.
- Yaroshevski, Dov B. "Russian Regionalism in Turkestan". The Slavonic and East European Review. 65 (1). 1987: 77–100. JSTOR 4209432.
- Измайлович Александра Адольфовна: Досье Arxiv surəti 15 dekabr 2013 tarixindən Wayback Machine saytında
- Измайлович Александра Адольфовна: Биография Arxiv surəti 8 mart 2013 tarixindən Wayback Machine saytında
- Террористы и террористки Российской империи и СССР
- Будницкий О. В. Введение Arxiv surəti 4 mart 2016 tarixindən Wayback Machine saytında // Женщины-террористки в России: Бескорыстные убийцы. — Ростов-на-Дону, 1996.
- Террористы на царской каторге Arxiv surəti 15 dekabr 2013 tarixindən Wayback Machine saytında