Albaniyada dinsizlik — Albaniya cəmiyyətində qeyri-dindarlıq, dinsizlik, ateizm və aqnostisizm elementləri. Albaniyada islam və xristianlıq kimi dominant dinlərlə yanaşı, bu elementlər də mövcuddur.[1] Albanların əksəriyyəti sekulyar həyat tərzi sürür və dini düşüncələrin onların həyat tərzini formalaşdırmasını və ya şərtləndirməsini rədd edir.[2]
Albanlarda qeyri-dindarlıq Osmanlı imperiyasının son dövründə alban milliyyətçiliyinin yüksəlişi kontekstində artan antiklerikalizm və sekulyarlaşma dövründən sonra ortaya çıxmışdır. Bu dövrdə bəzi müəlliflər dinə qarşı təhqiramiz ifadələr işlətmişdir, lakin dini tərk etməyi açıq şəkildə müdafiə edən ilk şəxs 1934-cü ildə İsmət Toto olmuşdur.[3] Bundan sonra 1935-ci ildə Anastas Plasarinin əsərləri ərsəyə gətirilmişdir.[4]
1946-cı ildən etibarən Albaniyada kommunist hakimiyyəti dövründə din əvvəlcə məhdudlaşdırılmış,[5] sonra 1967-ci ildə Ənvər Xocanın dövlət ateizmini qəbul etməsi ilə ictimai dini təcrübə qadağan edilmişdir. Buna baxmayaraq, bəzi individual təcrübələr davam etdirilmişdir.[6] Bu vəziyyət 1985-ci ildə məhdudiyyətlərin yumşaldılması və 1990-cı ildə Ramiz Aliya dövründə tamamilə ləğv edilməsinə qədər davam etmişdir.[7][8] BMTİP-nin sorğusu göstərmişdir ki, albanların böyük əksəriyyəti milliyyətçiliyin, dinsizliyin və kommunist hakimiyyəti dövründə dinin qadağan edilməsinin dini tolerantlığın əsasını qurmağa kömək etdiyini qəbul edir.[9]
Hal-hazırda qeyri-dini əhalinin sayına dair təxminlər çox fərqlidir. Özünü ateist kimi tanıdan əhalinin sayı 2,5%-dən[10] 8%-ə,[11] hətta 9%-ə qədər dəyişir, digər təxminlər isə qeyri-dindarlığın 39% (9% "ateist", 30% "qeyri-dini") olduğunu, 61%-nin dinin həyatları üçün "vacib" olmadığını və 72%-nin dini təcrübələrdə iştirak etmək istəmədiyini bildirmişdir.[12] Müəyyən edilmişdir ki, özünü müsəlman və ya xristian kimi tanıdan bir çox alban yalnız az sayda dini təcrübəyə riayət edir və ya ümumiyyətlə riayət etmir. 2008-ci, 2009-cu və 2015-ci illərdə aparılan sorğular Albaniyanı dünyada ən az dindar 20-ci ölkə kimi göstərmişdir və əhalinin 39%-i dindar olmuşdur.[13]
Albaniyada dini kimlik adətən ailə tarixi ilə ötürülür, nəinki həqiqi təcrübə ilə.[14] Geniş yayılmış dini təcrübənin olmamasına baxmayaraq, sorğularda xarici ateistlərə qarşı müəyyən antipatiya aşkarlanmışdır[15] və açıq şəkildə ateist olduğunu bəyan edən bir çox ictimai xadimlərin olmağına baxmayaraq, ateistlərə qarşı mənfi ictimai müzakirələrdən şikayətlər də olmuşdur.[16]
- ↑ Bogdani, Mirela; Loughlin, John. Albania and the European Union: The Tumultuous Journey Towards Integration and Accession. I.B.Tauris. 2007. səh. 34. ISBN 978-1-84511-308-7.
- ↑ "Religious Tolerance in Albania" (PDF). 27 October 2018 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 30 May 2018.
- ↑ Jorgaqi, Nasho. "Ismet Toto, intelektuali kryengritës". Shqiptarja.com. 22 December 2013. 9 November 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 July 2017.
- ↑ Diktatura dhe besimet fetare | Drita Islame. 28 July 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 July 2017.
- ↑ Albania – Hoxha's Antireligious Campaign. İstifadə tarixi: 14 May 2015.
- ↑ Tarifa, Fatos. To Albania, with Love. University Press of America. 2007. səh. 68. ISBN 978-0-7618-3590-5.
- ↑ "Albania – The Revival of Religion". Country Data. İstifadə tarixi: 14 May 2015.
- ↑ Vickers, Miranda; Pettifer, James. Albania: From Anarchy to a Balkan Identity. NYU Press. 2000. 99, 109. ISBN 081478805X.
- ↑ "Religious Tolerance in Albania" (PDF). 45–46. 27 October 2018 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 30 May 2018.
- ↑ "2011 Census-AL" [2011 Census-AL] (PDF) (alban). INSTAT. 2011. 26 March 2017 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 16 April 2017.
- ↑ Zuckerman, Phil. Atheism: Contemporary Numbers and Patterns // Martin, Michael (redaktor). The Cambridge Companion to Atheism. Cambridge University Press. 2006. 47–66. ISBN 9780521842709.
- ↑ Instantanés d'Albaníe, un autre regard sur les Balkans (PDF). 2005. 14 June 2007 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2017-07-20.
- ↑ "Mapped: The world's most (and least) religious countries". The Telegraph (ingilis). İstifadə tarixi: 2018-03-23.
- ↑ Hayden, Robert M. Antagonistic Tolerance. Competitive Sharing of Religious Sites in South Asia and the Balkans. Current Anthropology. 43. 2002. 205–219 [208]. doi:10.1086/338303.
- ↑ "How religious are Albanian and Bosnian Muslims?". Discover. 9 January 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 July 2013.
- ↑ Yll Rugova. "Ateizmi po behet tabu". Gazeta Express. 23 September 2014.. Quote: "Në diskursin dominant në Shqipëri është bërë krejt e natyrshme që ateizmi të paraqitet si diçka e mangët në krahasim me religjionin. Në anën tjetër religjioni të paraqitet si një pasuri shtesë në jetën e njeriut. Pasuri që ka qenë e ndaluar për popullin shqiptar gjatë periudhës totalitariste. Ky deformim në hartën semantike të diskursit shqiptar u shpërfaq krejt qartë edhe gjatë vizitës së Papës në Shqipëri. Gati në të gjitha fjalimet u përmend me të madhe ajo që u quajt "krimet e ateizmit komunist". Këtu në fakt e kishin fjalën për krimet ndaj të gjitha ideologjive që ishin bërë gjatë periudhës kur Shqipëria kishte diktaturë. Por me këtë formulimin "krimet e ateizmit komunist" po dilte thuaja ka qenë ateizmi ai që ka shtyrë liderët e asaj kohe të ndërtojnë një sistem totalitar represiv. "; Quote : "E dyta është fjalia "me besim te Zoti dhe/ose te vlera të tjera universale", sikur besimi në zot të jetë në kategori të vlerave universale. Çka nuk është*. Po të ishte besimi në zot vlerë universale, atëhere si do të kategorizoheshin ata që nuk besojnë në zot? Pa vlera universale? Mos të harrojmë që njerëzit që nuk besojnë në zot nuk janë të paktë në numër. "