Alay vadisi[1]— Qırğızıstanın Oş vilayətində Pamir-Alay dağ sistemi daxilində dağarası çökəklikdir. Qərbdən şərqə doğru Alay və Trans-Alay silsilələri arasında 150 km uzanaraq Pamiri (cənubda) Hisar-Alaydan (şimalda) ayırır. Eni 8 ilə 25 km arasında, sahəsi təxminən 1700 km². Hündürlük qərbdə 2240 m-dən şərqdə 3536 m-ə qədərdir (Tonmurun aşırımı).[2]
| Alay vadisi | |
|---|---|
| ky/Алай өрөөнү | |
 | |
| Yüksəkliyi | 2240—3536 m |
| Uzunluğu | 150 km |
| Eni | 8—25 |
| Sahəsi | 1700 km² |
| Çay | Vaxş çayı |
| Yerləşməsi | |
| 39°40′ şm. e. 72°58′ ş. u.HGYO | |
| Ölkə |
 Qırğızıstan |
  Alay vadisi |
|
Alay vadisinin böyük əksəriyyəti Qızılsu çayı hövzəsinə aiddir. Qızılsu çayı Tonmurun aşırımının qərbində Trans-Alay silsiləsinin buzlaqlarından başlayır və Alay vadisindən qərbə, Tacikistana axır. Alay vadisinin kiçik şərq hissəsi Şərqi Qızılsu çayının hövzəsinə aiddir. Bu çay Trans-Alay silsiləsindəki eyniadlı buzlaqdan axır və şərqdə Çinə axır.
Alay vadisi çox mənzərəlidir. Onun çoxlu yüksək dağ otlaqları var. Vadinin şərq hissəsinin otlaqlarında ot xüsusilə sıx və hündürdür.
Vadinin üzərindən 3000-3500 metr yuxarı qalxan Trans-Alay silsiləsinin möhtəşəm divarı heyrətamiz mənzərə yaradır. Trans-Alay silsiləsinin ətəklərində otla örtülmüş qədim morenlərdə saysız-hesabsız mavi göllər parlayır.
Alay vadisinin nəqliyyat mərkəzi onun şərq hissəsində yerləşən Sarı-Taş kəndidir. Şərqi Pamir magistral yolu (Oş-Xoroq yolu) şimaldan cənuba Sarı-Taşdan keçir . Şimalda Pamir şossesi Alay silsiləsində Taldıq aşırımından (3615) aşağı enir. Cənubda Bərdoba kəndinin arxasından bu magistral Trans-Alay silsiləsində Qızılart aşırımına (4280) qalxır. Sarı-Taş kəndindən şərqdə Qırğızıstan-Çin sərhədindəki Erkeş-Tam keçid məntəqəsinə yol gedir. Sarı-Taşdan qərbə başqa bir yol ayrılır ki, bu da böyük Sarı-Moqol və Kaşkasu kəndlərini keçərək Daraut-Kurqan rayon mərkəzinə aparır. Daraut-Kurqandan o yana, bu yol Qızılsu boyunca qərbə doğru davam edərək Tacikistana gedir. Alay vadisinə çatmağın ən asan yolu Oş şəhərindəndir. Alay vadisinin yolları alpinistlər və turistlər tərəfindən Kiçik-Alay, Qərbi Trans-Alay, Mərkəzi Trans-Alay (o cümlədən Lenin zirvəsi ərazisi), Şərqi Trans-Alay (Kurumdı ərazisi daxil olmaqla) dağlarına getmək üçün geniş istifadə olunur. Oşdan Alay vadisi vasitəsilə Pamirə də çatırlar. Nəhayət, İrkeştam aşırımı ilə Konqur və Muztağ-Ata bölgəsindəki Kaşqar dağlarına (Çin Pamiri) daxil ola bilərsiniz.
Alay vadisinin əsas əhalisini qırğızlar təşkil edir. Bununla belə, Sarı-Moqol kəndi pamirlilərdən ibarətdir, Dağlıq Bədəxşan Muxtar Vilayətinin inzibati yurisdiksiyasındadır və hətta Xoroqdan ərzaq və istehlak malları ilə təmin olunur.
Bir qayda olaraq, Alay vadisində sərhəd zonası rejimi qüvvədədir. Buna görə də turistlər və alpinistlər vadiyə getməzdən əvvəl ora daxil olmaq üçün vəsiqə almalıdırlar.
Alay vadisində 15 arxeoloji obyekt aşkar edilmişdir: daş dövrünə aid yerlər, yaşayış məskənləri, Tunc və Dəmir dövrlərinə aid məzarlıqlar, petroqliflər və mağara.
Alay vadisi Fərqanə vadisi ilə Pamir arasında yerləşir.
İpək Yolunun bir hissəsi Kaşqarın (müasir Çin ərazisi) ticarət mərkəzindən başlayaraq Alay vadisindən keçirdi.[3]
- ↑ Şablon:СГНСССР
- ↑ Гвоздецкий Н. А. "Алайская долина" (rus). Большая советская энциклопедия. 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-10-01.
- ↑ "Шёлковый путь проложили животные?". 2017-12-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-12-09.
- Сахарова О. Д. Алайская долина: Физико-географическая характеристика. Фрунзе: КиргизГосиздат, 1959.
- Н. Леонов. Впервые в Алай. Путешествие А. П.Федченко в 1871 году. М: Детгиз, 1951.