Akselerator effekti (ing. Accelerator effect) — investisiyaların istehsal səviyyəsindəki dəyişikliklərə necə həssas olduğunu izah edən konseptdir.[1] Bu təsirə əsasən, iqtisadiyyatda istehlak və ya ümumi tələbdə artım olduqda, müəssisələr istehsal gücünü artırmaq üçün əlavə investisiya etməyə başlayır. Eyni şəkildə, tələbin azalması investisiyaların azalmasına səbəb ola bilər.[2]
Əsasən, akselerator effekti onu göstərir ki, investisiyanın səviyyəsi mütləq səviyyədən deyil,[3] ÜDM-in dəyişmə sürətindən asılıdır. Sadəcə olaraq, müəssisələrin investisiya seçimlərini formalaşdıran iqtisadi artımın sürətlənməsi və ya ləngiməsidir.
Akselerator effekti iqtisadi dövrlərdə investisiyaların tələb dəyişikliklərinə necə reaksiya verdiyini izah edən vacib bir konsepsiyadır. Bu effekt iqtisadi artımı sürətləndirə və ya tənəzzülü daha da dərinləşdirə bilər, buna görə də iqtisadi siyasətçilər üçün əhəmiyyətli nəzəriyyələrdən biridir.[4]
Akselerator effekti istehlak və tələbdəki dəyişikliklərin investisiyalara olan təsirini vurğulayır. İqtisadiyyatda ümumi tələbdə (istehlak və ya ixrac) artım baş verdikdə, mövcud istehsal gücü kifayət etməyə bilər. Müəssisələr tələbi qarşılamaq üçün əlavə istehsal avadanlıqları alır və ya yeni zavodlar tikir. Yeni istehsal gücü yaratmaq üçün investisiyalara ehtiyac yaranır. Bu investisiyalar öz növbəsində iqtisadi fəaliyyətin daha da artmasına səbəb olur. Akselerator effekti də əks istiqamətdə işləyir: ÜDM azaldıqda (resessiyaya girdikdə) bu, biznes mənfəətinə, satışlara, pul vəsaitlərinin hərəkətinə, potensialdan istifadəyə və gözləntilərə mənfi təsir göstərir. Nəticə etibarilə, bu amillər müəssisələri sabit investisiyalar etməkdən çəkindirir, multiplikator effekti səbəbindən tənəzzülü daha da gücləndirir.[5]
Akselerator effekti üçün sadə bir model aşağıdakı kimi verilə bilər.
- Bir ölkədə istehlak mallarına tələbat kəskin artır.
- Şirkətlər bu tələbi qarşılamaq üçün əlavə avadanlıq alır və ya yeni fabriklər inşa edir.
- Bu səbəbdən, investisiya həcmi artaraq iqtisadiyyatda əlavə məşğulluq və gəlir yaradır.
Eyni zamanda, tələbatın azalması zamanı müəssisələr investisiyalarını azaldır, bu da iqtisadi yavaşlamaya səbəb ola bilər.
Tələb artımı investisiyaların artmasına səbəb olur, bu da əlavə gəlir yaradır və yenidən tələbi artırır.Tələbin azalması investisiyaların azalmasına və iqtisadi tənəzzülə səbəb ola bilər. Akselerator effekti adətən qısamüddətli dövrlərdə güclü təsir göstərir, lakin uzunmüddətli dövrdə istehsal gücü dolduğu üçün təsir zəifləyə bilər.
Akselerator effekti ilə çoxaldıcı təsir (ing. multiplier effect) arasında sıx əlaqə mövcuddur. İqtisadiyyatda tələb artışı çoxaldıcı təsir yaradır, bu da gəlirləri artırır. Artan gəlir isə akselerator effektini işə salaraq investisiyaların artmasına səbəb olur.
Hər bir investisiya dərhal istehsala çevrilmir və zaman alır. Bəzən tələb artsa da, müəssisələr yeni investisiyalar etməkdə ehtiyatlı ola bilər. Faiz dərəcələri, vergi siyasəti və qeyri-müəyyənlik akselerator effektini zəiflədə bilər.
- ↑ "Accelerator Effect". Tabroot (ingilis). 2019-09-15. 2020-10-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-11-30.
- ↑ "The Accelerator Effect Theory". Quickonomics (ingilis). 2023-01-24. İstifadə tarixi: 2023-07-30.
- ↑ "Accelerator Theory: Overview and Examples". Investopedia (ingilis). 2020-12-29. 2023-07-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-30.
- ↑ Hansen, Alvin. Full Recovery or Stagnation?. New York: W. W. Norton & Company. 1938.
- ↑ Jorgenson, Dale W. "Capital Theory and Investment Behavior". American Economic Review. 53 (2). 1963: 247–259. JSTOR 1823868.
- Knox, A. D. The Acceleration Principle and the Theory of Investment: A Survey // Shapiro, Edward (redaktor). Macroeconomics: Selected Readings. New York: Harcourt, Brace & World. 1970. 49–74. ISBN 0-15-551207-2.