Akrilamid (CH2=CHC(O)NH2) — praktiki əhəmiyyətə malik monomerdir.
| Akrilamid | |
|---|---|
 | |
| Ümumi | |
| Kimyəvi formulu | C₃H₅NO[1] |
| Molyar kütlə | 0 kq[1] |
| Fiziki xassələri | |
| Sıxlıq | 1,12 q/sm³[2] |
| Termik xüsusiyyətlər | |
| Ərimə nöqtəsi | 184 ℉[2], 84 °C[3], 84,5 °C[4] |
| Öz-özünə yanma temperaturu | 424 °C[5] |
| Buxarın təzyiqi | 0,93326 Pa[2] |
| Təsnifatı | |
| CAS-da qeyd. nöm. | 79-06-1 |
| PubChem | 6579 |
| RTECS | AS3325000 |
| ChEBI | 28619 |
| BMT nömrəsi | 2074 |
| ChemSpider | 6331 |
Akrilamid ağ kristallik maddədir, 357.5K əriyir. Spirtdə, asetonda və suda yaxşı həll olur.
Akrilamid ilk dəfə 1893-cü ildə Mure tərəfindən akril turşusunun xloranhidridinin benzolda məhluluna quru ammonyak daxil etmək yolu ilə alınmışdır:
H2C=CH-C(O)-Cl +2NH3 → H2C=CH-C(O)-NH2 + NH4Cl
Reaksiyadan ammonium xloridi kənarlaşdırdıqdan sonra akrilamid benzolda ağ kristallik şəklində olur.
2. Litium fosfatın iştirakı ilə 2-metoksipropionamid 523–773K-də, titan üzərində isə 498–673K parçalanaraq akrilamidə çevrilir:
H3C-O-CH2-CH2-CO-NH2 → H2C=CH-C(O)-NH2 + CH3OH
Akrilamidin polimerləşməsindən istehsalatda poliakrilamid alınır. Bu polimer sənayedə alınan sellüloza kağızı əvəz edir. Poliakrilamid bir çox sənaye sahələrində, o cümlədən yeyinti sənayesində, neftçıxartmada tətbiq olunur. Ondan lakların, boyaların, süni dərilərin və sintetik liflərin istehsalında da istifadə edilir.
Zəhərli təsirə malikdir. Sinir sisteminə, qaraciyərə və böyrəklərə mənfi təsir göstərir. Selikli qişaları qıcıqlandırır, kanserogendir.[6]
180°C-dən yuxarı temperaturda (digər mənbələrə görə 120°C-dən yuxarı) qızardılmış və ya bişmiş qidalarda, eləcə də bişmiş məmulatlarda və şəkər (fruktoza, qlükoza və s.) arasında reaksiya nəticəsində əmələ gələ bilər. Tədqiqatlar qara zeytun, quru gavalı, fıstıq, qızardılmış kartof və qəhvənin tərkibində akrilamid aşkar edib.[7]
Daha çox nişasta tərkibli qidalarda olan şəkər və asparagin qızdırıldıqda bir-biri ilə reaksiya verir. Bu kimyəvi reaksiya yeməyin qəhvəyi rəngə çevrilməsinə səbəb olur. Orta hesabla, böyüklər ən çox akrilamidi çipsi və qəhvədən, uşaqlar isə ən çox çipsi və peçenye məhsullarından alırlar.[8]
Akrilamid böyük miqdarda istehlak edildikdə potensial təhlükəli kimyəvi maddədir. Laboratoriya heyvanları üzərində aparılan tədqiqatlar göstərib ki, akrilamid xərçəngə səbəb ola bilər. Bu qənaətə Avropa Qida Təhlükəsizliyi Təşkilatı (EFSA) həmin tədqiqatlar nəticəsində gəlib.[8]
- ↑ 1 2 ACRYLAMIDE (ing.).
- ↑ 1 2 3 http://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0012.html.
- ↑ Bradley J., Williams A. J., Andrew S.I.D. Lang Jean-Claude Bradley Open Melting Point Dataset. // Figshare 2014. doi:10.6084/M9.FIGSHARE.1031637.V2
- ↑ David R. Lide, Jr. Basic laboratory and industrial chemicals (ing.): A CRC quick reference handbook. CRC Press, 1993. ISBN 978-0-8493-4498-5
- ↑ http://www.cdc.gov/niosh/ipcsneng/neng0091.html.
- ↑ "Akrilamid". www.hfb-mgupp.com. İstifadə tarixi: 25.02.2025.
- ↑ "Вездесущая реакция Майара • Библиотека". «Элементы» (rus). 2020-12-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-24.
- ↑ 1 2 "Акриламид: часто задаваемые вопросы". cgon.rospotrebnadzor.ru (ingilis). 2024-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-24.