Afrika leyləyi və yaxud Marabu leyləyi (lat. Leptoptilos crumenifer) — Afrika qitəsinin subtropik və tropik bölgələrində yaşayan, böyük ölçüsü və fərqli görünüşü ilə seçilən quş növü. Bu quşlar Leyləklər fəsiləsinə (Ciconiidae) aiddir. Afrika leyləklərinə daha çox savannalarda, bataqlıq ərazilərdə və açıq sahələrdə rast gəlinir. Onlar həm ətyeyən, həm də leşlə qidalanan quşlar arasında yer alır. Maraqlı görünüşü və ekoloji rolu ilə bu növ Afrikanın fauna aləmində xüsusi əhəmiyyət daşıyır.[3]
| Afrika leyləyi | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
,_parque_nacional_de_Tarangire,_Tanzania,_2024-05-25,_DD_33.jpg) | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
|
XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Afrika leyləyi |
||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
- Aləm: Animalia
- Şöbə: Chordata
- Sinif: Aves
- Dəstə: Ciconiiformes
- Fəsilə: Ciconiidae
- Cins: Leptoptilos
- Növ: Leptoptilos crumenifer
Afrika leyləyi Leptoptilos cinsinə aid üç növdən biridir. Digər iki növ isə Asiyada yaşayan Böyük Adjutant (Leptoptilos dubius) və Kiçik Adjutant (Leptoptilos javanicus) quşlarıdır.
- Bədəni: Afrika leyləyinin hündürlüyü 120-150 sm arasında dəyişir, qanad açılımı isə 2,6-3,2 metrə qədər çatır. Bu qanad açılımı onların dünyanın ən iri uçan quşlarından biri olmasının səbəbidir. Başları tüksüz və çılpaq olur, qırmızımtıl-boz rəngdədir. Bu xüsusiyyət onların leşlə qidalanarkən gigiyenik olmasına kömək edir. Boyunlarının altından sallanan böyük hava kisəsi (gular kisəsi) diqqəti çəkir.[4]
- Çəkisi: Bu quşların çəkisi 4-8 kq arasında dəyişir. Erkəklər adətən dişilərdən daha böyük olur.
- Lələkləri: Qarın hissəsi ağ, qanadları və kürəyi isə tünd boz və ya qara rəngdədir.
- Dimdik: Uzun və güclü dimdikləri var ki, bu da onların leşləri parçalamaqda üstünlüyünü artırır.
Afrika qitəsinin Sahara səhrasından cənubda yerləşən bölgələr:
- Açıq savannalar
- Bataqlıq ərazilər
- Çay və göl sahilləri
- İnsan məskunlaşmalarına yaxın ərazilər
Bu quşlar su mənbələrinə yaxın ərazilərdə daha çox müşahidə edilir. İnsanların atdığı tullantılar və məişət zibilləri də onların əsas cəlbedici məkanlarından biridir.[5]
_head.jpg)
- Leşlər: Əsasən heyvan qalıqları ilə qidalanırlar. Tüksüz başları və güclü dimdikləri leşlərin parçalanmasını asanlaşdırır.
- Həşəratlar: Böcəklər, termitlər və digər həşəratlarla qidalanırlar.
- Kiçik heyvanlar: Kiçik məməlilər, sürünənlər, qurbağalar və balıqlar da qida siyahısındadır.
- Məişət tullantıları: Qidalanma zamanı məişət tullantılarından da istifadə edirlər.[6]
Afrika leyləklərinin çoxalma dövrü yaşadıqları ərazilərdən asılı olaraq fərqli vaxtlarda baş verir. Onların çoxalma xüsusiyyətləri:
- Yuvalama: Yuvalarını əsasən hündür ağaclarda və ya qayalarda qururlar.
- Yumurta: Dişi quş adətən 2-3 yumurta qoyur. Yumurtaların inkubasiya dövrü təxminən 30 gün çəkir.
- Bala baxımı: Bala quşlar valideynləri tərəfindən uzun müddət qidalanır. Valideynlər dimdiklərində gətirdikləri yeməyi balalarına verir.[7]
- Sosiallıq: Afrika leyləkləri çox vaxt böyük qruplar şəklində yaşayır.
- Uçuş: Onlar güclü qanadları sayəsində uzun müddət havada qala bilirlər. Səmada uçarkən qanadlarını geniş açıb süzmək onların ən çox rast gəlinən davranışıdır.
- Səs çıxarma: Afrika leyləkləri sakit quşlardır, lakin cütləşmə dövründə xüsusi səslər çıxara bilirlər.[8]
Marabu leyləkləri ekosistem üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Onlar təmizləyici rol oynayaraq, leşləri yeyir və ətraf mühitdə gigiyenanı təmin edirlər. Bu, xəstəliklərin yayılmasının qarşısını almağa kömək edir.
Afrika leyləkləri hal-hazırda IUCN tərəfindən "ən az narahatlıq doğuran" növ kimi təsnif edilir. Lakin onların populyasiyasına bəzi amillər mənfi təsir göstərir:[9]
- Meşələrin qırılması: Onların yuva qurduğu ağacların kəsilməsi təhlükə yaradır.
- Çirklənmə: İnsan tullantılarının və zəhərli kimyəvi maddələrin artması bu quşların sağlamlığına təsir edir.
- Ovçuluq: Bəzi bölgələrdə onların lələkləri və bədən hissələri üçün ovlanması müşahidə edilir.
- Afrika leyləkləri tez-tez "ölüm quşu" və ya "leylək ağası" adlandırılır. Bu ad onların leşlərlə qidalanma vərdişləri ilə əlaqədardır.
- Onların hava kisələri cütləşmə dövründə xüsusi olaraq şişirilir və cəlbedici görünüş yaradır.
- Qanadlarının genişliyi onları quru və isti iqlim şəraitində uzun məsafələr qət etməkdə ideal edir.
_-_Giant_Marabou.png)
_skeleton_at_the_Royal_Veterinary_College_anatomy_museum.JPG)
_spreading_wings.jpg)
_spreading_wings_2.jpg)
_on_elephant_carcass.jpg)
- ↑ IOC World Bird List Version 6.3. 2016. doi:10.14344/IOC.ML.6.3
- ↑ World Bird List (ing.): IOC World Bird List. 6.4 IOU, 2016. doi:10.14344/IOC.ML.6.4
- ↑ Bancroft, Thomas. "The Undertaker Bird – Enchanted by the Wild". 20 March 2020.
- ↑ Mark Carwardine. Animal Records. London: en:Sterling Publishing. 2008. səh. 118. ISBN 978-1-4027-5623-8.
- ↑ Likoff, Laurie E. The Encyclopedia of Birds. Infobase Publishing. 1986. 616–. ISBN 978-0-8160-5904-1. İstifadə tarixi: 21 August 2012.
- ↑ Stevenson, Terry and Fanshawe, John (2001). Field Guide to the Birds of East Africa: Kenya, Tanzania, Uganda, Rwanda, Burundi. Elsevier Science, ISBN 978-0856610790
- ↑ Carwardine, Animal Records (Natural History Museum). Sterling (2008), ISBN 978-1-4027-5623-8
- ↑ Wood, Gerald. The Guinness Book of Animal Facts and Feats. Guinness Superlatives. 1983. ISBN 978-0-85112-235-9.
- ↑ BirdLife International. "Leptoptilos crumenifer". IUCN Red List of Threatened Species. 2016. 2016: e.T22697716A93633034. doi:10.2305/IUCN.UK.2016-3.RLTS.T22697716A93633034.en. İstifadə tarixi: 12 November 2021.
- Brown, Leslie H.; Urban, Emil K.; Newman, Kenneth B. The Birds of Africa. I. Academic Press. 1982. ISBN 978-0121373016.
- Elliott, A. Family Ciconidae (Storks). 1 (Handbook of the birds of the world). Barcelona: Lynx Edicions. del Hoyo, J.; Elliott, A.; & Sargatal, J. (Eds). 1992. ISBN 84-96553-42-6.
- Hancock, James A.; Kushlan, James A.; Kahl, M. Philip. Storks, Ibises, and Spoonbills of the World. Academic Press. 1992. ISBN 978-0123227300.
- Lack, David. Ecological adaptations for breeding in birds. Chapman and Hall. 1968. ISBN 978-0412112201.
- Sibley, Charles G.; Monroe Jr., Burt. Distribution and Taxonomy of Birds of the World. Yale University Press. 1991. ISBN 978-0300049695.
- Sinclair, Ian; Teske, Robert T. Field Guide to Birds of South Africa. New Holland Publishers. 1997. ISBN 978-1868255108.
- Гладков, Н. А.; Михеев, А. В. (Ред.). Жизнь животных. 5. Птицы. М.: Просвещение. 1970.
- Коблик Е. А. Разнообразие птиц (по материалам экспозиции Зоологического музея МГУ. Ч. 1 (Класс Птицы, Отряды Страусообразные, Тинамуобразные, Пингвинообразные, Гагарообразные, Поганкообразные, Буревестникообразные, Пеликанообразные, Аистообразные, Фламингообразные, Гусеобразные, Грифы Нового Света, Соколообразные). Издательство МГУ. 2001. ISBN 5-211-04072-4.
- Marabou Stork – The Atlas of Southern African Birds
- Hollamby, Simon; və b. "Clinical Pathology of Nestling Marabou Storks in Uganda". 2012-11-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-11-08. (#explicit_et_al)