Abızu (ing. Abyzou) — qadın cinsindən olan iblisin adı. Qədim Misirin Kopt mədəniyyətində Abızu, Alabasandriya ilə eyniləşdirilirdi, Bizans mədəniyyətində isə Qello kimi adlanırdı. Qədim dövrlərdə və Orta əsrlərdə sinkretik (birləşdirilmiş dini və sehrli) təcrübələrə aid mətnlərdə onun saysız-hesabsız adlara sahib olduğu qeyd olunurdu.[1]
| Abızu | |
|---|---|
| ing. Abyzou | |
| Mifologiya | iblis |
| Cinsi | qadın[d] |
Abızu (həmçinin Abizou, Obizu, Obizuth, Obyzouth, Byzou kimi də yazılır) təsvirlərdə balıq və ya ilan atributları olan varlıq kimi göstərilirdi. Onun ən geniş ədəbi təsviri "Solomonun vəsiyyətnaməsi" (ing. Testament of Solomon) adlı demonoloji toplusunda yer alıb. Bu mətn alimlər tərəfindən I-IV əsrlər arasına aid edilir.[2]
Tədqiqatçı Alfons Barb, Abızu və ona bənzər qadın iblislərin mənşəyini qədim Mesopotamiya dinindəki ilkin dəniz tanrısı Abzu ilə əlaqələndirirdi. Onun fikrincə, Abızu adı yunanca "ἄβυσσος" (ábyssos — uçurum, dərinlik) sözündən gəlir,[3] lakin bu söz də əslində Akkadca "Apsu" və ya Şumercə "Abzu" sözündən götürülmüşdür.[4]
Şumer mifologiyasında ilkin dəniz androqin (cinsiyyətsiz) bir varlıq kimi təsvir olunurdu, lakin sonradan iki hissəyə bölündü[5]
- Abzu (Apsu) – təmiz suyun kişi tanrısı,
- Tiamat – duzlu suyun qadın tanrıçası. Tiamatın yəhudi Bibliyasında Tehom (dərinlik) olaraq göründüyü bildirilir.[6]
Lilit və digər qadın iblislərin də ilkin dənizdən törədiyi hesab edilir. Qədim yunan mifologiyasında qadın dəniz məxluqları — Qorqonlar, Sirenlər, Harpiyalar və Su nimfaları bu inanclardan təsirlənmişdir.[7]
Yunan Septuaginta (Əhdi-ətiqin yunan dilində tərcüməsi) mətnlərində Abyssos (uçurum) qadın cinsinə aid edilir və xaotik ilkin dəniz mənasını verir. Xristianlıqda isə bu anlayış Cəhənnəmin dibi olmayan uçurumu kimi qəbul edilir və "Vəhy Kitabında" (ing. Book of Revelation) altı dəfə qeyd olunub.[8]
Barba görə, Şumerlərdə Abzu xristian demonologiyasının əsasını qoyub və xristian şeytanının “nənəsi” hesab edilə bilər.[9]
Antik dövrə aid olan "Solomonun Vəsiyyətnaməsi" (ing. Testament of Solomon) mətnində Abızu (burada Obizuth adlanır) aşağıdakı kimi təsvir edilir:[10]
- Yaşıl rəngli, parlaq üzə və ilanabənzər dağınıq saçlara malikdir.
- Bədəni isə qaranlıqla örtülüdür.
- O, heç vaxt yatmır və dünyanı dolaşaraq doğuşa yaxınlaşan qadınları axtarır.
- Əgər fürsət tapsa, yenidoğulmuş körpələri boğur.
- Özünü digər xəstəliklərin də səbəbkarı kimi tanıdır – kar olmaq, göz xəstəlikləri, boğaz problemləri, dəlilik və bədən ağrıları onun yaratdığı fəsadlar sırasındadır.[11]
Kral Solomon Abızunu saçlarından asıb ibadətgahın qarşısında nümayiş etdirməyi əmr edir. Bu təsvir Yunan mədəniyyətində məbədlərin üzərində yerləşdirilən Qorqona Meduzanın başına bənzəyir.[12]"Solomonun vəsiyyətnaməsi"ndə paxıllıq mühüm bir mövzudur.[13]Veelzevul özü insanlarda paxıllıq yaratdığını bildirir. Digər demonlar da bu mövzuya bağlıdır. Abızu isə gecələr rahatlıq tapa bilmir və hər gecə bir körpə oğurlamaq məcburiyyətindədir.[14]
Abızu, doğumun təhlükələri və ölü doğulan körpələr haqqında mifoloji açıqlama rolunu oynayır. Sonsuz olduğu üçün anaları və körpələri qısqanır və onlara zərər verməyə çalışır. Antik dövrdən orta əsrlərə qədər həkimlər və sehrbazlar qadınları Abızudan qorumaq üçün amuletlər hazırlayırdılar.[15]
- ↑ Mary Margaret Fulgum, "Coins Used as Amulets in Late Antiquity", in Between Magic and Religion: Interdisciplinary Studies in Ancient Mediterranean Religion and Society (Rowman & Littlefield, 2001), p. 142
- ↑ A.A. Barb, "Antaura. The Mermaid and the Devil's Grandmother: A Lecture", Journal of the Warburg and Courtauld Institutes 29 (1966), p. 5; "at least to the 2nd century", Sara Iles Johnston, Religions of the Ancient World (Harvard University Press, 2004), p. 122; "probably dates to the third century", James H. Charlesworth, "Jewish Interest in Astrology", Aufstieg und Niedergang der römischen Welt II 20.2 (1987) pp. 935–936 et al.
- ↑ Barb, "Antaura", p. 5; for online texts of the Testament, see "Selected bibliography" below.
- ↑ Based on a popular etymology that saw in the word Greek bythos ("depth") with an alpha privative to mean "without depth" or "bottomless"; Liddell and Scott, A Greek–English Lexicon (Oxford: Clarendon Press 1843, 1985 printing), p. 4, gives no etymology for ἄβυσσος.
- ↑ A.A. Barb, "Antaura. The Mermaid and the Devil's Grandmother: A Lecture", Journal of the Warburg and Courtauld Institutes 29 (1966), p. 6
- ↑ Fr. George R.A. Aquaro, Death by Envy: The Evil Eye and Envy in the Christian Tradition (iUniverse, 2004), p. 99 online.
- ↑ Testament of Solomon 27, p. 22 in Conybeare.
- ↑ For an example of a course of treatment employing a "flee" charm, see article on Medicina Plinii.
- ↑ Testament of Solomon 58–59, translation and introduction by F.C. Conybeare, Jewish Quarterly Review 11 (1898), p. 30 online.
- ↑ Roy Kotansky, "Incantations and Prayers on Inscribed Greek Amulets", in Magika Hiera: Ancient Greek Magic and Religion, edited by Christopher A. Faraone and Dirk Obbink (Oxford University Press, 1991), pp. 113–114 and 119; on exorcism of the childbirth demon, Vasilakē, Maria. Images of the Mother of God: Perceptions of the Theotokos in Byzantium. Ashgate Pub. 2005. səh. 256. ISBN 978-0-7546-3603-8.
- ↑ Rapold, Nicolas. "'The Offering' Review: A Demon in the Family". The New York Times (ingilis). 2023-01-12. ISSN 0362-4331. 2023-01-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-01-15.
- ↑ Christopher Walter, The Warrior Saints in Byzantine Art and Tradition (Ashgate Publishing, 2003), p. 241 online.
- ↑ Walter, Christopher. The Warrior Saints in Byzantine Art and Tradition. Ashgate. 2003. 241–2. ISBN 978-1-84014-694-3.
- ↑ Spier, Jeffrey. "Medieval Byzantine Magical Amulets and Their Tradition" (PDF). Journal of the Warburg and Courtauld Institutes. 56. 1993: 37–38. doi:10.2307/751363. JSTOR 751363. 2009-08-24 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.
- ↑ Fulgum, "Coins Used as Amulets in Late Antiquity", p. 142; Spier, "Medieval Byzantine Magical Amulets", pp. 38–40.
- Barb, A.A. "Antaura. The Mermaid and the Devil's Grandmother: A Lecture". Journal of the Warburg and Courtauld Institutes 29 (1966) 1–23.
- Conybeare, F.C. "The Testament of Solomon", translation and introduction. Jewish Quarterly Review 11 (1898) 1– 46 online, full text available and downloadable.
- Fulgum, Mary Margaret. "Coins Used as Amulets in Late Antiquity". In Between Magic and Religion (Rowman & Littlefield, 2001), pp. 139–148 limited preview online.
- Spier, Jeffrey. "Medieval Byzantine Magical Amulets and Their Tradition". Journal of the Warburg and Courtauld Institutes 56 (1993) 25–62, online.