ABŞ folkloru — əsasən, Avropalıların Amerikaya köçüb məskunlaşmasından sonra, indiki ABŞ ərazisində formalaşan folkloru əhatə edir.[1] Bununla yanaşı, Kolumbdan əvvəlki dövrə aid folklor elementlərini də özündə birləşdirir. Folklor, bir mədəniyyətin, submədəniyyətin və ya qrupun ənənələrini əks etdirən əfsanələr, musiqi, şifahi tarix, atalar sözləri, lətifələr, xalq inancları, nağıllar, hekayələr, uydurma rəvayətlər və adət-ənənələrdən ibarətdir. Eyni zamanda, folklor bu ifadə formalarının paylaşılması üçün istifadə edilən praktikaları da əhatə edir.[2]
Yerli Amerika mədəniyyətləri, təbiət hadisələrini və insanlar ilə ruhlar aləmi arasındakı əlaqəni izah edən zəngin miflərə və əfsanələrə malikdir. Barre Telkenə görə, lələk bəzəkləri, muncuqlu əl işləri, rəqs addımları və musiqi, bir hekayənin hadisələri, bir yaşayış yerinin forması və ya ənənəvi yeməklər, mədəni mənaları ifadə edən nişanələr (ikonlar) kimi qəbul edilə bilər.[3]
Yerli Amerika mədəniyyətləri çoxsaylı və müxtəlifdir. Bəzi qonşu xalqlar oxşar inanclara sahib ola bilsə də, digərləri bir-birindən çox fərqli ola bilər. Ən geniş yayılmış miflər yaradılış mifləridir, yəni yerin necə formalaşdığı və insanların, eləcə də digər varlıqların haradan gəldiyini izah edən hekayələrdir. Digər miflər Günəş, Ay, ulduz bürcləri, müəyyən heyvanlar, fəsillər və hava şəraiti haqqında izahlar verə bilər.[4]
Bu, bir çox tayfaların mədəniyyətlərini qoruyub saxlamasının və bu günə qədər yaşatmasının yollarından biridir. Bu hekayələr, millətin, tayfanın və ya qrupun inanclarını, tarixini, adət-ənənələrini, mənəvi dünyagörüşünü və ənənəvi həyat tərzini ötürmək və qorumaq üçün danışılır. Barre Telkenin fikrincə, "Hekayələr təkcə əyləndirmək üçün deyil, həm də Yerli Amerikalıların davranış və etik dəyərlərini özlərində əks etdirmək üçündür."[3]
Fərdi tayfaların özünəməxsus müqəddəs inancları və mifləri olsa da, bir çox hekayələr ümumi xüsusiyyətlərə malikdir. Sel haqqında miflər demək olar ki, bütün Böyük Düzənlik tayfalarında yayılmışdır və yerin su altında qalması və sonradan bərpa olunması ilə bağlı hekayələri ehtiva edir. Qəhrəman hekayələri də geniş yayılmışdır; bu hekayələr fövqəltəbii güclərə malik qəhrəmanların macəralarını təsvir edir, onlar haqsızlıqlara qarşı çıxır və şər qüvvələri məğlub edirlər. Heyvan nağılları da geniş yayılmışdır — bəziləri heyvanların müəyyən xüsusiyyətlərinin necə yarandığını izah edir, bəziləri heyvan personajlarını nağılın qəhrəmanları kimi istifadə edir, digərləri isə heyvanları simvolik olaraq təqdim edir. Bundan əlavə, fövqəltəbii varlıqların heyvan formasında peyda olduğu miflər də mövcuddur; bu miflərdə ayı, maral, qartal, bayquş və ilan tez-tez rast gəlinən simvollardır.
Amerika Birləşmiş Ştatlarının yaranması ətrafında bir çox milli miflər, əfsanələr və şişirdilmiş hekayələr mövcuddur. Ölkənin formalaşmasından bəri yaranmış bu hekayələr Amerikanın folklorunun və mədəniyyət yaddaşının bir hissəsinə çevrilmişdir. Yerli Amerikalılarla əlaqəsi olmayan folklor isə xüsusilə Amerika mədəniyyəti və inanclar sistemini formalaşdıran istənilən rəvayətləri özündə ehtiva edir.
Kristofor Kolumb, o dövrdə Amerikaya köç edən immiqrantlar üçün qəhrəman və simvol olaraq qəbul edilmişdir. Amerika folklorunda onun rolu, real nailiyyətlərindən çox, onu qəhrəman seçmiş cəmiyyətin özünüqavrayışı ilə bağlıdır. İngiltərədən ayrıldıqdan sonra ABŞ tarixsiz və ortaq milli kimlik formalaşdıracaq qəhrəmanlarsız qalmışdı. Vaşinqton İrvinq 1829-cu ildə Kolumbun həyatını təsvir edən bir kitab yazmışdır;[5] bu əsər əslində tarixi tərcümeyi-hal deyil, romantik bir hekayə idi. Kitab çox məşhurlaşmış və Kolumbu qeyri-müəyyən okeanları kəşf edən tək qəhrəman kimi təsvir etmişdir. Yeni müstəmləkəçilər özlərini tanımadıqları sərhədsiz torpaqlarla üzləşən cəsur kəşfiyyatçılar kimi gördükləri üçün bu obraz populyarlıq qazandı. Onun uzaqgörənliyi və cəsarəti sayəsində padşahların hökmranlığı olmayan yeni bir torpaq tapılmışdı — yeni başlanğıclar üçün geniş bir qitə yaranmışdı. İnqilabdan sonrakı illərdə "Kolumbiya" ifadəsi həm Kolumbu, həm də ABŞ-ı simvolizə edirdi. 1792-ci ildə Nyu-Yorkda yerləşən Kral kollecinin adı Kolumbiya olaraq dəyişdirildi və Vaşinqtonun yeni paytaxtı Kolumbiya Dairəsi (ing. District of Columbia) adlandırıldı.[5]
1607-ci ilin may ayında Syuzen Konstant, Diskaveri və Qodspid gəmiləri Çesapik körfəzinə daxil oldu və Ceymstaun adlanan ilk daimi İngilis koloniyasını yaratdılar. Ancaq həmin mövsümdə artıq əkin işlərinə başlamaq üçün gec idi və məskunlaşanların çoxu fiziki əməyə öyrəşməmişdi. Bir neçə ay ərzində aclıq və xəstəlik səbəbindən bir çox kolonist öldü, və yalnız 38 nəfər ilk qışı sağ çıxdı. Bu çətin dövrdə Kapitan Con Smit kolonistləri yerli Amerikalılarla ticarət etməyə və ərzaq toplamağa yönəltdi. Yerli tayfalar ingilislərə qarğıdalı və digər bitkiləri əkib-becərməyi öyrətdi. Smit Ceymstaun ətrafını kəşf etmək üçün ekspedisiyalara rəhbərlik etdi və bu səfərlərdən birində Pouhatan tayfasının başçısı onu əsir aldı. 1624-cü ildə yazdığı xatirələrə əsasən, Smit edam ediləcəkdi, lakin başçının qızı Pokahontas onu xilas etdi. Bu hadisədən Pokahontasın əfsanəsi doğuldu və zamanla Amerika folklorunun, uşaq kitablarının və filmlərin bir hissəsinə çevrildi.[6]
Santa-Klaus — həmçinin Müqəddəs Nikolay, Milad Atası və ya sadəcə "Santa" kimi tanınan bir fiqurdur və onun əfsanəvi, mifik, tarixi və folklor kökləri vardır. Müasir Santa-Klaus obrazı Holland mifologiyasındakı Sinterklaas fiqurundan yaranmışdır ki, bu da öz növbəsində xristian Müqəddəs Nikolay haqqında dini hekayələrlə əlaqəli ola bilər.[7][8][9]"Müqəddəs Nikolayın Ziyarəti" (ing. A Visit from St. Nicholas), həmçinin "Miladdan Bir Gecə Əvvəl" (ing. The Night Before Christmas) kimi tanınan şeir ilk dəfə 1823-cü ildə anonim şəkildə nəşr olunmuş və adətən Klement Klark Mur (ing. Clement Clarke Moore) tərəfindən yazıldığı hesab olunur.[10] Bu şeir Amerika tarixində ən məşhur şeirlərdən biri hesab edilir və Santa-Klaus obrazının formalaşmasına böyük təsir göstərmişdir. XIX əsrin ortalarından bu günə qədər Santa-Klausun fiziki görünüşü, onun Milad gecəsi ziyarəti, nəqliyyat vasitəsi (kirşəsi), marallarının sayı və adları, həmçinin uşaqlara hədiyyə gətirmə ənənəsi məhz bu şeirin təsiri altında formalaşmışdır. Şeirin təsiri ABŞ-dan başlayaraq bütün ingilisdilli dünyaya və digər bölgələrə yayılmışdır. "Santa Klaus buradadır?" (ing. Is There a Santa Claus?) 1897-ci il sentyabrın 21-də The New York Sun qəzetində dərc olunmuş məşhur redaksiya məqaləsinin başlığı idi. Bu məqalədə yer alan "Bəli, Virciniya, Santa-Klaus buradadır" cavabı Amerika və Kanada Milad folklorunun ayrılmaz hissəsinə çevrilmişdir.[11]
Başsız Atlı Amerika yazıçısı Vaşinqton İrvinqin (ing. Washington Irving) "Yuxulu çuxurun əfsanəsi" (ing. The Legend of Sleepy Hollow) adlı qısa hekayəsindəki uydurma personajdır. Hekayə İrvinqin "Ceffri Kreyonun Qələm Dəftəri" (ing. The Sketch Book of Geoffrey Crayon) adlı qısa hekayələr toplusuna daxildir və ədəbiyyat və kino vasitəsilə Amerika folkloruna daxil olmuşdur.[12]
"Rip Van Vinkl" Amerika yazıçısı Vaşinqton İrvinqin 1819-cu ildə nəşr olunmuş məşhur qısa hekayəsidir. Hekayənin baş qəhrəmanı, Amerikanın müstəmləkə dövründə yaşamış holland əsilli kəndli Rip Van Vinkl, sirli hollandlarla qarşılaşır, onların içkisindən içir və Ketskild dağlarında (ing. Catskill Mountains) 20 il yuxuya gedir. O, Amerika İnqilabından sonra oyanır və dünyasının tamamilə dəyişdiyini görür.
İrvinq bu hekayəni Böyük Britaniyanın Birminhem şəhərində müvəqqəti yaşadığı dövrdə, nostalgiya haqqında qohumu ilə apardığı bir söhbətdən ilhamlanaraq yazmışdır. Hekayə "Ceffri Kreyonun Qələm Dəftəri" (ing. The Sketch Book of Geoffrey Crayon, Gent.) adlı kitabda nəşr olunmuşdur. Hekayənin hadisələri İrvinqin sonradan məskunlaşdığı Nyu-Yorkdakı Ketskild dağlarında cərəyan etsə də, o etiraf etmişdir ki, bu hekayəni yazarkən heç vaxt Ketskild dağlarında olmamışdır.[13]
- ↑ Aspen Design, Westbrook, CT. "Pilgrim Hall Museum". Pilgrimhall.org. 2012-11-08. 2010-06-20 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-12-29.
- ↑ "Native American Mythology & Legends – Legends of America". www.legendsofamerica.com. İstifadə tarixi: 2022-08-25.
- ↑ 1 2 Toelken, Barre.The Anguish of Snails, Utah State University Press, 2003 ISBN 0-87421-555-2
- ↑ Kappatos, Nicole. "From the Archives: Chessie, the Chesapeake Bay sea monster". Richmond Times-Dispatch (ingilis). August 30, 2018. İstifadə tarixi: 2021-02-03.
- ↑ 1 2 "Columbus in History". Xroads.virginia.edu. April 30, 1997 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-12-29.
- ↑ McGeehan, John R. "McGeehan, John R., Jamestown Settlement". Netplaces.com. 2011-02-23. İstifadə tarixi: 2012-12-29.
- ↑ Bronner, Simon J. "Folklore in the United States". Oxford Research Encyclopedia of Literature (ingilis). 2017-03-29. doi:10.1093/acrefore/9780190201098.013.88. ISBN 978-0-19-020109-8. İstifadə tarixi: 2021-02-23.
- ↑ "Roots of African American Music". Smithsonian Music (ingilis). İstifadə tarixi: 2021-02-23.
- ↑ "Digital History". www.digitalhistory.uh.edu. İstifadə tarixi: 2021-04-07.
- ↑ Burrows, Edwin G. & Wallace, Mike. Gotham: A History of New York City to 1898. New York: Oxford University Press, 1999. pp. 462–463 ISBN 0-19-511634-8
- ↑ "Holiday podcast: Yes, Virginia, There is a Santa Claus (re-aired)". Journalism History journal (ingilis). 2020-12-14. İstifadə tarixi: 2022-10-17.
- ↑ Hischak, Thomas S. 100 Greatest American Plays (ingilis). Rowman & Littlefield. 2017-03-06. ISBN 978-1-4422-5606-4.
- ↑ Pierre M. Irving, The Life and Letters of Washington Irving, G. P. Putnam's Sons, 1883, vol. 2, p. 176.
- Baughman, Ernest Warren. Type And Motif-index of the Folktales of England And North America. The Hague: Mouton & Co., 1966–1967.
- Coffin, Tristram P.; Cohen, Hennig, (editors), Folklore in America; tales, songs, superstitions, proverbs, riddles, games, folk drama and folk festivals, Garden City, N.Y. : Doubleday, 1966. Selections from the Journal of American folklore.
- Ed Cray and Marilyn Eisenberg Herzog. "The Absurd Elephant: A Recent Riddle Fad". Western Folklore. Western Folklore, Vol. 26, No. 1. 26 (1). January 1967: 27–36. doi:10.2307/1498485. JSTOR 1498485.—the evolution of the Elephant Riddle that entered U.S. folklore in California in 1963
- Cox, William T. with Latin Classifications by George B. Sudworth. Fearsome Creatures of the Lumberwoods. Washington, D.C.: Judd & Detweiler Inc., 1910.
- American Folklore Society
- American Myth Today: O Brother, Where Art Thou? American Studies at the University of Virginia