Əsas ehtiyaclar və ya əsas tələbat malları yanaşması inkişaf etməkdə olan ölkələrdə mütləq yoxsulluq səviyyəsinin ölçülməsi üçün əsas metodlardan biridir. Bu yanaşma uzunmüddətli fiziki rifah üçün tələb olunan minimum resursları müəyyən etməyə çalışır və bunu adətən istehlak malları ilə əlaqələndirir. Daha sonra yoxsulluq həddi insanların əsas ehtiyaclarını ödəmək üçün tələb olunan gəlir məbləği kimi müəyyən edilir. “Əsas ehtiyaclar” yanaşması 1976-cı ildə Beynəlxalq Əmək Təşkilatının Dünya Məşğulluq Konfransında təqdim edilmişdir.[1][2]
.jpg)
Konfrans haqqında belə qeyd edilir: “Bəlkə də WEP-in ən yüksək zirvəsi 1976-cı il Dünya Məşğulluq Konfransı idi; burada milli və beynəlxalq inkişaf siyasətinin əsas məqsədi kimi əsas insan ehtiyaclarının ödənilməsi təklif olunmuşdu.[3] İnkişaf üçün əsas ehtiyaclar yanaşması dünya üzrə hökumətlər, işçi və işəgötürən təşkilatları tərəfindən dəstəkləndi. Bu yanaşma çoxsaylı çoxtərəfli və ikitərəfli inkişaf agentliklərinin proqram və siyasətlərinə təsir göstərdi və sonradan insan inkişafı konsepsiyasının əsasını qoydu.”[1][2][4]
Ənənəvi "əsas ehtiyaclar" siyahısı qida (o cümlədən içməli su), sığınacaq və geyim kimi təcili tələbatları əhatə edir.[3] Müasir siyahılarda isə çox vaxt nəqliyyat, sanitariya, təhsil və səhiyyə kimi əlavə komponentlər də yer alır. Müxtəlif qurumlar müxtəlif siyahılar təqdim edir.[5][6]
Əsas ehtiyaclar yanaşması bəzən istehlaka yönəlik olmaqda tənqid edilir və bu, “yoxsulluğun aradan qaldırılmasının olduqca asan olduğu” təsəvvürü yaradır.[4] Amartya Sen istehlakdan çox “imkanlar” (ing. capabilities) konsepsiyasına diqqət yetirmişdir.[7]
İqtisadi inkişaf diskursunda əsas ehtiyaclar modeli, müəyyən edilə bilən və aradan qaldırıla bilən səviyyədəki yoxsulluq dərəcəsinin ölçülməsinə yönəlir. Bu yanaşmanı əsas götürən inkişaf proqramları gələcəkdə cəmiyyətin öz yükünü daşımasına kömək edəcək iqtisadi cəhətdən məhsuldar fəaliyyətlərə investisiya etmir; əksinə, iqtisadi artımın qısamüddətli olaraq qurban verilməsi bahasına belə, hər bir ailənin əsas ehtiyaclarının ödənilməsinə fokuslanır.[5] Bu proqramlar ədalətdən çox, dolanışığın təmin olunmasına üstünlük verir.'[8][9]
Bununla belə, ölçmə baxımından əsas ehtiyaclar və ya mütləq yanaşma mühüm əhəmiyyət daşıyır. 1995-ci ildə Kopenhagendə keçirilmiş sosial inkişaf üzrə dünya sammitinin əsas bəyanatlarından biri ondan ibarət idi ki, bütün ölkələr həm mütləq, həm də nisbi yoxsulluq üçün ölçmə mexanizmləri formalaşdırmalı və “milli kontekstdə hər bir ölkə tərəfindən müəyyən edilən hədəf tarixə qədər mütləq yoxsulluğun aradan qaldırılmasına” yönəlmiş milli siyasətlər qəbul etməlidir.[10][10]
Kanadada Ontario ştatının Nort Bey şəhərində yerləşən Nipissinq Universitetində iqtisadçı olan professor Kris Sarlo (Chris Sarlo)[11][12][13] və Fraser İnstitutunun baş elmi əməkdaşı, Survey of Household Spending (Əhali Xərcləri Sorğusu) daxil olmaqla, Statistics Canada-nın sosial-iqtisadi məlumat bazalarından istifadə edərək ailələrin əsas ehtiyaclar siyahısının dəyərini hesablayır. Siyahıya qida, sığınacaq, geyim, səhiyyə, şəxsi baxım, zəruri mebel, nəqliyyat və kommunikasiya, çamaşırxana, ev sığortası və müxtəlif digər kateqoriyalar daxildir. Siyahı Kanada sakinləri üçün təhsilin pulsuz olmasını əsas götürür. Bu hesablamalar Kanada üzrə müxtəlif icmalar üçün aparılır və ailə ölçüsünə uyğunlaşdırılır. Daha sonra o, Kanadada bu əsas ehtiyacları qarşılamağa kifayət etməyən gəlirə malik ailələrin payını müəyyən edir. Sarlo-nun “əsas ehtiyaclar” üzrə müəyyən etdiyi yoxsulluq həddinə əsasən, Kanadada yoxsulluq göstəricisi 1970-ci illərdən bəri təxminən 12%-dən 5%-ə düşmüşdür.[14] Bu nəticələr Statistik Kanada, Kanada Konfrans Şurası, İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı (OECD) və UNESCO kimi qurumların nisbi yoxsulluq göstəricilərindən kəskin şəkildə fərqlənir. Bu qurumların istifadə etdiyi nisbi yoxsulluq göstəriciləri sənayeləşmiş ölkələr üçün daha uyğun hesab edilir, lakin Sarlo bu yanaşmanı qəbul etmir.[notes 1]
OECD və UNICEF-in nisbi yoxsulluq hədlərinə görə Kanadada yoxsulluq səviyyəsi xeyli yüksək qiymətləndirilir. Sarlo-nun rədd etdiyi Statistics Canada-nın LICO göstəricisi də daha yüksək yoxsulluq səviyyəsi göstərir. OECD-nin 2008-ci il hesabatına görə, Kanada dünyanın ən varlı sənayeləşmiş ölkələri arasında ən yüksək yoxsulluq göstəricilərinə malik ölkələrdən biridir.[6] Kanadada yoxsulluq üçün rəsmi hökumət tərifi və ölçmə metodu mövcud deyil. Lakin Dennis Raphael-in Poverty in Canada: Implications for Health and Quality of Life əsərində[8][9] bildirilir ki, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnkişaf Proqramı (UNDP), UNICEF, OECD və kanadalı yoxsulluq üzrə tədqiqatçılar[notes 2][7] nisbi yoxsulluğun “Kanada kimi varlı inkişaf etmiş ölkələrdə yoxsulluğun müəyyən edilməsi üçün ən faydalı göstərici” olduğunu bildirirlər.[6][11][12][13] Conference Board-un hesabatında da bu nəticə təsdiqlənir.[15]
ABŞ Səhiyyə və İnsan Xidmətləri Departamentinin məlumatına görə, illik gəliri 12,760 ABŞ dolları olan fərd yoxsulluq həddindən aşağı sayılır.[16] Bu məbləğ yaşayış və nəqliyyat xərcləri, kommunal ödənişlər, qida və geyim kimi əsas tələbatları ödəməyə kifayət edir. ABŞ-da əhalinin 13.1%-nin yoxsulluq səviyyəsindən aşağıda yaşadığı bildirilir.[17]
- ↑ 1992-ci ildə Sarlo mütləq və nisbi yoxsulluq hədləri arasındakı fərqin süni olduğunu qeyd edirdi, çünki “nəyin zəruri hesab edilməsi müəyyən dərəcədə insanın üzvü olduğu geniş cəmiyyətin şəraitindən asılıdır (Sarlo 1992:19)”. 1992-ci ildə və yenidən 2001-ci ildə Sarlo izah edirdi ki, əsas ehtiyaclar üzrə yoxsulluq həddi mütləq deyil, nisbi xarakter daşıyır, çünki bu hədd “insanların yaşadığı cəmiyyətlə əlaqəli olmalıdır”, lakin “yoxsulluğun müəyyən bir aspekti zamanla dəyişməz qalır” (Sarlo 2001:11). Bu dəyişməz element “su, qida, sığınacaq və geyim” kimi əsas ehtiyaclardan ibarətdir; vaxt keçdikcə yalnız “miqdar və keyfiyyət” cəmiyyətə uyğun olaraq dəyişir.
- ↑ Conference Board of Canada uşaqlar arasında nisbi yoxsulluq göstəricisini hesablayarkən OECD metodundan istifadə edir. Yəni ailənin xərclənə bilən gəlirinin ölkə medianının 50%-indən az olduğu halları yoxsulluq kimi müəyyən edir. Conference Board-un 2013-cü il hesabatında qeyd edilir ki, Kanadanın yüksək uşaq yoxsulluğu göstəricisi 17 ölkə arasında ən aşağı nəticələrdən biridir: “Kanadada uşaq yoxsulluğu 15.1% təşkil edir ki, bu da 1990-cı illərin ortalarında olan 12.8%-dən yüksəkdir. Yalnız ABŞ daha aşağı göstərici əldə etmişdir.”
- ↑ 1 2 "The World Employment Programme at ILO" (PDF). 19 mart 2014 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 iyun 2013.
- ↑ 1 2 Richard Jolly. "The World Employment Conference: The Enthronement of Basic Needs". Development Policy Review. A9 (2). oktyabr 1976: 31–44. doi:10.1111/j.1467-7679.1976.tb00338.x.
- ↑ 1 2 Denton, John A. Society and the official world: a reintroduction to sociology. Dix Hills, N.Y: General Hall. 1990. səh. 17. ISBN 978-0-930390-94-5.
- ↑ 1 2 Dharam Ghai. "Basic Needs and its Critics". Institute of Development Studies. 9 (4). iyun 1978: 16–18. doi:10.1111/j.1759-5436.1978.mp9004004.x.[daimi ölü keçid]
- ↑ 1 2 Derrill D. Watson II. Poverty and Basic Needs // Encyclopedia of Food and Agricultural Ethics. Springer Netherlands. 2014. 1529–1535. doi:10.1007/978-94-007-6167-4_442-1. ISBN 978-94-007-6167-4.
- ↑ 1 2 3 "Growing unequal? Income distribution and poverty in OECD countries" (PDF). Paris, France: Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). 2008.
- ↑ 1 2 "Child Poverty". Ottawa, ON: Conference Board of Canada. 2013.
- ↑ 1 2 DennisRaphael Foreword by Rob Rainer and Jack Layton. Poverty in Canada: Implications for Health and Quality of Life (1st). Canadian Scholars Press. 13 aprel 2007. ISBN 978-1551303239.
- ↑ 1 2 DennisRaphael Foreword by Rob Rainer and Jack Layton. Poverty in Canada: Implications for Health and Quality of Life (1st). Canadian Scholars Press. 2011. 6 aprel 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 iyun 2013.
- ↑ 1 2 "United Nations Division for Sustainable Development-Sustainable Development Issues - Poverty". United Nations. 26 iyul 2008 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 iyun 2008.
- ↑ 1 2 Raphael, Dennis. "Poverty, Human Development, and Health in Canada: Research, Practice, and Advocacy Dilemmas". Canadian Journal of Nursing Research. 41 (2). iyun 2009: 7–18. PMID 19650510.
- ↑ 1 2 Child poverty in rich nations: Report card no. 6 (Hesabat). Innocenti Research Centre. 2005.
- ↑ 1 2 Human development report: Capacity development: Empowering people and institutions (Hesabat). Geneva: United Nations Development Program. 2008.
- ↑ Poverty in Canada: 2006 Update Arxivləşdirilib may 21, 2013, at the Wayback Machine
- ↑ "Canada falling behind on poverty, inequality, says report of Canada ranked 7th out of 17 developed countries". CBC. fevral 2013.
- ↑ "Poverty Guidelines". ASPE (ingilis). 23 noyabr 2015. İstifadə tarixi: 17 may 2020.
- ↑ "Explore Census Data". data.census.gov. İstifadə tarixi: 17 may 2020.
- Basic Needs Approach, Appropriate Technology, and Institutionalism by Dr. Mohammad Omar Farooq