Barselonanın Əsas Sinaqoqu (kat. Sinagoga Major de Barcelona) — İspaniyanın Kataloniya muxtar regionunda, Barselona şəhərinin mərkəzində, yəhudi məhəlləsində yerləşən tarixi sinaqoq. İspaniyanın ən qədim, Avropada isə qədim sinaqoqlarından biri hesab olunur.[1][2] İspan yəhudilərinin lideri kimi tanınmış Şlomo ben Aderet (Raşba (El Rashb"a)) XIII əsrin sonlarında 50 il Əsas Sinaqoqun ravvini kimi xidmət etmişdir.[3][4] Sinaqoq binası uzun illər başqa məqsədlər üçün istifadə edildikdən sonra 2002-ci ildə katalon tarixçisi Hayme Riera i Sansın (Jaume Riera i Sans) böyük səyi nəticəsində bir vaxtlar vergi yığanların marşrutu və “Talmud” təlimatlarına əsasən sinaqoq binasının necə inşa olunmasına dair qədim sənədlər əsasında onun yerini dəqiqləşdirdikdən sonra yenidən muzey kimi istifadəyə verilmişdir.
| İudaizm | |
| Barselonanın Əsas Sinaqoqu | |
|---|---|
| Sinagoga Major de Barcelona | |
 | |
 | |
| Din | |
| Himayəsi | Migel Yaffa və Associació Call de Barcelona |
| Statusu | fəaliyyətdə olan |
| Yerləşməsi | |
| Ölkə | İspaniya |
| Bölgə | Kataloniya |
| Şəhər | Barselona |
| Yeri | Yəhudi məhəlləsi |
| Memarlıq | |
| İnşa tarixi | III və ya IV əsr |
| Üslubu | ilkin roma memarlığı |
| Bərpası | 2002 |
| sinagogamayor.com/en/home | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Sinaqoq hazırda gündəlik dualar üçün açıq deyil, lakin yəhudi icmasının Bar Mitzva , Bat Mitzva, toy (xupa) və kadiş (Talmudda Allahın adını və Onun qüdrətinin müqəddəsliyini tərifləyən dua) mərasimlərini qeyd etmək üçün istifadə olunur.
Əsas Sinaqoq Marlet küçəsi ilə l’Arc de Sant Ramon del Call arasında, indiki Plaza de Manuel Ribe meydanı ilə Sant Domènec del Call küçələri arasındakı ərazidə yerləşir. Carniceria və ya Calle de la Synagogue Mayor kimi tanınan bu ərazi vaxtılə yəhudi məhəlləsindəki ən əhəmiyyətli küçə olmuşdur.[5]
-
Barcelonadakı yəhudi məhəlləsinin planı -
Barselonada Böyük Sinaqoqa aparan indiki Marlet küçəsi -
Vaxtılə yəhudi məhəlləsinin bir hissəsi olmuş l'Arc de Sant Ramon del Call küçəsindən görüntü -
Barselonadakı Əsas Sinaqoq binasının fasadı -
Sinaqoqa aparan küçələrdən biri, Salomo ben Adret
Binanın təməli Roma imperiyası dövründə qoyulmuşdur, III və ya IV əsrlərə aid olduğu deyilir, lakin məhz sinaqoq üçün tikildiyi sübut olunmamışdır. Binanın konstruksiyası XIII əsrdə əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirilmişdir. Bəzi tikililər erkən orta əsrlərdə, yuxarı mərtəbələr isə XVII əsrdə əlavə olunmuşdur.[6] O da məlumdur ki, orta əsrlərdə Barselonada bir neçə sinaqoq olmuşdur – Sinagoga de los Franceses (Fransızların Sinaqoqu), Sinagoga de’n Massot (Kiçik Sinaqoq) və Sinagoga Major (Əsas Sinaqoq). Əsas Sinaqoq, şübhəsiz ki, ən yaxılıqda olanı idi.[7] Araqon kral I Xayme (King Jaume) 1263-cü ildə Barselonada baş vermiş münaqişələrdən sonra sinaqoqu ziyarət etmiş və 1267-ci ildə onun üst mərtəbəsinin artırılmasına icazə vermişdir.[8]
Barselona yəhudi icmasının (Call Jueu) tarixində ən qanlı gün 1391-ci il avqustun 5-də Müqəddəs Dominik bayramı günü baş vermişdir. Həmin il bütün İspaniyada antisemit üsyanları baş vermişdir. Bu baxımdan, sonradan küçəni Sant Domenec adlandırmışlar. Bundan sonra bina da daxil olmaqla yəhudi icmasının bütün əmlakı kralın mülkü elan edilmişdir.[9]
-
Sinaqoqun birinci otağından görüntü -
Barselonada Böyük sinaqoqda nümayiş etdirilən d'Arguens ailəsinə məxsus 1477-ci ilə aid rəngi çökdürmək üçün istifadə edilən çənlər -
Barselonadakı Böyük sinaqoqun divarına vurulmuş dəmir lövhədə yazılmışdır: XX əsrin bütün dindarları hər kəsi dini azadlığa çağırır -
Sinaqoqun müasir pəncərəsi -
Barselonada Böyük sinaqoqda nümayiş etdirilən eksponatlardan biri, nəzir qutusu
Sinaqoqun vestibülündə qapıdan içəri keçib pilləkənlərlə endikdən sonra Roma dövrünə aid döşəmənin indiki küçə səviyyəsindən az qala iki metr aşağıda olduğu görünür. Pilləkənlərin altında şəhərin təməli qoyulduqdan sonra ilk əsrlərdə tikilmiş, həmçinin XIII əsrin divarlarının dayandığı ictimai bina növü olan Opus africanum (Karfagen və Qədim Roma memarlığında istifadə edilən kərpic hörgü forması) tikilisini görürük. Şüşə konstruksiya altında Opusla eyni dövrə aid daha bir divar yerləşir. Bu, tikilinin üst hissəni təşkil edir və orijinal binanın sərhədlərini təyin edir. Daha sonra, birinci otaqda öz dövrünə görə yaxşı tanınmış d'Arguens ailəsinə məxsus 1477-ci ilə aid rəngləri çökdürmək üçün istifadə etdikləri çənlərin yerini görmək mümkündür. D'Arguens ailəsinin gizlində yəhudi oldquları aşkar edildikdən sonra onlar Fransaya qaçmalı olmuşlar. Barselona inkvizisiyası ailəni evdə tapmadıqda, onların müqəvvasını düzəldib tonqalda yandırmışlar.[10]
Bir çox sənədlərdə qeyd edildiyi kimi bura gələnlər bütün növ əməliyyatları (ianələr, miraslar) aparmaq üçün oturacaqlara sahib olmağa icazə verilən yeganə sinaqoq olmuşdur. Oturacaqların dəqiq harada yerləşəcəyini sahibinin statusu müəyyən etmişdir. Məsələn, cəmiyyətin yüksək rütbəli üzvləri daha yaxşı oturacaqlara sahib olmuşlar.[11]
Divardakı çuxurdan bir pillə aşağı düşərək ikinci otağa daxil olmaq mümkündür.[12]
-
Mayorkalı rəssam Ferran Aqilonun (1957) əcdadlarının xatirəsinə bağışladığı dəmirdən döydüyü menora -
Harun sandığı. Yəhudi adətinə görə sandıqda Tövratın orijinal səhifələri silindr formasında bükülərək saxlanılırdı -
500 yaşı olan nyu-yorklu hüquqşünasın Barselonadakı Böyük sinaqoqa bağışladığı perqament üzərində əlyazma ilə yazılmış Tövrət kitabından dualar -
Sinaqoqun Yerusəlimə tərəf baxan pəncərəsinin altında yazılmışdır: Min ildən çox Barselonanın müqəddəs yəhudi icması bura baxaraq dua etmişdir, 1566-cı il. (lövhə 2006-cı ildə qoyulmuşdur) -
Yad - (Tövrat kitabını oxumaq üçün göstərici), Barselona Böyük sinaqoq
Binanın ilk girişi (hazırda mövcud deyil) konstruksiyanın şimal-qərbində olmuşdur. İçəri girdikdə cənub-şərq divarında ziyarətçiləri əbədi müqəddəs şəhərə, Yerusəlimə açlan iki böyük pəncərə görünür. Pəncərələrin arasında Tövratın (Beşkitab) əlyazma vərəqlərinin saxlandığı Müqəddəs Ruhun və ya Harunun sandığı qoyulmuşdur. Tövratın orijinal səhifələri silindr formasında bükülərək sandıqda saxlanılırdı. Arxa tərəfdə Mayorka adasından olan rəssam Ferran Aqilonun (1957) əcdadlarının xatirəsinə bağışladığı dəmirdən hazırladığı menora nümayiş etdirilir. Bu otağı əhatə edən divarlar XIII-XVII əsrlərə, anbar isə XVII əsrə aid edilir. Köhnə Carrer de les Dones küçəsinə baxan pəncərənin altında Roma imperiyası dövrünün sonlarına aid divarların izlərini görmək mümkündür. Pəncərə Yerusəlimə baxan istiqamətdə quraşdırıldığından, buranın hələ o dövrdən artıq sinaqoq ərazisinə aid olduğunu deməyə əsas verir.[13]
1987-ci ildə Tarixçi Migel Yaffa (Miguel Iaffa) binanın hazırda yerləşdiyi ərazinin xarici görünüşünü yoxlamış və onun hələ də Tosefta (yəhudi hüquq qaydalarının təlimat toplusu) tələblərinə uyğun olaraq fasadlardan birinin Qüdsə (Yerusəlim) baxmalı və mütləq Müqəddəs Şəhərə tərəf işıq düşən iki böyük pəncərəsi olduğunu aşkar etmişdir.[14] Məlum olduğu kimi, bina ilkin olaraq fərdi tikili olmuşdur, yəni əvvəllər ona bitişik tikili olmamışdır. Şimaldan o, Carrer de la Escola Mayor adlanan ərazi ilə, şərqdən Carrer Marlet, cənubdan isə XIX əsrdə ensiz binanın tikildiyi Carrer de les Dones küçələri ilə həmsərhəd olmuşdur. Binanın qərb hissəsində atrium (binanın daxilinə daha çox damdan düşən Günəş şüası ilə işıqlanan geniş, açıq yer) olmuşdur, hazırda burada kiçik ticarət obyekti yerləşir. Binanın şimal tərəfindəki fasadında Müqəddəs Dominikin təsviri vardır. Yəhudi məhəlləsində yaşayanları vaxtaşırı olaraq xristianlaşdırarkən binaların üzərində müqəddəslərin təsvirlərini çəkmişlər.[15]
1995-ci ildə binanın sahibi onu satışa çıxararkən (alan adam burada bar açmaq istəyirmiş) tarixçi Migel Yaffa onu almışdır. Barselona Assosiasiyası (Associació Call de Barcelona) Yaffanın rəhbərliyi altında sinaqoqun bərpası və təmirini öz üzərinə götürmüşdür.[16][17]
Barselonadakı yəhudi icmasının zəifləməsi XIII əsrin sonlarında, xüsusilə bir neçə dəfə baş vermiş münaqişələr nəticəsində başlamışdır. 1348-ci ildə Barselonanın yəhudi məhəlləsi ilk hücumlara məruz qalmışdır. Yəhudiləri suyu zəhərləməkdə və şəhəri viran qoymaqda olan “Qara Ölüm” epidemiyasını yaymaqda ittiham etmişlər. Həmin vaxtı bir neçə yəhudi qətlə yetirilmişdir. 1367-ci ildə əl-Cameənin ravvinləri Nissim Gerondi (Nissim Gerond), Hasday Kreskas (Hasdai Crescas) və İshaq ben Seset (Ishaq ben Seset) Jirona şəhərindəki ev sahiblərini təhqir etməkdə günahlandırılaraq sorğu-sual olunmaq üçün əsas sinaqoqa aparılmışlar. XIV əsrin sonunda Barselona şəhəri iqtisadi tənəzzül, sosial iğtişaşlar və bələdiyyə böhranları səbəbindən ən kiçik qığılcımdan belə dini azlıqlara qarşı zorakılıq atəşi ilə alovlana biləcək çətin vəziyyətdə olmuşdur.[18] 1391-ci il avqustun 5-də isə bina yəhudi talanlarına məruz qalmış və fuksiyasını itirmişdir.[19]
“Sinagoga Major de Barselona” 2002-ci ildən ictimaiyyətə açıl elan edilmişdir və 2005-ci ildə buranı 20.000 adam ziyarət etmişdir. 2003-cü ildə iki kanadalı 600 ildən sonra burada nikah bağlayan ilk cütlük olmuşdur. 2006-cı ildə nyu-yorklu bir hüquqşünas isə sinaqoqa 500 illik Tövrat vərəqini bağışlamışdır.[20]
2009-cu ilin yanvarında Respublika İctimai Hərəkatı ilə bağlı sağçı ekstremist Əsas Sinaqoqa hücum etmişdir. O, dəfələrlə binanın fasadına beysbol dəyənəyi ilə zərbələr endirmişdir. Sinaqoq işçisi ona yaxınlaşaraq dəyənəyi əlindən almış və dələduzu elə şiddətlə döymüşdür ki, adamın beyni əzilmiş, qolu sınaraq xəstəxanaya yerləşdirilməli olmuşdur. Sinaqoqa hücum edən şəxs polis tərəfindən saxlanılmışdır.[21][22]
-
Barselona Böyük sinaqoqunda nümayiş etdirilən bir sıra gümüş qablar və eksponatlar -
Köln (1761) və Moskava (1873) ustalarının düzəltdikləri gümüş boşqablar -
Barselonadakı Böyük sinaqoq muzeyində nümayiş etdirilən bəzi eksponatlar -
Hanukka bayramında yandırmaq üçün lampa, Barselona Böyük sinaqoqu -
Hanukka bayramında istifadə olunan şamdan -
Barselonada, Böyük sinaqoqda nümayiş etdirilən XVIII əsrə aid nadir əşya -
Barselonadakı Böyük sinaqoqun üzərinə vurulmuş lövhə
_və_Moskava_(1873)_ustalarının_düzəltdikləri_gümüş_boşqablar.jpg)
- Lazar Marilyn. Barcelona home to one of Europe's oldest shuls. December 29, 2015. Canadian Jewish News http://www.cjnews.com/living-jewish/travel/barcelona-home-to-one-of-europes-oldest-shuls
- Makaroff Sergio. La sinagoga mayor de Barcelona. September 30, 2003. El País. http://elpais.com/diario/2003/09/30/catalunya/1064884040_850215.html
- ↑ http://www.njjewishnews.com/njjn.com/091808/ltBarcelona.html Por Curt Leviant y Erika Pfeifer Leviant. New Jersey Jewish News
- ↑ http://fr.jpost.com/servlet/Satellite?cid=1157913627107&pagename=JPost/JPArticle/ShowFull The Golden Age returns. Por Marisa Katz, Jerusalem Post
- ↑ http://www.hadassahmagazine.org/2006/03/11/jewish-traveler-barcelona/ The Jewish Traveler: Barcelona. Furmansky Dyana Z. March 2006. Hadassah Magazine.
- ↑ Barcelona. https://jewisheritage.org/routes/barcelona-sites European Jewish Heritage. 2023-01-28
- ↑ Adjuntment de Barcelona. «La traza Judía Medieval en la ciudad actual.» https://ajuntament.barcelona.cat/es/
- ↑ http://www.calldebarcelona.org/ingles/earque3.html Medieval Era January 24, 2016. Associació Call de Barcelona.
- ↑ The former Major Synagogue of Barcelona. 2006. P.2
- ↑ Avneri Zvi, Haim Beinart, Yom Tov Assis. Fred Skolnik, Encyclopaedia Judaica. Barcelona, 2nd edition, 2007. Thomson Gale. Volume 3. Farmington Hills, Mich. ISBN 978-0-02-865931-2. Pages:143
- ↑ The former Major Sinagogue of Barcelona. Current Shlomo ben Adret 2006. P.1-2
- ↑ ACB. The former Major Synagogue of Barcelona. Current Shlomo ben Adret. 2006. P:7
- ↑ https://sinagogamayor.com/en/home
- ↑ Sinagoga Mayor de Barcelona. https://www.sinagogamayor.com/es/sinagoga
- ↑ The former Major Sinagogue of Barcelona. Current Shlomo ben Adret 2006. P.11
- ↑ Sefarad Magazine.№XX.Year 1960
- ↑ Joan Albert Adell i Gisbert "Report on the existing structures in the subsoil of the Barcelona n.5 Marlet street building". February 2002.
- ↑ http://www.jweekly.com/article/full/28998/after-centuries-hidden-in-rubble-catalan-s-jewish-history-revived/ After centuries hidden in rubble, Catalan's Jewish history revived. April 14, 2006. J. The Jewish News of Northern California
- ↑ http://www.calldebarcelona.org/ingles/equien.html About Us. January 24, 2016. Associació Call de Barcelona.
- ↑ Caminos de Sefarad. Red de Juderías en España maps print/barcelona-es.html
- ↑ The former Major Sinagogue of Barcelona. Current Shlomo ben Adret 2006. P.1-2
- ↑ http://www.calldebarcelona.org/ingles/eservicios2.html Montreal couple have first wedding in six centuries in Barcelona shul January 24, 2016 Arnold Janice. September 4, 2003. Canadian Jewish News
- ↑ http://www.aldia.cat/gent/noticia-successos-segon-atac-sinagoga-barcelona-menys-dun-mes-20090130202502.html Segon atac a una sinagoga de Barcelona en menys d'un mes. January 25, 2016. Agencia Europa Press
- ↑ https://2009-2017.state.gov/j/drl/rls/irf/2009/127338.htm International Religious Freedom Report 2009. January 25, 2016, October 26, 2009. Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor, United States Department of State. Section III. Status of Societal Respect for Religious Freedom