Əmirəli Lahrudi (1924, Meşginşəhr, Ərdəbil ostanı – 5 dekabr 2014, Bakı) — Cənubi Azərbaycan Milli hökumətinin nümayəndəsi, tərcüməçi.
| Əmirəli Lahrudi | |
|---|---|
 | |
 | |
| oktyabr 1979 – dekabr 2014 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1924 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 5 dekabr 2014 |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi, tərcüməçi |
| Hərbi xidmət | |
| Döyüşlər | 21 Azər hərəkatı |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Əmirəli Əhməd oğlu Lahrudi 1924-cü ildə Meşkin mahalının Lahrud kəndində anadan olub.[1][2] 1943-cü ildə Tudə Partiyasına üzv olub. 1944-cü ildə partiyanın Şərqi Meşkin mahal komitəsinin sədri olub.[3] 1945-ci ildə Azərbaycan Demokrat Partiyası yaradıldıqdan sonra partiyaya üzv olub və Meşkin mahal komitəsinin sədri Zəbiulla Mirzə İsmayılın müavini təyin olunub.[3][4]
1945-ci il dekabrın 12-də Azərbaycan Milli Hökuməti yarandı.[5][6] 1946-cı ilin oktyabr ayında Təbrizdə yaradılmış hüquq və siyasi məktəbində təhsil alıb.[2]
1946-cı il dekabrın 5-də Miyanə istiqamətində hücum edən şah qoşunları Qulam Yəhyanın rəhbərlik etdiyi fədailər tərəfindən dayandırıldı.[7][8] Azərbaycanın müxtəlif ərazilərindən insanlar silahlanmaq və şah qoşununa qarşı mübarizə aparmaq üçün Milli Hökumətə müraciətlər edirdilər.[9] Bundan sonra Mir Cəfər Pişəvərinin rəhbərliyi ilə Müdafiə Komitəsi yaradıldı.[10][11] Komitənin ilk işi Təbrizdə hərbi vəziyyət elan edib, "Babək" adlı könüllü dəstələr yaratmaq oldu.[9][12][13] Könüllü dəstələrə ilk etapda 600 nəfər üzv oldu.[11][14] Bundan sonra Pişəvəri yenidən hərbi dəstək üçün Sovet İttifaqına müraciət etdi.[9][15] Lakin bu istəyi də cavabsız qaldı.[16]
1946-cı il dekabrın 11-də Azərbaycan Əyalət Əncüməni qan tökülməsinin qarşısını almaq məqsədilə Qızılbaş Xalq Qoşunlarına və fədai dəstələrinə şah qoşunlarına qarşı müqavimət göstərməmək və döyüş meydanlarını tərk etmək haqqında əmr verdi.[17][18][19] Elə həmin gündən etibarən, İran ordusu iri şəhərlərə girməzdən əvvəl bu şəhərlərdə ərbabların quldur dəstələri eləcə də mülki geyimli jandarmalar qırğınlar törətməyə başladılar.[20][21] Bu dəstələr Tehran radiosu tərəfindən "İran vətənpərvərləri" adlandırılırdılar.[21] Dəstələrin əsas məqsədi demokratların məhv edilməsi və şah qoşununun şəhərlərə girişini təmin etmək idi.[20][21] Təbriz və Azərbaycanın digər şəhərləri talana və qırğınlara məruz qaldılar.[20][22] Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi.[23] [24] 1946-cı il dekabrın 14-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu.[25][26] Bundan sonra da qırğınlar və talan davam etdi.[22][25] Minlərlə insan həbs olundu, sürgün edildi.[27] Baş verən qırğınlarda ADF üzvləri, fədailər eləcə də tanınan şairlərdən Əli Fitrət, Sədi Yüzbəndi, Cəfər Kaşif və Məhəmmədbağır Niknam qətlə yetirildilər.[28][29][30]
Azərbaycan Milli Hökuməti dağıldıqdan sonra Şimali Azərbaycana mühacirət edib.[31] 2 ay Lənkəranda qaldıqdan sonra Gəncəyə göndərilib.[32] İlk vaxtlar Borsunlu yaxınlığında neft mədənlərində fəhləlik edib.[3] ADF-nin Ağdam və Quba təşkilatında siyasi fəaliyyət göstərib.[2][4] 2 Bakıda Ali Partiya məktəbində, 3 il Moskvada partiya məktəbində təhsil alıb.[3]
1960-cı ildə Azərbaycan Demokrat Firqəsi və Tudə Partiyası birləşdikdən sonra və icraiyyə komitəsinin üzvü seçilib.[33]
1960–1968-ci illərdə Almaniyanin Leypsiq şəhərində yerləşən partiyanın mərkəzində işləyib.[3] 1968-ci ildə Azərbaycana qayıdıb və Azərbaycan Demokrat Firqəsi Mərkəzi Komitəsində öz fəaliyyətini davam etdirib.[2][33] Tudə Partiyasının 1979-cu ildə keçirilmiş 16-cı plenumunda icraiyyə komitəsinin üzvü seçilib.[34] 1979-cu ilin oktyabr ayında ADF-nin sədri seçilib[35][36] və ömrünün sonuna qədər bu vəzifəni icra edib.[37][38]
- ↑ 1 2 "Azərbaycan Demokratik Firqəsinin sədri vəfat edib [Arxivdən audio-müsahibə]". Voice of America (az.). 2014-12-07. İstifadə tarixi: 2025-04-29.
- ↑ 1 2 3 4 Ələkbərli, 2021. səh. 407
- ↑ 1 2 3 4 5 Soltan, Sədrəddin. "Əmirəli Lahrudi: "Kəndimiz, Savalanın ətəyindəki sular yadımdan çıxmır" - MÜSAHİBƏ". Lent.az (az.). 2010-11-20. İstifadə tarixi: 2025-04-29.
- ↑ 1 2 "525-ci qəzet - Əmirəli Lahrudinin 90 illiyi münasibətilə tədbir keçirilib". 525.az. 2014-08-13. İstifadə tarixi: 2025-04-29.
- ↑ Balayev, 2018. səh. 25
- ↑ İbrahimov, 1948. səh. 32
- ↑ Rəhmanifər, Məhəmməd. "Güney Azərbaycanda Milli Hökumətin süqutundan sonra nələr yaşandı?". Apa.az (az.). 2015-01-04. 2025-01-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-06.
- ↑ Həsənli, 2006. səh. 437
- ↑ 1 2 3 Həsənli, 2006. səh. 438
- ↑ Rəhimli, Əkrəm. Güney Azərbaycan: tarixi, siyasi və kulturoloji müstəvidə. / S.C.Pişəvəri gənclik illərində (PDF) (az.). Bakı: Azərnəşr. 2010. 83. ISBN 9952310031. 2022-07-08 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-02-06.
- ↑ 1 2 Hasanli, 2006. səh. 366
- ↑ Atabaki, 2000. səh. 172
- ↑ Sultanlı, 2010. səh. 83
- ↑ Rəhimli, 2003. səh. 143
- ↑ Rəhimli, Əkrəm. Pişəvəri S.C. Məqalə və çıxışlarından seçmələr (Təbriz 1945-1946-cı illər) (az.). Bakı: Nurlar nəşriyyatı. 2016. 415. ISBN 9789952504444.
- ↑ Həsənli, 2006. səh. 441
- ↑ Rossow, 1956. səh. 30
- ↑ Rəhimli, 2003. səh. 149
- ↑ Hasanli, 2006. səh. 370
- ↑ 1 2 3 Hasanli, 2006. səh. 373
- ↑ 1 2 3 Balayev, 2018. səh. 36
- ↑ 1 2 Duqlas, Vilyam. Strange lands and friendly people (ingilis). Nyu-York: Harper & Brothers Publishers. 1951. 45.
- ↑ Lenczowski, George. United States' Support for Iran's Independence and Integrity, 1945–1959 (ingilis). 401. Annals of the American Academy of Political and Social Science. 1972. 49. doi:10.1177/000271627240100106. ISSN 0002-7162.
- ↑ Həsənli, 2006. səh. 445
- ↑ 1 2 Həsənli, 2006. səh. 448
- ↑ McEvoy, Joanne; O'Leary, Brendan. Power Sharing in Deeply Divided Places. Filadelfiya: University of Pennsylvania Press. 2013. 191. ISBN 9780812245011.
- ↑ Hasanli, 2006. səh. 375
- ↑ Balayev, 2018. səh. 137
- ↑ Əmirov, 2000. səh. 51
- ↑ Əliqızı, 2001. səh. 24
- ↑ "Mr. Lahrudi, head of democratic party of Azerbaijan dies in age 91". southazerbaijan.com (ingilis). 2014-12-14. İstifadə tarixi: 2025-04-30.
- ↑ Zeynallı, Cavid. "Əmirəli Lahrudi: "90 yaşım var, amma hər gün atamı xatırlayıram, onunla görüşmək istəyirəm"". Butov.az. 2014-08-14. 2018-02-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-04-29.
- ↑ 1 2 Bayramzadə, 2021. səh. 142
- ↑ "Copy of Report from IC "Reza"". digitalarchive.wilsoncenter.org. 1979-01-21. İstifadə tarixi: 2025-04-30.
- ↑ Балаев, Хаган. "О попытках объединения политпартий АзССР и Ирана". azerhistory.com (rus). 2020-02-02. İstifadə tarixi: 2025-04-30.
- ↑ Balayev, 2018. səh. 91
- ↑ Hüseynov, Rafael. "Hər cəhətdən misli olmayan". 525-ci qəzet. 2023-05-25. İstifadə tarixi: 2025-04-30.
- ↑ Ələkbərli, 2021. səh. 135
- ↑ "Pişəvərinin silahdaşı Əmrəli Lahrudi vəfat etdi". Lent.az (az.). 2014-12-07. İstifadə tarixi: 2025-04-30.
- Atabaki, Touraj. Azerbaijan: Ethnicity and the Struggle for Power in Iran (ingilis). London: I.B.Tauris. 2000. səh. 288. ISBN 9781860645549.
- Balayev, Xaqan. Azərbaycanın sosial-siyasi həyatında cənublu mühacirlərin iştirakı (1947-1991) (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2018. səh. 198. ISBN 9789952370911.
- Bayramzadə, Səməd. Cənubi Azərbaycan milli-demokratik hərəkatında Ənuşiravan İbrahimi siması (PDF) (az.). IV. Bakı: Metafizika jurnalı. 2021. səh. 178. ISSN 2617-751X.
- Ələkbərli, Faiq. Azərbaycan türk fəlsəfi və ictimai fikir tarixi: XIX-XX əsrlər (az.). III. Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2021. səh. 684. ISBN 9789952817607. 2024-12-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-12-02.
- Əliqızı, Almaz. Azadlıq və istiqlal poeziyası (PDF) (az.). Bakı: Bakı Dövlət Universiteti nəşriyyatı. 2001. səh. 160. ISBN 9789952817607. 2025-01-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-03-14.
- Əmirov, Sabir. Cənubi Azərbaycan milli-demokratik ədəbiyyatı (1941-1990) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2000. səh. 257. ISBN 5806612600.
- Hasanli, Jamil. At the Dawn of the Cold War: The Soviet-American Crisis over Iranian Azerbaijan, 1941–1946 (az.). Lanham: Rowman & Littlefield Publishers. 2006. səh. 416. ISBN 978-0742540552.
- Haşimi, Əbülfəz. Mübarizələrdə keçən ömür (az.). Bakı: Maarif nəşriyyatı. 2002. səh. 136. ISBN 9789952370911.
- Həsənli, Cəmil. СССР-Иран: Азербайджанский кризис и начало холодной войны: 1941-1946 гг (PDF) (rus). Moskva: Герои Отечества. 2006. səh. 560. ISBN 5910170120. 2024-12-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-12-25.
- İbrahimov, Mirzə. O демократическом движении в Южном Азербайджане (rus). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1948. səh. 48.
- Rəhimli, Əkrəm. Güney Azərbaycan milli-demokratik hərəkat (1941-1946) (az.). Bakı: Meqa nəşriyyatı. 2003. səh. 207. 2024-12-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-12-26.
- Rossow, Robert. "The Battle of Azerbaijan, 1946". Middle East Journal (ingilis). X (1). 1956: 17–32. JSTOR 4322770. 4 February 2022 tarixində arxivləşdirilib.
- Sultanlı, Vaqif. Güney Azərbaycan tarixi siyasi və kulturoloji müstəvidə (məqalələr toplusu) (az.). Bakı: Azərnəşr. 2010. səh. 172.