Əhməd ibn Hənbəl
Əhməd ibn Hənbəl və ya Əbu Abdullah Əhməd ibn Məhəmməd ibn Hənbəl əl-Şeybani əl-Mərvəzi (ərəb. احمد بن محمد بن حنبل ابو عبد الله الشيباني; 780–857) — İslam alimi, fəqih.
| Əhməd ibn Hənbəl | |
|---|---|
| ərəb. احمد بن محمد بن حنبل ابو عبد الله الشيباني | |
 | |
| Doğum tarixi | 23 noyabr 780 |
| Doğum yeri | Bağdad, İraq və ya Mərv, Xorasan |
| Vəfat tarixi | 2 avqust 855 (74 yaşında) |
| Vəfat yeri | Bağdad, İraq |
| Uşaqları | 8 (Abdullah ibn Ahmad ibn Hanbal, Salih ibn Ahmad ibn Hanbal daxil olmaqla) |
| Fəaliyyəti | mühəddis, fəqih, üləma, intellektual, universal insan, müfəssir, hüquqşünas |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Əhməd ibn Hənbəl 780-ci ildə Bağdadda doğulmuşdur. Əslən ərəb olub, Şeyban qəbiləsinə mənsubdur və soyu Nizar qəbiləsində Məhəmməd peyğəmbərin soyu ilə birləşməktədir. İmam Əhmədin həyatı kasıbçılıq ilə keçmişdir. İki evliliyindən, oğulları Saleh ilə Abdullah, cariyəsindən də üç oğlu, bir qızı olmuşdur. Yoxsul olmasına baxmayaraq, dövlət vəzifəsində çalışmaqdan imtina etmiş, heç kimsəyə möhtac qalmadan sünnətə uyğun bir şəkildə yaşamışdır. Əhməd ibn Hənbəl 857-ci ildə Bağdadda vəfat etdiyində cənazəsinə on minlərlə insan qatılmış, namazı Cümə günü qılınmışdır.[1]
İlk təhsilini Bağdatda aldıqdan sonra dini elmlərə yönələn İmam Əhməd İslamı bütün yönləri ilə yaşamaq istədi. Bu arzu onu peyğəmbər hədisləri ilə məşğul olmağa təşviq etdi. Daha kiçik yaşlarında Quranı-Kərimi əzbərləmişdi. Bəsrə, Hicaz, Kufə, Yəmən kimi elm mərkəzlərinə bir çox səyahətlər etmiş, buralarda olan üləma və mühədisslərlə görüşmüş, raviləri tapmış və onlardan hədis götürmüşdür. Yəməndə mühəddis Əbdürrəzzaq ibn Həmmamdan hədis almaq üçün Yəmənə gedərkən yolda pulu qurtarmış və bunun üçün də muzdla çalışmışdır.[2] İmam Əhməd beş dəfə Həccə ziyarətə getmiş onların üçündə piyada yolçuluq etmişdir. Təhsil aldığı müəllimləri bunlardır:
- Hüşeym ibn Bəşir. İlk müəllimlərindən biridir. Ondan çoxlu hədis rəvayət etmişdir.
- Süfyan ibn Uyeynə.
- Yəhya ibn Səid əl-Qəttan.
- Əbdürrəhman ibn Mehdi.
- İmam Şafii. Ondan fiqh və üsuli fiqhi öyrənmişdir. Həmçinin ondan hədis dinləmişdir.[3]
- Əbdürrəzzaq ibn Həmmam.
- Vəqi ibn Cərrah. Ən çox hədis yazdığı müəllimidir.[1]
Tarixdə böyük müctəhidlərin bir çoxuna zülm edildiyi görülməkdədir. İmam Əhməd də onların sırasına daxildir. Abbasilər zamanında "Quran məxluqdur" görüşü yayılmağa başlamışdı. Üləmaların çoxu hakimiyyətin diktəsi altında bu görüşü qəbul etsə də, Əhməd ibn Hənbəl bu görüşü qəbul etməmiş və bu səbəbə görə də ona bir çox əziyyətlər verilmişdir. Əhməd ibn Hənbəl həbs edilmiş Mötəsim zamanında qazi İbn Əbu Duadın təşviqi və təsiri ilə işgəncəyə məruz qalmışdır. İyirmi səkkiz ay həbsdə qalan Əhməd ibn Hənbəl sərbəst buraxıldıqdan sonra iqtidara gələn əl-Vasiq dövründə də təzyiqlərə məruz qalmış, beş il hədis dərsləri verə bilməmişdir.[4] Nəhayət əl-Mütəvəkkil dövründə xəlifə Məmunun "Quran məxluq deyildir" deyən kimsə qalmasın vəsiyyətinə və bu qatı siyasətə son verildikdən sonra Əhməd ibn Hənbəl yenidən hədis çalışmalarına dönmüşdür. Onun bu çətinlikləri on dörd il davam etmişdir. Əhməd ibn Hənbəl etiqadda, əməldə sünnətdən başqa bir yol izləməzdi. Münaqişədən, zəif olan dəlillərlə hökm verməkdən çəkinər, səhabə və tabiunun yolunu izləyərdi. Səbirli, ciddi, mülayim, qənaətkar, təqva sahibi ixlaslı bir alim idi. Onun qəbul etdiyinə görə iman qəlb ilə təsdiq, dil ilə iqrar və üzvlərlə əməl olub, artar və əskilə bilər. Böyük günah işlədən dindən çıxmaz. Allahın sifətləri özünəməxsusdur, təvil edilməz. Bir hakim adil və ya zalım olsa da ona itaət edilər ona qarşı üsyan edilməz.
Əhməd ibn Hənbəldən hədis rəvayət edənlər arasında da Buxari, Müslim, Əbu Davud, Əli ibn əl-Mədini ən önəmli mühəddislərdəndir. Əhməd ibn Hənbəl birbaşa özünün yazdığı əsəri "əl-Müsnəddir". "Müsnədi" yazmaqda məqsədi insanların hədislərdə ixtilaf etmələri idi. Bu kitab onun yüz əlli min hədis içindən seçdiyi otuz min hədisdən ibarətdir. Ona aid edilən aşağıdakı əsərlər onun tələbələri tərəfindən yazılmışdır; "əs-Sünnə", "Zühd", "Salat", "Vəra vəl-iman", "Cüz fi üsulis-Sünnə", "Fədailu-Səhabə", "ən-Nəsih vəl-Mənsuh", "əl-İləl və Mərifatu-Rical" bunlardandır.