Əbül-Bərəkət Əhməd ibn Məhəmməd ibn Əhməd əd-Dərdir əl-Ədəvi (ərəb. أحمد الدردير; 1715[1][2][…], Əsyut – 1786[1][2][…]) — Xəlvətiyyə təriqətinin Dərdiriyyə qolunun banisi, misirli Maliki fəqihi. Onun təriqət silsiləsi Şeyx Hinfi və Qütbəddin əl-Bəkri vasitəsilə Xəlvətiliyin Şabaniyyə-Qarabaşiyyə qoluna gedib çatır.
| Əhməd əd-Dərdir | |
|---|---|
| ərəb. أحمد بن أحمد بن أبي حامد العدوي | |
| Doğum tarixi | 1715[1][2][…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1786[1][2][…] (70–71 yaşında) |
| Elm sahələri | fiqh, sufilik |
| Təhsili | |
Dr. Məhəmməd əl-Cavadinin iddiasına görə, Fransa hüququna ən böyük təsiri göstərən məhz o olmuşdur, çünki Napoleon Bonapart fransız hüququnu onun Maliki fiqhində "Müxtəsəru Xəlil"ə yazdığı şərhlərdən götürmüşdür. Napoleon gəldikdə bu hüquqi elm artıq hazır və sistemləşdirilmiş vəziyyətdə idi.[3]
Hicri 1127-ci (1715) ildə Yuxarı Misirin Əsyut vilayətinin Mənfəlut qəsəbəsində anadan olub. Ləqəbi "əd-Dərdir"dir. Bu ləqəb ona babasından keçmişdir.[4]
İlk təhsilini alim və dindar bir şəxs olan atasından alıb. On yaşı olanda atası vəfat edib. O da təhsilini davam etdirmək üçün Qahirəyə gedib və əl-Əzhərə daxil olub. Həmin dövrün Misirdəki ən böyük alimi olan Maliki fəqihi Əbül-Həsən Əli əs-Səididən fiqh öyrənib. Hicri 1160-cı (1747) ildə Xəlfətiliyin Hifniyyə qolunun banisi Şeyx Şəmsəddin Məhəmməd əl-Hifniyə intisab edib. Əhməd əs-Səbba vö Əhməd ibn Əbdülfəttah kimi alimlərə tələbəlik etməyə də davam edib. Misirin tanınmış alimlərindən biri olub və müəllimi Əli əs-Səidinin (hicri 1189/miladi 1775) vəfatından sonra onun bütün vəzifələrini öz üzərinə götürüb. Malikilərin əl-Əzhər şeyxi və Misir müftüsü olub. Bu səbəblə ona "Kiçik Malik" deyilib. Səidilərin mədrəsələrində dərslər verib, vəqflərinə nəzarət edib. Hicri 1172-ci (1758) ildə Şeyx Hifnidən icazət aldıqdan sonra təsəvvüf sahəsində məşhurlaşıb və Xəlivətiyə təriqətinin təbliğində mühüm rol oynayıb. Misirin ən məşhur alim, şeyxi və Maliki müctəhidi dərəcəsinə yüksəlib. Şeyx Dərdir Əhməd əs-Səvi, Saleh əs-Sibai, Ərəfə əd-Dəsuqi, Əbdülalim əs-Sənhuri və Mustafa əl-Uqbəvi kimi sonradan məşhurlaşmış bir çox alim ona tələbəlik etmişlər.
Bu dövrdə Misirdə Osmanlı valilərinin hakimiyyəti de-fakto süqut etdiyindən bu boşluğu əmirlər doldurmağa başlamışdılar. Heç bir qayda və qanun tanımayan bu əmirlər həm xalqa, həm də din adamlarına təzyiq edir, despotluq nümayiş etdirirdilər. Əhməd əd-Dərdir xalqın da dəstəyini qazanaraq bu despot əmirlərə qarşı mübarizəyə qalxaraq onların müqavimətini qırmağa nail olmuşdur.[4]
Əhməd əd-Dərdir, 6 rəbiül-əvvəl hicri 1201-ci (27 Aralık 1786) ildə Qahirə vəfat etmiş və Dərdir zaviyəsində dəfn edilmişdir.[4]
Dərdir, təsəvvüf, təriqət ibadətləri, əqidə, fiqh mövzularında iyirmidən çox əsər qələmə almışdır. Onlardan bəziləri bunlardır:
- Əqrəbül-məsalik li-məzhəbil-İmam Malik. Maliki fiqhi ilə bağlı hicri 1193-cü (1779) ildə qələmə alınmış əsər.
- əş-Şərhus-sağir alə Əqrəbil-məsalik. "Babül-cinayə" fəslinə qədər yazılan əsəri tələbəsi Şeyx Mustafa el-Uqbəvi tamamlamışdır.
- əş-Şərhul-kəbir alə Müxtəsəri-Sidi Xəlil. Maliki fiqhi ilə bağlı olan bu əsər Məhəmməd əd-Dəsuqinin yazdığı haşiyə ilə birlikdə nəşr edilmişdir.
- əl-Xəridətül-bəhiyyə. Əqidə ilə bağlı yetmiş bir beyitlik mənzum bir əsərdir.
- Şərh aləl-əqidə. Qütbəddin əl-Bəkrinin "Fəvaidül-fəraid" adlı əsərinin şərhi.
- Tühfətül-ixvan fi elmil-bəyan.
- Haşiyə alə Qissətil-merac. Nəcməddin əl-Qəzzinin meracla bağlı əsərinin haşiyəsi.
- Tühfətül-ixvan fi ədəbi əhlil-irfan. Təriqət ədəbi ilə bağlı qələmə alınmış əsər.
- Mövlidün-Nəbi.
- Şəvariqül-ənvər. Bəzi salavat mətnlərini ehtiva edən risalə.[4]
Xəlvətiliyin Dərdiriyyə (ərəb. الدرديرية) qolu Səviyyə, Sibəiyyə, Vəfaiyyə olmaqla üç şöbəyə bölünür. Dərdiriyyə qolu daha çox Misir ərazisində yayılmışdır.[5]
- ↑ 1 2 3 4 Aḥmad ibn Muḥammad Dardīr // Faceted Application of Subject Terminology.
- ↑ 1 2 3 4 Dardīr Aḥmad ibn Muḥammad // VIAF ID.
- ↑ الجوادي, محمد. "الإمام المحبوب أحمد الدردير صاحب الفضل الأكبر على القانون الفرنسي". aljazeeramubasher.net. 2022. 21 dekabr 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 dekabr 2025.
- ↑ 1 2 3 4 Əbdülhəmid Dəbər, Ə. Ələddin. "Derdîr". TDV İslâm Ansiklopedisi. 1994. 21 dekabr 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 dekabr 2025.
- ↑ es-Seyyid el-Celyend, Muhammed. "Derdîriyye". TDV İslâm Ansiklopedisi. 1994. 21 dekabr 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 dekabr 2025.