Əbu Bəkr əl-Xəssaf

Doğum tarixi dəqiq bilinməsə də 797-ci ildə dünyaya gəldiyi güman edilir. Pinəçi olduğu üçün ləqəbi "Xəssaf"dır. Həsən ibn Ziyadın tələbəsi olan atası Ömər ibn Muheyrdən fiqh öyrənmişdir. Əbu Asim ən-Nəbil, Müsəddəd ibn Müsərhəd, Abdullah ibn Məsləmə əl-Qanəbi, Vaqidi, Əbu Bəkr ibn Əbu Şeybə, Əli ibn Mədini, Əbu Nueym Fəzl ibn Dukeyn, Vəhb ibn Cərir və Əbu Davud ət-Təyalisi kimi alimlərdən hədis rəvayət etmişdir. Abbasi xəlifəsi Mötəz-Billah dövründə bir müddət qazılıq etmişdir. Möhtədi-Billahın da rəğbətini qazanmış və onun adından xərac haqqında əsər yazmışdır. Mötədinin ölümündən sonra Xəssafın evi talan edilmiş, əsərləri yoxa çıxmışdır. Bundan sonra o, özünü təcrid etmiş, ibadətlə məşğul olmuşdur. 875-ci ildə Bağdadda vəfat etmişdir.^[2]

O, dövrünün və özündən sonrakı dövrün İraq fiqh məktəbinin görkəmli nümayəndələrindən olmuşdur. Xəssaf Əbu Hənifə və onun tələbələrinin fikirlərini dəyərləndirərək onlar arasında seçim etmiş, həmçinin bu imamlardan rəvayət olmayan məsələlərdə özü ictihad etmişdir. Bu səbəbdən Halvani ondan böyük bir alim kimi bəhs etmiş, Kamalpaşazadə isə onu bu mövzuda müctəhidlərdən saymışdır.^[2]

Xəssaf məzhəb fiqhi ilə bağlı ümumi kitablar əvəzinə konkret fiqhi mövzularda əsərlər yazmışdır. Öz sahəsinin ilk əsərlərindən olan bu əsərlər Hənəfi ədəbiyyatının formalaşmasına böyük rol oynamışdır. O əsərləri bunlardır:

1. Ədəbul-qazı. Hənəfi məzhəbində mühakimə metodu haqqında dövrümüzə gəlib çatan ilk əsərdir. Haqqında ondan çox şərh yazılmışdır.^[3][4]
2. Əhkamul-vəqf (Əhkamul-əvqaf) (Qahirə hicri 1322).
3. Kitabul-Hiyəl. Bəzi yasaq feillərin, forma baxımından hüquqa uyğun davranışlar vasitəsilə həyata keçirilməsi haqqındadır.
4. Kitabun-Nəfəqat. "Sədruşşəhid"in şərhiylə birlikdə nəşr olunmuşdur.
5. Kitabur-Riza. Süd qardaşlığı mövzusunda yazılmışdır. Məlum olan yeganə nüsxəsi Murad Molla Kitabxanasında saxlanılır.

Xəssafın mənbələrdə adı çəkilən digər əsərləri bunlardır:

• əş-Şürutul-kəbir,
• Əş-Şürutus-sağir,
• Əl-Məhadirr vəs-sicillət,
• Kitabul-İqalə,
• Kitabul-Xərac,
• Əl-Mənasik,
• Kitabul-Əsir və əhkamuhü,
• Kitabu əril-Kəbə vəl-məscid vəl-qəbr,
• Kitabul-Vəsayə,
• Kitabu İqraril-vərəsə bazuhum li-baz.^[2]

1. ↑ الزركلي خ. ا. الأعلام (ərəb.): قاموس تراجم لأشهر الرجال والنساء من العرب والمستعربين والمستشرقين. 15 بيروت: دار العلم للملايين, 2002. C. 1. S. 185.
2. ↑ ^{1 2 3} TDV. İslam Ansiklopedisi, cild XVI (türk). İstanbul. 1997. 395.
3. ↑ Katib, Çələbi. Kəşfüz-zunun, cild I (ərəb). 46–47.
4. ↑ Sezgin, Fuad. Geschichte des arabischen Schrifttums, cild I (alman). Leyden. 1967. 437–438.