Əbu Bəkr
Əbu Bəkr və ya tam adı ilə Əbu Bəkr əs-Siddiq Abdullah ibn Əbi Quhafə Osman ibn Amir əl-Qureyşi ət-Teymi (ərəb. أبو بكر الصديق; təq. 27 oktyabr 573[1][2][…], Məkkə[4][3] – 23 avqust 634[1][3], Mədinə[4]) — Rəşidi xilafətinin ilk xəlifəsi. Sünni müsəlmanlara görə Əbu Bəkr Məhəmməd peyğəmbərin etibar etdiyi yoldaşı idi. Sünni müsəlmanlar ona böyük hörmət bəsləyir və onu "doğru danışan" mənasını verən "əs-Siddiq" adlandırırlar.
| Əbu Bəkr | |
|---|---|
| ərəb. أبو بكر | |
 | |
| 632 – 634 | |
| Əvvəlki | Məhəmməd peyğəmbər |
| Sonrakı | Ömər ibn Xəttab |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | təq. 27 oktyabr 573[1][2][…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 23 avqust 634[1][3] (60 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi, şair, tacir |
| Atası | Əbu Quhafə Osman |
| Anası | Səlma bint Sahr |
| Həyat yoldaşları | |
| Uşaqları |
oğlanları: Əbdürrəhman Məhəmməd qızları: Əsma Aişə Ümmü Gülsüm |
| Dini | İslam |
| Hərbi xidmət | |
| Döyüşlər | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Əbu Bəkr "Fil hadisəsi"ndən üç il sonra 573-cü ildə Məkkədə dünyaya gəlib. Əbu Bəkrin atasının adı Əbu Quhafə, anasının adı isə Ümmül-Xəyr Səlma binti Sahrdır. Əbu Bəkrin mənsub olduğu Teym qəbiləsi Mürrə ibn Kəab vasitəsilə Məhəmməd peyğəmbərlə birləşir. Əbu Bəkrin İslamdan öncəki həyatı haqqında mənbələrdə məlumat çox azdır, lakin onun İslamdan əvvəl paltar və parça ticarəti ilə məşğul olduğu, Yəmənə, Suriyaya getdiyi və İslamı qəbul etdiyi əsnada 40 min dirhəminin olduğu məlumdur. Məhəmməd peyğəmbərin 25 yaşında ticarət üçün Suriyaya getdiyi kərvanda o da var idi.[5]
Təvazökar, yumuşaq xasiyyətli, həssas və xoşsöhbət bir insan olan Əbu Bəkr mənbələrdə orta boylu, zəif bədən quruluşlu, seyrək saqqallı, kəskin baxışlı, gür saçlı, sarıya çalan bəyazlıqda gözəl və incə üzlü olaraq təsvir edilir. Mənbələrin yazdığına görə Məhəmməd peyğəmbəri ən yaxşı o başa düşürmüş.[6]
Əbu Bəkrin necə və hansı vəziyyətdə müsəlman olması haqqında mənbələrdə çox az məlumat vardır. Qəbul olunmuş fikrə görə, Əbu Bəkr Məhəmmədin peyğəmbər olduğunu eşitdiyi zaman onun yanına gedərək, ona iman gətirmişdir. Bu da digər tərəfdən, Əbu Bəkrin İslamı qəbul edən ilk kişi olub-olmaması mübahisəsini yaradır. Belə ki, bu haqda müxtəlif rəvayətlər vardır.[7] Məhəmməd peyğəmbər onun üstünlüyündən bəhs edərkən, hər kəsin onu inkar etdiyi vaxtda Əbu Bəkrin ona inandığını və İslam yolunda hər şeyini fəda etdiyini söyləməsi[8] onun ilk müsəlmanlardan biri olduğunu təsdiq edir.[5]
Məhəmməd peyğəmbərlə dost[8] olan Əbu Bəkrin dostluğu Məhəmməd peyğəmbərin Aişə ilə evlənməsindən sonra daha da möhkəmlənmişdir. Məhəmməd peyğəmbər hələ Məkkədə olarkən Əbu Bəkri Ömərlə də qardaşlaşdırmışdır.[9]
Məhəmməd peyğəmbər Əbu Bəkrlə olan dostluğu haqqında belə demişdir:
Əbu Bəkr müsəlman olduqdan sonra İslama müstəsna xidmətlər göstərmişdir. İslamın yayılmasında Əbu Bəkrin nüfuzunun böyük rolu olmuşdur. Qureyşin bir çox hörmətli şəxsləri onun sayəsində İslamı qəbul etmişlərdir. Bunlara Osman ibn Əffanı, Təlhə ibn Ubeydullahı, Səad ibn Əbu Vəqqası, Zübeyr ibn Əvvamı, Əbdürrəhman ibn Avfı və s. şəxsləri misal göstərmək olar. Əbu Bəkr, İslamı qəbul etmiş, ağır işkəncələrə məruz qalan qulları, öz sahiblərindən satın alaraq onları azadlığa qovuşdurmuşdur. Bilal Həbəşi, Ümmü Ubeys, Amir ibn Fuheyra, Ubeys, Zihnirə, Nehdiyyə, Lübeynə, Əbu Fukeyhə və Hammamə bu qəbildəndir. Onun bu hərəkətlərindən narahat olan atası Əbu Bəkrə zəif qullar yerinə, güclü-qüvvətli qullar almasını tövsiyə edir, lakin Əbu Bəkr satın aldığı qulları işlətmək üçün deyil, onları Allah yolunda azad etmək üçün satın aldığını söyləyir. Tarixçi Təbəri, Əbu Bəkrin bu fədakarlığı müqabilində Leyl surəsinin 5–7-ci ayələrinin endiyi söyləmişdir.[12] Əbu Bəkr Məhəmməd peyğəmbərlə birlikdə Mədinə hicrət etmiş və onunla birlikdə Sevr mağarasında gizlənmişdir. Bu hadisədən sonra enən Tövbə surəsinin 40-cı ayəsində Əbu Bəkrdən "iki nəfərin ikincisi" olaraq bəhs olunur. Əbu Bəkrin şübhəsiz ən böyük xidməti Quranın kitab halına salınması olmuşdur.[5]
İlk evliliyi Kuteylə binti Əbdüluzza adlı bir xanımla olmuşdur. Bu evlilikdən oğlu Abdullah ilə qızı Əsma dünyaya gəlmişdir. Kuteylə müsəlman olmağı rədd etdiyi üçün Əbu Bəkr onu boşayıb Ümmü Ruman ilə evləmişdir. Ümmü Rumandan Əbdurrəhman ilə Aişə dünyaya gelmişdir. Ümmü Ruman vəfat etdikdən sonra Əsma binti Umeys ilə evlənmiş və bu xanımından Məhəmməd ibn Əbu Bəkr dünyaya gəlmişdir. Əbu Bəkr vəfat etdikdən bir-neçə ay sonra isə Həbibə adlı xanımdan Ümmü Gülsüm adlı qızı dünyaya gəlmişdir.[5]
Əbu Bəkr Məhəmməd peyğəmbərlə bərabər bütün müharibələrdə, Hudeybiyyə beyətində, "Umratil-qəza"da və Vida həccində də iştirak etmişdir. Məhəmməd peyğəmbər, Bədr müharibəsində, Uhudda əsirlərlə rəftarda onunla məsləhətləşib.[5]
Əbu Bəkrin xəlifə seçilməsi Bəni Səkifədə baş vermişdir. Əbu Bəkr Bəni Səkifədəki xəlifə seçimində namizəd olaraq Ömər və Əbu Ubeydə ibn Cərrahı göstərsə də müsəlmanlar xəlifə olaraq onu seçirlər. Məhəmməd peyğəmbərin ölümünə yaxın, öz yerinə müsəlmanlara namaz qıldırması üçün Əbu Bəkri imam olaraq təyin etməsi və:
- deməsi Əbu Bəkrin Bəni Səkifədə xəlifə seçilməsinə zəmin yaratmışdır.
Əbu Bəkr xəlifə seçildikdən iki il sonra Mədinədə 634-cü ildə xəstəlikdən vəfat etmişdir. Çərşənbə axşamı vefat edən Əbu Bəkr səhər açılmadan Məhəmməd peyğəmbərin məzarının yanında dəfn edilmişdir.[15]
Sünnilər, Zeydilər Əbu Bəkrə hörmət etsələr də cəfərilər onun xəlifəliyini qəbul etməyərək, onu Əlinin haqqını qəsb etməkdə və Fədək bağı məsələsində ittiham edirlər. Əbu Bəkr haqqında ən maraqlı fikirlərdən birini səsləndirən şübhəsiz ki Cəfəri Sadiq olmuşdur. Ana tərəfdən Əbu Bəkrə qohum olan Cəfəri Sadiq aşağıdakı kəlamları söyləmişdir:
- ↑ 1 2 3 4 Abu Bakr // Encyclopædia Britannica (ing.).
- ↑ 1 2 Abu Bakr al-Siddiq // Store norske leksikon (бук.). 1978. ISSN 2464-1480
- ↑ 1 2 3 4 Abu-Bekr (ing.). // Encyclopædia Britannica: a dictionary of arts, sciences, literature and general information / H. Chisholm 11 New York, Cambridge, England: University Press, 1911. Vol. 1. P. 78.
- ↑ 1 2 3 4 Абу-Бекр (rus.). // Энциклопедический словарь / под ред. И. Е. Андреевский СПб: Брокгауз — Ефрон, 1890. Т. I. С. 46.
- ↑ 1 2 3 4 5 "Ebu Bekr". Archived from the original on 2025-01-20. İstifadə tarixi: 2025-02-07.
- ↑ Buxari. Fəzailu-əshabin-Nəbi (ərəb). 3.
- ↑ Cahiz. əl-Osmaniyyə (ərəb). Bağdad: nəşr edən: Əbdüssalam Harun. 1955.
- ↑ 1 2 Buxari. Fəzailu-əshabin-Nəbi (ərəb). 5.
- ↑ İbn Sad. ət-Təbəqat, cild I (ərəb). Beyrut: nəşr edən: Ehsan Abbas. 1968. 238.
- ↑ Tirmizi. Mənaqib (ərəb). 20.
- ↑ Tirmizi. Mənaqib, 3670 nömrəli hədis (ərəb). 16.
- ↑ Cəmiul-bəyan, cild XXX (ərəb). 142.
- ↑ Buxari. Azan (ərəb). 39.
- ↑ Müslim. Namaz (ərəb). 94.
- ↑ Buxari. Cənaiz (ərəb). 94.
- ↑ İbn Həcər, Əhməd ibn Əli əl-Əsqalani. Təhzibut-Təhzib, cild 1 (ərəb). Beyrut: "Daru İhyait-Turasil-Ərabi" nəşriyyatı. 1993. 358.
- ↑ Mizzi, Cəmaliddin Əbul-Həccac. Təhzibul-Kəmal fi Əsmair-Rical, (təhqiq: B. Avvəd Məruf), cild 5 (ərəb). Beyrut. 1994. 74–75.