Şərqi Macarıstan krallığı (mac. keleti Magyar Királyság) — 1526-cı ildə Mohaç döyüşündən sonra parçalanmış Macarıstan krallığının şərq hissəsində yaranmış müstəqil dövlət qurumu.[1] Krallıq Habsburqların nəzarətində olan Qərbi Macarıstan və Osmanlıların təsiri altında olan ərazilərlə müqayisədə müstəqil, lakin dəyişkən xarici təsirlərə açıq siyasi quruluş idi. 1570-ci ildə Şərqi Macarıstan krallığı Transilvaniya knyazlığına çevrilmişdir.[2]
| Osmanlı imperiyasının vassal və xəracverən dövlətləri | |||
| Şərqi Macarıstan krallığı | |||
|---|---|---|---|
|
|||
 |
|||
|
|
|||
| Paytaxt | Buda | ||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
.svg)
1526-cı ildə Osmanlı sultanı I Süleymanın rəhbərliyi ilə baş tutan Mohaç döyüşündə Macar kralı II Layoş həlak olmuşdur və bu, Macarıstan krallığının parçalanmasına səbəb olmuşdur. Bu hadisədən sonra Macar taxt-tacına iki iddiaçı meydana çıxmışdır: Habsburqlardan I Ferdinand və Yanoş Zapolya (mac. János Zápolya).[3]
1526-cı ildə Zapolya Yanoş Macar zadəganlarının bir hissəsi tərəfindən kral elan olunmuşdur.[4] Lakin Ferdinand da özünü kral elan etmiş və bu, vətəndaş müharibəsinə səbəb olmuşdur. Zapolya 1529-cu ildə Osmanlı sultanı I Süleymanla ittifaqa girərək onun vassalı kimi tanınmışdır. Bunun nəticəsində Şərqi Macarıstan krallığı Osmanlı təsirinə düşmüşdür, lakin formal müstəqilliyini saxlamışdır.[5]
Şərqi Macarıstan krallığı formal olaraq müstəqil bir dövlət idi, lakin reallıqda Osmanlı imperiyasına vassal kimi bağlı idi. Sultan I Süleyman, Zapolyanın kral titulunu tanıyaraq ona hərbi və siyasi dəstək vermişdir. Dövlətin daxili idarəetməsi Macarıstan ənənələrinə əsaslanırdı.[6]
Yanoş Zapolya öz paytaxtını əvvəlcə Buda, daha sonra isə Debretsen və digər şəhərlərə köçürdü. Lakin ən sabit mərkəz Gyulafehérvár (indiki Rumıniyanın Alba İulia şəhəri) idi.[7]
Şərqi Macarıstan Krallığı indiki Macarıstanın şərq hissəsini, Transilvaniya bölgəsini və ətraf əraziləri əhatə edirdi. Sərhədlər siyasi dəyişikliklərə görə tez-tez dəyişirdi. Dövlət qərbdə Habsburqların nəzarətində olan ərazilərlə, cənubda isə Osmanlı vilayətləri ilə həmsərhəd idi.[8]
Osmanlı imperiyası Yanoş Zapolya Macarıstan taxtına çıxmasını dəstəkləyərək Şərqi Macarıstan krallığını öz maraqları çərçivəsində qoruyurdu. 1538-ci ildə Osmanlıların iştirakı ilə Yanoş və Ferdinand arasında Vardyar müqaviləsi imzalanmışdır. Bu müqaviləyə əsasən, Yanoş ölümündən sonra Macarıstan torpaqları Ferdinandın nəzarətinə keçməli idi. Lakin Yanoş 1540-cı ildə oğul varisi — II Yanoş Zapolya — olduğu üçün siyasi vəziyyət yenidən gərginləşmişdir.[9]
Zapolya sülaləsinin son nümayəndəsi olan II Yanoş, 1570-ci ildə Şpeyer müqaviləsini imzalayaraq "Macarıstan kralı" titulundan imtina etmiş və bunun əvəzinə özünü Transilvaniya və Macaristanın Şərqi bölgələrinin knyazı elan etmişdir.[10] Beləliklə, Şərqi Macarıstan krallığı rəsmi olaraq fəaliyyətini dayandırmışdır və onun yerində Osmanlı vassallığı olan Transilvaniya knyazlığı yaranmışdır.[11]
Şərqi Macarıstan krallığı, Macarıstan taxt-tacının Osmanlı və Habsburq təsirləri arasında parçalanmasının simvoludur.[12] Bu dövlətin yaranması və fəaliyyəti sonrakı Transilvaniya knyazlığının siyasi və mədəni əsasını təşkil etmişdir. O, həmçinin Osmanlıların Orta Avropada təsir dairəsini genişləndirməsi baxımından mühüm rol oynamışdır.[13]
- ↑ Béla Köpeczi, History of Transylvania, Volume 2, Social Science Monographs, 2001, p. 593
- ↑ Robert John Weston Evans, T. V. Thomas. Crown, Church and Estates: Central European politics in the sixteenth and seventeenth centuries, Macmillan, 1991, pp. 80–81
- ↑ Iván Boldizsár, NHQ; the new Hungarian quarterly, Volume 22, Issue 1, Lapkiadó Pub. House, 1981, p. 64
- ↑ István Keul, Early modern religious communities in East-Central Europe: ethnic diversity, denominational plurality, and corporative politics in the principality of Transylvania (1526–1691), BRILL, 2009, pp. 40–61
- ↑ László Makkai, András Mócsy, Béla Köpeczi. History Of Transylvania Volume I. From the Beginnings to 1606 Distributed by Columbia University Press, New York 2001 East European Monographs, No. DLXXXI
- ↑ Miklós Molnár. A Concise History of Hungary. Cambridge University Press. 2001-04-30. səh. 91. ISBN 9780521661423. İstifadə tarixi: 2012-08-15.
- ↑ The Reformed Church Review. Reformed Church in the United States - Publication Board. 1906. İstifadə tarixi: 2012-08-15.
- ↑ Oksana Buranbaeva, Vanja Mladineo, Culture and Customs of Hungary, ABC-CLIO, 2011, p. 44
- ↑ A Country Study: Hungary. Federal Research Division, Library of Congress. İstifadə tarixi: 11 January 2009.
- ↑ Barta, Gábor. The Emergence of the Principality and its First Crises (1526–1606) // Köpeczi, Béla; Barta, Gábor; Bóna, István; Makkai, László; Szász, Zoltán; Borus, Judit (redaktorlar ). History of Transylvania. Akadémiai Kiadó. 1994. 247–300.
- ↑ Dávid, Géza; Fodor, Pál, redaktorlar Hungarian-Ottoman Military and Diplomatic Relations in the Age of Süleyman the Magnificent. Budapest: Loránd Eötvös University, Hungarian Academy of Sciences, Institute of History. 1994. ISBN 9789638312310.
- ↑ Gavrilović, Slavko. Serbs in Hungary, Slavonia and Croatia in struggles against the Turks (15th-18th centuries) // Serbs in European Civilization. Belgrade: Nova, Serbian Academy of Sciences and Arts, Institute for Balkan Studies. 1993. 41–54. ISBN 9788675830153.
- ↑ Fodor, Pál; Dávid, Géza, redaktorlar Ottomans, Hungarians, and Habsburgs in Central Europe: The Military Confines in the Era of Ottoman Conquest. Leiden: BRILL. 2000. ISBN 9004119078.
