İzabella de Vilyena

1430-cu ildə Elionor de Vilyena adı ilə anadan olan İzabella, Kastiliya və Araqonun kral ailəsi ilə qohum olan aristokrat və yazıçı Enrike de Vilyenanının nikahdankənar qızıdır.^[5] Onun anasının adı məlum deyil. Dörd yaşından etibarən Kastiliyalı kraliça Mariya de Valensiya tərəfindən himayəyə götürülmüşdür. Vilyena, Araqon kralı Alfonso V Maqnanimusun sarayında böyümüş və 1445-ci ilə qədər orada təhsil almışdır. Həmin il, İzabella, la Trinidad Monastırında rahibə olmuşdur. O zaman onun cəmi 15 yaşı var idi.

Bu monastır Kraliça Mariya de Luna tərəfindən təsis edilmişdi və o, monastırın əsas himayədarı olmuşdur. 1462-ci ildə İzabella monastırın abbessi seçilmiş və 1463-cü ildə vəzifəsini icra etməyə başladı.^[6] fSor İzabellanın (rahibə İzabella) həyatını araşdıran alim Rosanna Kantavella qeyd edir ki, onun abbess seçilməsi üçün Baş mələk Mikayılın ilahi müdaxiləsinin tələb olunduğuna dair bir şayiə yayılmışdı. Çünki İzabellanın nikahdankənar doğulduğuna görə seçilmə şansının az olduğu düşünülürdü. Adətən, qeyri-qanuni uşaqlar belə vəzifələrə seçilə bilməzdi, lakin o, istisna təşkil etmişdir.

Sor İzabella, monastırın iqtisadi vəziyyətini yaxşılaşdırmaq üçün müxtəlif siyasətlər həyata keçirən bacarıqlı bir abbess idi. O, ömrünün sonuna qədər monastıra və yazılarına sadiq qaldı. 1490-cı ildə 60 yaşında vəfat etdiyi güman edilir. Onun həmin il baş verən taun epidemiyası zamanı öldüyü ehtimal edilir.^[7]

Sor İzabella yalnız bir rahibə deyil, həm də yazıçı idi.^[8] Onun ən məşhur əsəri "Vita Christi" idi. Bu əsər, 1459-cu ildə Xaume Royq tərəfindən yazılmış "Spill o Llibre de les dones" ("Qadınların Kitabı və ya Güzgüsü") adlı qadınları aşağılayan misoginist (qadınlara qarşı nifrət aşılayan) kitaba bir cavab olaraq qəbul edilir. Royq, həm Kraliça Mariya, həm də La Trinitat Monastırının şəxsi həkimi idi və onun İzabella ilə tanış olduğu ehtimal edilir. İzabella öz əsəri ilə, kişi yazıçıların qadınlar haqqında yaratdıqları mənfi imicə qarşı çıxmaq istəyirdi.^[9]

"Vita Christi" – "Məsihin Həyatı", dini təbliğat məqsədli bir əsər idi və əsasən oxucuların Məsihin həyatına və əzablarına empatiya bəsləməsinə yönəlmişdi.^[10] Bu cür ədəbiyyat XIII-XVI əsrlərdə Qərbi Avropada geniş yayılmışdı. Əsərlər əsasən latın dilində yazılırdı, lakin bəzi müəlliflər onları yerli dillərdə də yazırdı. İzabella valensiya və katalan dillərində yazmağı seçdi. O, Məsihin həyatını monastırdakı rahibələr üçün yerli dildə təsvir etməyə qərar verdi. Əsər onun ölümündən sonra 1490-cı ildə nəşr olundu və 1497-ci ildə onun qohumu olan Kastiliya Kraliçası I İzabella tərəfindən çap etdirildi.^[11]

İzabellanın "Vita Christi" əsərinin digər Vitae Christi kitablarından əsas fərqi Məsihin həyatındakı qadınlara geniş yer ayrılmasıdır. O, xüsusilə Məryəm (İsanın anası) və Maqdalenanın obrazlarını vurğuladı. Əsər Məryəmin doğulması ilə başlayır və onun səmaya ucalması ilə bitir.^[12] Müqəddəs Məryəm və onun bacısı Yelizavetaya mələklərin ziyarəti İzabellanın əsərində daha geniş təsvir olunur. Müqəddəs Məryəm həmçinin Dəqiqlik və Xeyriyyəçilik adlı alleqorik (simvolik) obrazlarla söhbət edir ki, bu da Boesinin "Fəlsəfənin təsəllisi" kimi dövrün məşhur fəlsəfi əsərlərini xatırladır. Maraqlıdır ki, əsərin 37,500 misrasından yalnız 4,000-i İsa Məsihin özünə həsr olunmuşdur, qalan hissə isə qadın obrazlarının əhəmiyyətini vurğulayır.^[13]

Tədqiqatçı Lesley Tvomey qeyd edir ki, Sor İzabella o dövrün digər qadın yazıçılarından fərqli olaraq özünü alçaltmır və ya bacarıqsız olduğunu vurğulamırdı.^[14] Əksinə, onun səsi güclü və inamlı idi. Bu da onun feministT5 dünyagörüşünü əks etdirən bir xüsusiyyət idi.^[15] Alim Montserrat Pyera isə İzabellanın yazılarında qadınların müdafiəsinin açıq şəkildə görüldüyünü bildirir. O, xüsusilə Adəmin həyat yoldaşı Həvvanın və Maqdalenanın cəmiyyətdə adətən mənfi təqdim olunan obrazlarını müdafiə edirdi. Bununla yanaşı, İsa Məsihin özü də İzabellanın əsərində qadınları yüksək dəyərləndirən bir obraz kimi təsvir olunurdu. Bu, birbaşa Xaume Royqin misoginist fikirlərinə cavab kimi qəbul edilir.^[16]

İzabella de Vilyenanının əsərləri uzun müddət diqqətdən kənarda qalmışdı. Bunun əsas səbəblərindən biri onun Valensiya dilində yazması və qadın olması idi. Keçmişdə ispan ədəbiyyatında qadın müəlliflərə və regional dillərə az əhəmiyyət verilirdi. Lakin son illərdə feminist tədqiqatların artması ilə onun əsərləri yenidən araşdırılmağa başlanıb.^[17]

Bu gün, "Vita Christi" ilk feminist əsərlərdən biri kimi qəbul edilir. O, proto-feminist yazıçı Kristina de Pizan ilə müqayisə edilir. İzabella və Kristina kimi qadın yazıçıların əsərləri qadınların susmağa məcbur edildiyi bir dövrdə yazının onlar üçün bir çıxış yolu olduğunu göstərir. ^[18] Hal-hazırda, Sor İzabellanın digər əsərləri üzərində yeni araşdırmalar aparılır, lakin onların hamısının günümüzə qədər gəlib çatmadığı düşünülür.

• Barnett, David. "The Voice of the Virgin: Accessible Authority in the Visitation Episode of Isabel De Villena's Vita Christi." La corónica 35.1 (2006): 23-45.
• Cantavella, Rosanna. "Intellectual, Contemplative, Administrator: Isabel De Villena and the Vindication of Women." A Companion to Spanish Women's Studies. By Xon De. Ros and Geraldine Hazbun. Woodbridge, Suffolk, UK: Tamesis, 2011. 97-107.
• Hauf, Albert G. D'Eiximenis a sor Isabel de Villena. Barcelona / València. IIFV / PAM. 1990. S. 323-397.  (kat.)
• Piera, Montserrat. "Writing, Auctoritas and Canon Formation in Sor Isabel De Villena's Vita Christi." La corónica 32.1 (2003): 105-18.
• Twomey, Lesley K. "Sor Isabel De Villena, Her Vita Christi and an Example of Gendered Immaculist Writing in the Fifteenth Century." La corónica 32.1 (2003): 89-103.
• Twomey, Lesley K. The Fabric of Marian Devotion in Isabel De Villena's Vita Christi. Woodbridge, Suffolk: Tamesis, 2013.

• Webpage devoted to Isabel de Villena at LletrA (UOC), Catalan Literature Online  (kat.)
• Online version of a printed copy of Vita Christi  (kat.)