Xankəndidə İvan Ayvazovski abidəsi — Rusiya incəsənət xadimi və qrafika rəssamı, XIX əsrin ən məşhur dəniz rəssamlarından biri İvan Ayvazovskinin abidəsi. Abidə 1 dekabr 2021-ci ildə de-yure olaraq Azərbaycanda yerləşən və o vaxt de-fakto olaraq Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikasının paytaxtı Xankəndi şəhərində ucaldılmışdır. Heykəlin müəllifi Rusiya heykəltəraş Salavat Şerbakovdur. Azərbaycan Xankəndi üzərində nəzarəti bərpa etdikdən sonra Azərbaycan hakimiyyəti tərəfindən abidənin sökülməsi Azərbaycan ilə Rusiya arasında münasibətlərdə növbəti gərginliyə səbəb olmuşdur.
| İvan Ayvazovski abidəsi | |
|---|---|
| Ölkə | |
| Tikilib | 2021 |
Abidə İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra Qarabağda dislokasiya olunmuş Rusiya sülhməramlı kontingentinin iştirakı ilə həyata keçirilən "Rusiya şöhrəti xiyabanı" layihəsi çərçivəsində ucaldılmışdır.[1] Heykəltəraş Salavat Şerbakovun sözlərinə görə, onun yaratdığı abidə təkcə Krımda anadan olmuş, erməniəsilli, heç vaxt Qarabağda olmamış[1] İvan Ayvazovskiyə yox, həm də "regionun erməni və dünya irsi ilə olan əlaqələri"nə həsr olunmuşdur.[2] Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin məlumatına görə, abidənin qoyulması Azərbaycan hakimiyyəti ilə razılaşdırılmamışdır və "Rusiya tərəfindən hörmətsizliyin" təzahürü kimi qiymətləndirilmişdir.[3]
Azərbaycan qüvvələrinin 2023-cü ilin sentyabrında yerli erməni qüvvələrinin nəzarətində olan regiona hərbi hücumu[4] son nəticədə erməni əhalisinin Dağlıq Qarabağdan tamamilə çıxarılmasına və daha sonra Rusiyanın sülhməramlı kontingentindən çıxarılmasına səbəb olmuşdur.[5]
30 iyul 2025-ci ildə Rusiya ilə Azərbaycan arasında 2025-ci ilin iyun ayından davam edən münasibətlərin kəskinləşməsi fonunda məlum olmuşdur ki, Ayvazovskinin abidəsi Azərbaycan hakimiyyəti tərəfindən sökülmüşdür. Rusiya Prezidentinin Beynəlxalq Mədəni Əməkdaşlıq üzrə xüsusi nümayəndəsi Mixail Şvıdkoy abidənin sökülməsini "Rusiyaya qarşı nümayişkaranə, qeyri-dost hərəkət" adlandırmışdır.[6] Abidənin Azərbaycan hakimiyyəti tərəfindən sökülməsindən sonra Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi nümayəndəsi Mariya Zaxarova "Telegram"da Ayvazovskinin rəsmlərini yerləşdirərək bu sözləri əlavə etmişdir: "Haradasa onun abidələrini sökürlər, mən isə onun rəsmlərini heç vaxt görməyənlərin savadsızlığını aradan qaldırıram".[7]
Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin mətbuat katibi Ayxan Hacızadə Xankəndidə Ayvazovskinin abidəsinin qoyulmasının Azərbaycan hakimiyyətinin icazəsi olmadan həyata keçirildiyini və buna görə də qanunsuz olduğunu bəyan etmişdir. Bu baxımdan o, heykəlin sökülməsini "məntiqi, əsaslandırılmış və qanuni addım" kimi qiymətləndirmişdir.[8]
Abidənin sökülməsini şərh edən onun müəllifi Rusiya heykəltəraşı Salavat Şerbakov bu hərəkəti vandalizm və böyük siyasi səhv adlandırmışdır.[2] Öz növbəsində, Andrey Rublev adına Köhnə Rusiya Mədəniyyəti və İncəsənəti Mərkəzi Muzeyinin direktoru, sənətşünas Mixail Mindlin rəssam İvan Ayvazovskinin "Meşədə yol" tablosunun Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyindən Rusiyaya qaytarılmasına çağırış etmişdir. Rusiya sənətşünasının fikrinə görə, rəssamın əsərinin də abidə kimi məhv olmaq riski var.[9] Azərbaycan Milli Məclisinin Mədəniyyət komitəsinin üzvü Şahin Seyidzadənin sözlərinə görə, Azərbaycanda Ayvazovskiyə lazımi hörmətlə yanaşılır və onun Milli İncəsənət Muzeyində təqdim olunan əsərləri təhlükə altında deyil.[10] Muzeyin ekspozisiya şöbəsinin müdiri Rəfiqə Quliyeva hələ 2022-ci ildə bildirmişdi ki, muzeyin kolleksiyasında Ayvazovskinin "Meşədə yol" rəsm əsərinin olması muzey üçün qürur mənbəyidir.[11]
- ↑ 1 2 "В российских и азербайджанских медиа продолжается полемика по поводу сноса памятника Айвазовскому в Нагорном Карабахе — в ход пошли сравнения оппонентов с нацистами". ЭХО (rus). 2025-08-03. İstifadə tarixi: 2025-08-03.
- ↑ 1 2 "Автор памятника Айвазовскому жёстко отреагировал на его снос властями Азербайджана". Версия. 2025-07-31.
- ↑ Александра Степашкина. "Азербайджан требует извинений от ТАСС за упоминание Степанакерта: подробности". Lenta.RU (rus). İstifadə tarixi: 2025-08-03.
- ↑ Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi (AZƏRTAC). "Azərbaycan Prezidentinin Administrasiyasının məlumatı". www.azertag.az (az.). 2023-09-22. İstifadə tarixi: 22.09.2023.
- ↑ "Why Are There No Armenians in Nagorno-Karabakh?" (PDF). «Freedom House». 2024-06-27. 2024-07-12 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-07-12.[1]
- ↑ "Швыдкой назвал недружественной акцией снос бюста Айвазовскому в Карабахе". РБК. 2025-07-31.
- ↑ "Захарова красивым жестом ответила на снос памятника Айвазовскому в Степанакерте". LIFE. 2025-07-31.
- ↑ "МИД Азербайджана назвал установку памятника Айвазовскому в Карабахе незаконной". Ведомости (rus). 2025-08-01. İstifadə tarixi: 2025-08-03.
- ↑ "«Нужно приложить все усилия, чтобы спасти»: искусствовед призвал вернуть картину Айвазовского из Баку в Россиюҡ". Рамблер. 2025-07-31.
- ↑ "Айвазовский «вне закона» или культура двойных стандартов?". 1news.az (rus). 2025-08-04. İstifadə tarixi: 2025-08-06.
- ↑ "«Ночь в музее» в Баку. Как картина Ивана Айвазовского оказалась в коллекции азербайджанского миллионера-нефтепромышленника Зейналабдина Тагиева". Москва-Баку (rus). 2022-05-19. İstifadə tarixi: 2025-08-06.