Türkiyə (türk. Türkiye), rəsmi adı ilə Türkiyə Respublikası (türk. Türkiye Cumhuriyeti) — böyük hissəsi Ön Asiyada, Anadolu yarımadasında, kiçik hissəsi isə Cənub-şərqi Avropada, Balkan yarımadasında yerləşən qitələrarası ölkə. Şimalda Qara dəniz, şimal-şərqdə Gürcüstan, şərqdə Azərbaycan, Ermənistanİran, cənub-şərqdə İraq, cənubda SuriyaAralıq dənizi, qərbdə Egey dənizi və şimal-qərbdə YunanıstanBolqarıstan ilə həmsərhəddir. Kipr ölkənin cənub sahilində yerləşir. Ölkə vətəndaşlarının əksəriyyəti etnik türklərdir, kürdlər isə ölkədəki ən böyük etnik azlıqdır.Ankara Türkiyənin paytaxtı və ikinci ən böyük şəhəridir. İstanbul ölkənin ən böyük şəhəri və əsas maliyyə mərkəzidir.

Dünyanın ən qədim daimi məskunlaşma bölgələrindən biri olan indiki Türkiyə ərazisi Göbəklitəpə kimi mühüm Neolit dövrünə aid yaşayış yerlərinə ev sahibliyi edir və bu ərazilərdə hattlar, hetlər, , yunanlar, assurlar, farslar və başqaları da daxil olmaqla qədim sivilizasiyalar yaşamışdır.

Ellinizm dövrünü başladan Makedoniyalı İsgəndərin fəthlərindən sonra qədim Anadolu bölgələrinin əksəriyyəti mədəni cəhətdən ellinləşdirilmiş və bu Bizans dövründə də davam etmişdir.Səlcuqlu türklərinin XI əsrdə Anadoluya köç etməyə başlaması türkləşdirmə prosesini başlatdı. Rum Səlcuq sultanlığı 1243-cü ildə monqol istilasına qədər Anadoluda hökmranlıq etdi və o, kiçik türk bəyliklərinə parçalandı. XIII əsrin sonlarından başlayaraq Osmanlılar bəylikləri birləşdirərək Balkanları fəth etdi, Osmanlı dövründə isə Anadolunun türkləşdirilməsi daha da irəlilədi. Fateh Sultan Mehmed 1453-cü ildə Konstantinopolu (indiki İstanbul) fəth etdikdən sonra Osmanlı genişlənməsi I Səlimin dövründə davam etdi. Sultan Süleyman Qanuninin dövründə Osmanlı imperiyası qlobal gücə çevrildi.

XVIII əsrin sonundan etibarən imperiyanın gücü ərazilərin tədricən itirilməsi ilə azaldı.II Mahmud XIX əsrin əvvəllərində modernləşmə dövrünə başladı. 1908-ci ildə Gənc türklər inqilabı sultanın səlahiyyətlərini məhdudlaşdırdı və 30 illik fəaliyyətini dayandırdıqdan sonra Osmanlı Parlamentini (Məclisi Ümumi) bərpa edərək imperiyanı çoxpartiyalılıq dövrünə keçirdi.Gənc türklər üçlüyü 1913-cü il çevrilişi ilə nəzarəti ələ keçirdi və Osmanlı imperiyası 1914-cü ildə İttifaq dövlətlərindən biri olaraq Birinci Dünya müharibəsinə girdi. Müharibədə məğlub olduqdan sonra Osmanlı imperiyası bölündü.

İşğalçı Antanta dövlətlərinə qarşı Türkiyənin İstiqlaliyyət müharibəsi 1 noyabr 1922-ci ildə sultanlığın ləğvi, 24 iyul 1923-cü ildə Lozanna müqaviləsinin (Sevr müqaviləsini əvəz edən) imzalanması və 29 oktyabr 1923-cü ildə respublikanın elan edilməsi ilə nəticələndi. Ölkənin ilk prezidenti Mustafa Kamal Atatürkün təşəbbüsü ilə həyata keçirilən islahatlarla Türkiyə sekulyar, unitarparlamentli respublikaya çevrildi. Türkiyə İkinci Dünya müharibəsinin böyük hissəsində bitərəf qaldı, lakin müharibənin son mərhələsində Müttəfiqlərin tərəfində müharibəyə qatıldı.

Türkiyə Koreya müharibəsində mühüm rol oynadı və 1952-ci ildə NATO-ya üzv oldu. Soyuq müharibə illərində ölkə 1960-cı il1980-ci illərdə iki dəfə hərbi çevriliş, 1970-ci illərdə isə iqtisadi və siyasi təlatümlər dövrü yaşadı. 1980-ci illərdə iqtisadiyyat liberallaşdırıldı və bu, daha güclü iqtisadi artıma və siyasi sabitliyə gətirib çıxardı. 2002-ci ildən bəri ölkənin siyasi sistemində Ədalət və İnkişaf Partiyası və onun lideri Rəcəb Tayyib Ərdoğan dominantlıq edir, onun hakimiyyəti dövründə 2013-cü ilə qədər nominal ÜDM-də onillik sürətli artım baş verdi, bunun ardınca 2013-2020-ci illər arasında ABŞ dollarına əsaslanan nominal ÜDM baxımından resessiyastaqnasiya dövrü və 2023-cü ildən yüksək inflyasiya baş verdi.

Türkiyə geosiyasi baxımdan mühüm strateji mövqeyə malik regional gücdür.İƏİTG20-nin qurucu üzvü olan Türkiyənin iqtisadiyyatı , və -lər arasında təsnif edilir və hazırda nominal ÜDM-ə görə dünyada 19-cu, AQP üzrə isə 11-ci yerdədir. Türkiyə BMT, BVFDünya Bankının nizamnamə üzvüdür; ATƏT, İƏT, QDİƏT, İƏT, , TÜRKSOYTDT-in qurucu üzvü və NATO-nun erkən üzvüdür. Türkiyə 1950-ci ildə Avropa Şurasının ilk üzvlərindən biri olduqdan sonra 1963-cü ildə AİB-in assosiativ üzvü oldu, 1995-ci ildə qoşuldu və 2005-ci ildə Avropa İttifaqı ilə üzvlük danışıqlarına başladı. Türkiyənin çoxəsrlik tarixi və bir neçə minilliklər ərzində ərazisində məskunlaşan müxtəlif xalqların təsiri ilə formalaşmış zəngin mədəni irsi var; 19 UNESCO-nun Ümumdünya İrsi obyektinə ev sahibliyi edir və dünyada ən çox ziyarət edilən dördüncü ölkədir.

Etimologiya

Xarici dillərdə rəsmi adının dəyişdirilməsi

Tarix

Anadolu və Şərqi Frakiya ibtidai dövrdə

Qədim dövr

Erkən xristianlıq və Roma dövrü

Bizans dövrü

Böyük Səlcuq imperiyası

Osmanlı imperiyası

Türkiyə Respublikası

Coğrafiya

Biomüxtəliflik

İqlim

İnzibati quruluş

Hökumət və siyasət

Partiyalar və seçkilər

Hüquq

Xarici münasibətlər

Ordu

İnsan hüquqları

LGBT hüquqları

İqtisadiyyat

Turizm

İnfrastruktur

Elm və texnologiya

Demoqrafika

İmmiqrasiya

Dil

Din

Təhsil

Səhiyyə

Mədəniyyət

Təsviri sənət

Ədəbiyyat və teatr

Musiqi və rəqs

Memarlıq

Mətbəx

Media və kino

İdman

İstinadlar

  1. Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; cia adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
  2. Howard, Douglas Arthur. . Greenwood Publishing Group. 2001. səh. . ISBN 978-0-313-30708-9.
  3. Sharon R. Steadman; Gregory McMahon. . Oxford University Press. 2011. 3–11, 37. ISBN 978-0-19-537614-2. İstifadə tarixi: 23 March 2013.
  4. Casson, Lionel. (PDF). The Metropolitan Museum of Art Bulletin. 35 (1). 1977: 2–6. doi:. JSTOR . 3 May 2019 tarixində (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 April 2013.
  5. Edwards, Iorwerth Eiddon Stephen. (ingilis). Cambridge University Press. 1977. 184, 787. ISBN 978-0-521-08691-2.
  6. David Noel Freedman; Allen C. Myers; Astrid Biles Beck. . Wm. B. Eerdmans Publishing. 2000. səh. 61. ISBN 978-0-8028-2400-4. İstifadə tarixi: 24 March 2013.
  7. Mehmet Fuat Köprülü&Gary Leiser. The origins of the Ottoman Empire. səh. 33.
  8. Masters, Bruce. (ingilis). Cambridge University Press. 2013. ISBN 978-1-107-03363-4.
  9. Somel, Selcuk Aksin. (ingilis). Scarecrow Press. 2010. ISBN 978-1-4617-3176-4.
  10. Marushiakova, Elena; Popov, Veselin Zakhariev; Popov, Veselin; Descartes), Centre de recherches tsiganes (Université René. (ingilis). Univ of Hertfordshire Press. 2001. ISBN 978-1-902806-02-0.
  11. Roderic. H. Davison, Essays in Ottoman and Turkish History, 1774–1923 – The Impact of West, Texas 1990, pp. 115–116.
  12. Zürcher, Erik Jan. Turkey: A Modern History. London: I. B. Tauris. 2004. 93–95.
  13. Shaw and Shaw, Stanford J. and Ezel Kural. History of The Ottoman Empire and Modern Turkey Vol. II. Cambridge: Cambridge University Press. 1977. 274–279, 282–287.
  14. ; Review "From Paris to Sèvres: The Partition of the Ottoman Empire at the Peace Conference of 1919–1920" by Paul C. Helmreich in , Vol. 34, No. 1 (March 1975), pp. 186–187
  15. . countryeconomy.com. İstifadə tarixi: 6 May 2022.
  16. . imf.org. World Economic Outlook Database, April 2023. İstifadə tarixi: 13 April 2023.
  17. . euronews.com. Euronews. 3 November 2022.
  18. . Republic of Turkey Ministry of Foreign Affairs.
  19. (PDF). giga-hamburg.de. 10 February 2014 tarixində (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 February 2015.

Əlavə oxu

Xarici keçidlər

Mənbə — ""

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023