| İstanbul | |
|---|---|
| türk. İstanbul | |
| | |
| Ölkə |
 Türkiyə |
| Region | Mərmərə regionu |
| Rayon | İstanbul ili |
| Daxili bölgüsü | 39 ilçə |
| Bələdiyyə başçısı | Əkrəm İmamoğlu |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Sahəsi | 2.576,85 km² |
| Mərkəzin hündürlüyü | 39 m |
| İqlimi | Cfb, Csa, Csb |
| Saat qurşağı | UTC+03:00 |
| Əhalisi | |
| Əhalisi | 15,519,267 nəfər (2019[1]) |
| Sıxlığı | 2904 nəf./km² |
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| Telefon kodları |
+90 212 (Avropa hissəsi) +90 216 (Asiya hissəsi) |
| Poçt indeksi | 34000 — 34990 |
| Nəqliyyat kodu | 34 |
| İnternet domeni | .istanbul, .ist, .tr |
| Digər | |
| İstanbul Böyükşəhər Bələdiyyəsi (türk.) | |
.jpeg)
.jpeg)
İstanbul (türk. İstanbul; Türkcə tələffüz: [isˈtanbuɫ] (
dinlə)) — keçmişdə Bizantion və Konstantinopol olaraq bilinən, Türkiyənin iqtisadi, mədəni və tarixi mərkəzi. İstanbul, Mərmərə və Qara dənizin ayrıcında Avropa ilə Asiyanı bir-birindən ayıran Bosfor boğazının sahilində yerləşən transkontinental şəhərdir. Ticarət və tarixi mərkəzlərinin böyük hissəsinin şəhərin Avropa hissəsində yayılmasına baxmayaraq, əhalisinin təxminən üçdə biri boğazın Asiya hissəsindəki şəhərətrafı bölgələrdə yaşayır.[2] 15 milyon nəfər sakinə ev sahibliyi edən İstanbul,[1] əhalisinə görə dünyanın ən böyük on beşinci, Avropanın isə ən böyük birinci şəhəridir. Şəhər, İstanbul Böyükşəhər Bələdiyyəsinin inzibati mərkəzi daxilindədir.[3]
E.ə. 660-cı illərdə frakiyalıların yaşayış məskəni olan Bizantion əlverişli coğrafi mövqeyi və nüfuzuna görə daha da böyümüş və tarixin ən vacib şəhərlərindən birinə çevrilmişdir.[4] 330-cu ildə Konstantinopol kimi yenidən qurulduqdan sonra, 60 əsr boyunca Bizans (330–1204; 1261–1453), Latın (1204–1261) və Osmanlı (1261–1453) imperiyalarının paytaxtı olmuşdur.[5][6] Osmanlılar şəhəri fəth etmədən və İslam dinini yaymamışdan əvvəl, Roma və Bizans dövründə İstanbul xristian dininin yayılmasında mühüm rol oynamışdır.[7] 1923-cü ilə qədər Konstantinopol adı ilə Osmanlı paytaxtı olmuşdur. Daha sonra, paytaxt Ankaraya köçürülmüş və şəhərin adı İstanbul olaraq dəyişdirilmişdir. Beləliklə də, şəhər 600 illik paytaxt statusunu itirmişdir.[5]
Şəhər, Qara və Aralıq dənizi sahillərində mühüm strateji mövqeyə malik olmuşdur.[8] Bununla yanaşı, tarixi ipək yolu da məhz bu şəhərdən keçirdi. Balkan yarımadasından Şərqi Asiyaya uzanan bütün dəmiryollarına nəzarət edən İstanbul, Qara dənizlə Aralıq dənizi arasında yeganə dəniz yoluna malikdir.[9] 1923-cü il İstiqlaliyyət müharibəsindən sonra yeni paytaxtın Ankaraya köçürülməsinə baxmayaraq, şəhər geosiyasi və mədəni məsələlərdə əhəmiyyətini qorumağı bacardı. 1950-ci illərdən bəri şəhərin əhalisi on qat artmış və şəhər sərhədləri xeyli genişlənmişdir.[10][11] XX əsrin sonlarından etibarən şəhərin bu gün də ev sahibliyi etdiyi bir çox sənət, musiqi, film və mədəniyyət festivalları qurulmağa başlandı. Şəhər infrastrukturun təkmilləşdirilməsi şəhərdə kompleks nəqliyyat şəbəkəsi yaranmasına təkan verdi.[12]
Avropanın mədəniyyət paytaxtı seçildikdən sonra, 2015-ci ildə 12 milyondan çox xarici qonaq qəbul edərək, dünyanın ən çox ziyarət olunan beşinci şəhəri adını qazanmışdır.[13] Şəhərin ən böyük turistik məkanı UNESCO Ümumdünya irsi siyahısına da daxil olan Bəyoğlu ilçəsinin sərhədləri daxilində yerləşən Haliç bölgəsidir. Qloballaşma və Dünya Şəhərləri Tədqiqat şəbəkəsi tərəfindən Alfa− sinfinə daxil olan İstanbul, bir çox türk şirkətinin və media təşkilatının qərargahına ev sahibliyi edir.[14] Ölkənin ümumi daxili məhsulunun isə dörddə birindən çoxunu təşkil edir.[15] Həmçinin şəhər, iyirmi ildə beş dəfə Yay Olimpiya Oyunlarına namizəd olmuşdur.[16]
İstanbulun Fateh ilçəsinin səmtlərindən biri olan Yeniqapıda aparılan tədqiqat işləri zamanı, şəhərin ilk adı olan Bizantionun 8500 il əvvələ, Meqara kolonistlərinə qədər gedib çıxdığı məlum olmuşdur.[17] E.ə. 667-ci ildə Qədim Yunanıstanın Meqara şəhərindən köçən dorilər tərəfindən koloniya qurulmuş və koloniya şahı Bizasın şərəfinə Bizantion olaraq adlandırılmışdır.[18] 330-cu ildə şəhər Roma İmperiyasının paytaxtı elan edildikdə, latınca "Yeni Roma" mənasını verən "Nova Roma" olaraq adlandırıldı, lakin bu ad elə də yayılmadı.[19] 337-ci ildə İmperator I Konstantinin vəfatından sonra şəhərin adı onun şərəfinə "Konstantin şəhəri" mənasını verən "Konstantinopol" olaraq dəyişdirildi. Konstantinopol, Bizans İmperiyası boyunca şəhərin rəsmi adı olaraq qaldı.[20] Bizans İmperiyası dövründə yunanca şəhərə doğru mənasını verən "İstanbulin" adından, turistlərə yol göstərmək məqsədilə istifadə olunmuşdur.[21] Qərb dünyası "Konstantinopol" adını XX əsrin ortalarına qədər istifadə etməyə davam edərkən, XIX əsrdə bir çox azlıqlar "Stamboul" adından daha çox istifadə etmişdir.[22][23] Bu adlarla yanaşı, "Deutra-Roma", "Roma Nea", "Bulin", "Astanbulin" və "İstimboli" adları da xalq arasında geniş yayılmışdır.[24] Avropanın ilk türkoloqu olaraq bilinən, Niqbolu müharibəsindən sonra gəncliyini Osmanlı İmperiyasında məhbus olaraq keçirən və 30 il sonra Anadoluda gördüklərini əsərlərində əks etdirən İoqan Şiltberqer əsərlərində "İstimboli" adından istifadə etmişdir.[25] Eynilə, Türk-Osmanlı tarixinə verdiyi töhfələrlə dünyanın nadir tarixçilərindən biri olan professor Xəlil İnalcık da adın doğru formasının "İstimboli" olduğunu qeyd etmişdir.[26][27]
Osmanlı İmperiyası 1004 il "Bizantion" və 1116 il "Konstantinopol" adlandırılan şəhəri fəth etdikdən sonra ad dəyişikliyi üzərində münaqişələr aparmadı. Osmanlı sultanlarının şəhərin adına elə də diqqət yetirmədiyini vurğulayan tarix professoru Əhməd Haluk Dursun, Sultan III Mustafanın, hümayunlarında əsasən "İslam şəhəri" mənasını verən İslambol adından istifadə etdiyini vurğulamışdır.[25] Bununla yanaşı, sultan III Əhmədin dövründə zərb edilmiş sikkələrin də üzərində şəhərin adı "İslambol" olaraq qeyd olunmuşdur.[28][29] "İslambol" xaricində, "Sultanşəhər", "Bəldət-üt-Tayyibə" "Dərgahı-ı Səlatin", "Dərsaadət", "Asitanə", "Dar-ül-İslam", "Dar-ül-Xilafə", "Dar-üs-Səadə", “Asitanə-i Devlət”, “Pay-ı Taxt-ı Səltənət”, “Əziz İstanbol” kimi adlar da xalq arasında geniş yayılmışdır.[24]
İstanbul adının mənşəyi ilə bağlı irəli sürülən digər tezislərdən biri də bu sözün türkcə "Astana" və "Balık" sözlərindən olmasıdır.[24] Bu tezizə görə İstanbul sözü saf türkcədə iki sözdən ibarətdir. Hal-hazırda Qazaxıstan və digər türk izinin olduğu ölkələrdə geniş istifadə olunan "Astana" sözü, cənnət, gözəl bir yer və ya hökmranlıq, xanlıq mənasını verir. "Balık" sözü isə şəhər mənasını verir.[30] Bu sözə isə Türkiyənin Balıkəsir vilayətinin adında rast gəlmək mümkündür. X əsrdə yaşamış tarixçi Məsudi, “Əfəmbih Vəlliəşrəf” adlı əsərində bu şəhəri "Astanbulen" olaraq adlandırmışdır. XIV əsrdə yaşamış İbn Bətutə isə öz əsərlərində "İztanbul" adından istifadə etmişdir.[25]
29 oktyabr 1923-cü ildə, Türkiyə Respublikasının elan olunması ilə birlikdə İstanbulda ad dilemmalarına son qoyulmuşdur.[31] Şəhərin adı Mustafa Kamal Atatürk tərəfindən rəsmən İstanbul olaraq adlandırılmışdır.[24][32] Lakin, Qərb dünyasının bu adı qəbul etməsi uzun müddət çəkmişdir. 1960-cı illərə qədər xəritələrdə yalnız "Konstantinopol", daha sonra mötərizədə "İstanbul" və "Konstantinopol" istifadə edilmişdir. Bu gün də yunanlar, öz xəritələrində və yol nişanlarında "Konstantinopol" adından istifadə edirlər.[33][30]
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Mənbələr: Chandler, 1987, Morris, 2010, Turan, 2010 Respublika öncəsi rəqəmlər qeyri-dəqiqdir.[Qeyd 1] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Tarixinin çox hissəsi boyunca İstanbul dünyanın ən böyük şəhərləri arasında yer almışdır.[37] Eramızın 500-cü ilinə qədər, Konstantinopol, 400.000-500.000 nəfər əhaliyə sahib olmuş və Romanı keçərək dünyanın ən böyük şəhəri statusunu almışdır. Konstantinopol, XII əsrə qədər dünyanın ən sıx şəhər olması yolunda Bağdad, Çanıan, Kaifenq və Mərv kimi digər böyük tarixi şəhərlərlə qarşılaşmışdır.[38] Uzun müddət dünyanın ən böyük şəhəri olaraq qalan Konstantinopol, 1500-cü ildə London şəhərinin əhalisinin artması ilə birlikdə öz ünvanını itirmişdir.[39][40] Bu dövrdən sonra şəhər əhalisi kəskin şəkildə azalmağa başlamış və fəthdən əvvəl 50.000 nəfərə qədər düşmüşdür.[41][42] Konstantinopolun Osmanlı tərəfindən fəthi ilə birlikdə, şəhər qısa müddətdə bərpa bərpa edilmiş və əhali yüz əlli ildə təxminən on dəfə artmışdır.[43] Ömər Lütfi Barkanın 1520-1535-ci illər üçün etdiyi hesablamalara əsasən, XVI əsrdə İstanbul əhalisi 480.000 nəfər, 58% müsəlman və 42% qeyri-müsəlmandan ibarət olmuşdur.[44][45] XVI əsrdə şəhər əhalisinin, ölkənin ikinci böyük şəhəri Bursadan 7-10 dəfə çox olduğu təxmin edilmişdir. IV Muradın 1638-ci ildə apardığı siyahıyaalma nəticələrinə əsasən, Övliya Çələbi İstanbul əhalisinin ətraf məhəllələrlə birlikdə 1.500.000 nəfərə yaxınlaşdığını bildirsə də, bir çox xarici səyyah şəhərin əhalisinin əsrin sonunda 700.000 nəfər olduğunu təsdiqləmişdir.[43] Bu əhali sayı ilə İstanbul "dünyanın ən böyük şəhəri" ünvanını yenidən bərpa etmişdir. Fransanın keçmiş səfiri General Andreossi, 1815-ci ildə istehlak edilmiş su və çörək miqdarına əsasən şəhər əhalisini 630.000 olaraq hesablamışdır.[46] 1885-ci ildə Osmanlı hökumətinin rəsmi siyahıya alınmasına əsasən şəhərin əhalisi 873.565 nəfər olduğu məlum olmuşdur.[47] Bu dövrdə İstanbul əhalisinin, ölkənin ikinci böyük şəhəri olan İzmirdən təxminən 5 dəfə çox olduğu təxmin edilmişdir.[48]
| Milliyət | Sayı |
|---|---|
 Suriya |
18,830 |
 Almaniya |
16,494 |
 Azərbaycan |
10,875 |
 Özbəkistan |
10,279 |
 İraq |
9,307 |
 Gürcüstan |
7,978 |
 Ukrayna |
7,724 |
 Rusiya |
6,307 |
 Qazaxıstan |
5,768 |
 Qırğızıstan |
4,312 |
Respublika dövrünün ilk siyahıyaalınması 1927-ci ildə baş tutmuşdur. Bu siyahıyaalmaya əsasən, İstanbul sərhədləri daxilində yaşayan əhali sayı 680.857 nəfər olmuşdur.[51] Şəhər əhalisi 1935-ci ildə 741.148, 1940-cı ildə 793.949, 1945-ci ildə 860.558, 1950-ci ildə 983.041 nəfərə qədər yüksəlmişdir. İstanbul əhalisinin ölkə əhalisinə nisbəti 1927-ci ildə 5%, 1935-ci ildə 4.6%, 1940-cı ildə 4.5%, 1945-ci ildə 4.6% və 1950-ci ildə isə 4.7% olmuşdur.[43] Sözügedən dövrdə İstanbul əhalisinin artımı ortalama illik 1.75% səviyyəsində olarkən, Türkiyənin orta illik əhali artım nisbəti 1.95% səviyyəsində olmuşdur. Bu səbəbdən İstanbulun periyodik əhali artımının ölkə ortalamasından təxminən 10% aşağı olduğu məlum olmuşdur.[52] Əhali dinamikasının digər diqqətçəkən xüsusiyyəti, İstanbul əhalisinin bu dövrdə tədricən kosmopolit xüsusiyyətini itirməsi və homogenləşməsi olmuşdur. 1927-ci ildə şəhər əhalisindəki müsəlmanların nisbəti 65% olarkən, 1935-ci ildə 70%-ə, 1950-ci ildə isə 84%-ə qədər yüksəlmişdir.[51][53]
İstanbulun bələdiyyə sərhədləri daxilində yerləşən əhali sayı 1955-ci ildə 1.268.771, 1960-cı ildə 1.466.535, 1965-ci ildə 1.742.978, 1970-ci ildə 2.132.407, 1975-ci ildə 2.547.364 və 1980-ci ildə 2.772.708 olaraq təyin edilmişdir. 1955-ci ildə İstanbul əhalisinin Türkiyə əhalisinə olan nisbəti 5.3%, 1965-ci ildə 5.6%, 1970-ci ildə 6.0%, 1975-ci ildə isə 6.3% olmuşdur.[54] İstanbul Bələdiyyəsinin sərhədlərinə bitişik 32 bələdiyyənin əhalisi də daxil edildikdə, şəhər bölgəsinin əhalisi 1960-cı ildə 1.736.000, 1970-ci ildə 2.849.000, 1980-ci ildə 4.643.000 nəfər olmuşdur.[43][54] 1970-ci ildə İstanbulda qeydiyyatda olan 17.855 nəfər xarici vətəndaş olduğu təqdirdə, 1980-ci ildə bu rəqəm 10.303 nəfərə qədər düşmüşdür. 2018-ci ildə isə bu rəqəm nisbətən artaraq 56.550 nəfərə çatmışdır. Şəhərdə qeydiyyatda olan əcnəbilər arasında ən çox Suriya, Almaniya və Azərbaycan vətəndaşları yer almışdır.[54] Bununla birlikdə, Özbəkistan, İraq, Gürcüstan, Ukrayna, Rusiya, Qazaxıstan və Qırğızıstan vətəndaşları da çoxluq təşkil etmişdir.[49][50] 3030 saylı qanunun qəbul edilməsindən sonra, İstanbul Bələdiyyəsinin böyük bir bələdiyyəyə çevrilməsi və sərhədlərinin genişləndirilməsi ilə birlikdə şəhər hüdudlarında yaşayan əhalinin əhəmiyyətli dərəcədə artmışdır.[54] 1985-ci il siyahıyaalma nəticələrinə görə, şəhər əhalisi 5.475.982, 1990-cı ildə 6.629.431, 2000-ci ildə 8.803.468 nəfər olmuşdur.[55][56] Bu dövrdə İstanbul əhalisinin illik ortalama artımı 9% nisbətinə çatmışdır.[51] 1985-2009-cu illər arasında 24 illik dövrdə şəhər əhalisi 248% artaraq 5.475.982 nəfərdən 13.624.240 nəfərə qədər yüksəlmişdir. İstanbul əhalisi tarix boyunca müxtəlif rəqəmləri müşahidə etmişdir. Şəhərin əhalisi barədə təsdiqlənmiş məlumatlar yalnız XX əsrdə mövcud olsa da, müəyyən faktorlara əsasən tarix boyu bir çox təxminlər irəli sürülmüşdür. Nüfusundan asılı olmayaraq, İstanbul orta əsrlərdən bəri dünyanın ən böyük şəhərləri arasında yer almışdır.[54] Coğrafi mövqeyi, tarixi və mədəni sərvəti bu müddətdə mühüm rol oynamışdır.[43][57] Türkiyə Statistika Qurumu tərəfindən 2013-cü il aparılan siyahıyaalmaya əsasən İstanbulun ümumi əhalisi 14.160.467 nəfər olmuşdur. Ən çox əhalisi olan ilçə 846.492 nəfər ilə Əsənyurd, ən az əhalisi isə 14.907 nəfər ilə Adalar olmuşdur.[57] İstanbul sakinlərinin 64,72% (9,726,373) Avropa hissəsində, 35,28%-i isə (5.302.858) şəhərin Asiya hissəsində yaşayır. Şəhər, əhalisinə görə dünyanın ən sıx şəhərləri siyahısında Laqosdan sonra 5-ci sırada qərarlaşmışdır. Son illərdə əhalinin kəskin artması ilə birlikdə hündürmərtəbəli binaların inşası da eyni şəkildə artmışdır.[54][56][57]
 İstanbul üçün iqlim tarixçəsi (1929–2017)[Qeyd 2]
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Yan | Fev | Mar | Apr | May | İyun | İyul | Avq | Sen | Okt | Noy | Dek | İllik |
| Mütləq maksimum °C (°F) | 22.0 (71.6) |
24.7 (76.5) |
29.3 (84.7) |
33.6 (92.5) |
34.5 (94.1) |
40.2 (104.4) |
41.5 (106.7) |
40.5 (104.9) |
39.5 (103.1) |
34.2 (93.6) |
27.8 (82.0) |
25.5 (77.9) |
41.5 (106.7) |
| Ortalama maksimum °C (°F) | 8.4 (47.1) |
9.0 (48.2) |
10.9 (51.6) |
15.4 (59.7) |
20.0 (68.0) |
24.6 (76.3) |
26.6 (79.9) |
26.8 (80.2) |
23.7 (74.7) |
19.1 (66.4) |
14.8 (58.6) |
10.8 (51.4) |
17.5 (63.5) |
| Günlük ortalama °C (°F) | 6.0 (42.8) |
6.1 (43.0) |
7.7 (45.9) |
12.0 (53.6) |
16.7 (62.1) |
21.4 (70.5) |
23.8 (74.8) |
23.8 (74.8) |
20.1 (68.2) |
15.7 (60.3) |
11.7 (53.1) |
8.3 (46.9) |
14.4 (57.9) |
| Ortalama minimum °C (°F) | 3.1 (37.6) |
3.1 (37.6) |
4.2 (39.6) |
7.6 (45.7) |
12.1 (53.8) |
16.5 (61.7) |
19.4 (66.9) |
20.1 (68.2) |
16.8 (62.2) |
12.9 (55.2) |
8.9 (48.0) |
5.5 (41.9) |
10.8 (51.4) |
| Mütləq minimum °C (°F) | −13.9 (7.0) |
−16.1 (3.0) |
−11.1 (12.0) |
−2.0 (28.4) |
1.4 (34.5) |
7.1 (44.8) |
10.5 (50.9) |
10.2 (50.4) |
6.0 (42.8) |
0.6 (33.1) |
−7.2 (19.0) |
−11.5 (11.3) |
−16.1 (3.0) |
| Orta yağıntı mm (düym) | 106.0 (4.17) |
77.7 (3.06) |
71.4 (2.81) |
45.9 (1.81) |
34.4 (1.35) |
36.0 (1.42) |
33.3 (1.31) |
39.9 (1.57) |
61.7 (2.43) |
88.0 (3.46) |
100.9 (3.97) |
122.2 (4.81) |
817.4 (32.18) |
| Ortalama yağıntılı günlər (≥ 0.1 mm) | 17.3 | 15.2 | 13.8 | 10.3 | 8.0 | 6.2 | 4.3 | 5.0 | 7.6 | 11.2 | 13.0 | 17.1 | 129.0 |
| Aylıq ortalama günəş işığı saatları | 89.9 | 101.7 | 142.6 | 195.0 | 272.8 | 318.0 | 356.5 | 328.6 | 246.0 | 176.7 | 120.0 | 83.7 | 2,431.5 |
| Günlük ortalama günəş işığı saatları | 2.9 | 3.6 | 4.6 | 6.5 | 8.8 | 10.6 | 11.5 | 10.6 | 8.2 | 5.7 | 4.0 | 2.7 | 6.6 |
| Ortalama ultrabənövşəyi şüa indeksi | 2 | 2 | 4 | 5 | 7 | 8 | 9 | 8 | 6 | 4 | 2 | 1 | 5 |
| Mənbə: Türkiyə Dövlət Metereologiya Nazirliyi[58] və Weather Atlas[59] | |||||||||||||
İstanbulda dövlət universitetləri Ad və əsasının qoyulma tarixi
|
İstanbulda 41-i özəl, ümumilikdə 52 universitet var. Xüsusilə dövlət universitetləri ölkənin ən seçkin və yaxşı təchiz olunmuş universitetlərindəndir. Son illərdə özəl universitetlərin sayında da sürətli artım müşahidə olunur. Türkiyənin ən qədim üç dövlət universitetindən ikisi İstanbulda yerləşir. İstanbul Universiteti 1453-cü ildə qurulmuşdur və Türkiyənin ən qədim universitetidir. 1773-cü ildə qurulan İstanbul Texniki Universiteti isə dünyanın üçüncü ən qədim texniki universiteti statusuna sahibdir. Şəhərdə yerləşən digər tanınmış dövlət universitetləri arasında Boğaziçi Universiteti, Memar Sinan Gözəl Sənətlər Universiteti, Ulduz Texniki Universiteti və Mərmərə Universiteti yer alır. Bundan əlavə, ölkənin 5 ən qədim özəl universitetlərindən üçü bu şəhərdədir. Bunlar 1992-ci ildə qurulan Qoç Universiteti, 1994-cü ildə qurulan Sabancı Universiteti ve İstanbul Bilgi Universitetidir.
- İstanbulda ictimai nəqliyyat
-
-
Bələdiyyə avtobusu -
Tramvay -
Funikulyor -
Bərə və gəmilər
.jpg)
.jpg)
- ↑ Tarixçilər, XX əsrdən öncə irəli sürülən İstanbul və digər bir çox dünya şəhərlərinin əhali rəqəmləri ilə razılaşmırlar. Chandler & Fox 1974 jurnalı fərqli mənbələrin təxminlərini araşdırır və ən çox ehtimal olunan əhali sayını şərtlərə əsasən seçir. 500 və 1000-ci illər arasındakı əhali sayları Chandler (1987) jurnalının araşdırmalarına əsasən qeyd edilmişdir.[34] Bununla yanaşı, Morris qeyd edir ki, Chandler jurnalının o dövrdəki təxminlərinin çoxu şəhər ölçüləri əsasında hesablanıb. Turan jurnalı isə 1924 və 2005-ci illər arasında əhali rəqəmlərinin mənbəyi olaraq istifadə edilmişdir.[35] Turan jurnalı hesablamaları ilə yanaşı, Türkiyə Statistika Qurumunun hesabatlarından da istifadə olunmuşdur.[36] 1980-1985-ci illər arasında əhalinin kəskin artması şəhərin hüdudlarının genişlənməsi ilə əlaqədardır (daha ətraflı məlumat üçün hökümət bölməsinə keçid edin). Respublikadan əvvəlki dövrlərdə əhali dəyişikliyinə dair açıqlamalar isə tarix bölməsindən əldə edilə bilər.
- ↑ Mövcud cədvəl İstanbulun Avropa hissəsində yerləşən Sarıyer ilçəsinin 1929–2017-ci illəri arasını əhatə edən 88 illik iqlim tarixçəsi əsasında hazırlanıb.
- ↑ 1 2 "İstanbul nüfusu bir önceki yıla göre 451.543 artmıştır | İstanbul Nüfusu". nufusu.com (türk). 31 dekabr 2019. 5 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 noyabr 2020.
- ↑ WCTR Society; Unʼyu Seisaku Kenkyū Kikō, 2004. səh. 281
- ↑ "Büyükşehir belediyesinin görevleri nelerdir?". Habertürk TV (türk). 2 aprel 2018. 7 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 noyabr 2020.
- ↑ Isaac, 1986. səh. 218
- ↑ 1 2 "Üç İmparatorluğa Başkentlik Yapan Şehir: İstanbul". istanbul.gov.tr (türk). 4 mart 2014. 7 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 noyabr 2020.
- ↑ "İstanbul tarihi: İstanbul adı nereden geliyor? İşte tarihçesi…". Sözcü (türk). 20 mart 2018. 7 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 noyabr 2020.
- ↑ Masters, Ágoston, 2009. səh. 114–15
- ↑ Dumper, Stanley, 2007. səh. 320
- ↑ Gürel, Ali; Gündüz, Arif Emre. "İstanbul'un ekolojik yapısı üzerinde bir araştırma" (PDF). Mərmərə Universiteti (türk). 1 dekabr 2011. səh. 3–5. 7 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 7 noyabr 2020.
- ↑ Turan, 2010. səh. 224
- ↑ "Population and Demographic Structure of Istanbul". İstanbul Böyükşəhər Bələdiyyəsi (türk). 27 mart 2012. 7 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 noyabr 2020.
- ↑ "İstanbul Festivaller ve Tarihleri". gezimanya.com (türk). 7 dekabr 2015. 7 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 noyabr 2020.
- ↑ "London Retains Crown in 2015 MasterCard Global Destinations Cities Index". Mastercard (türk). 21 avqust 2015. 7 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 noyabr 2020.
- ↑ "GaWC - The World According to GaWC 2020". www.lboro.ac.uk (türk). 31 avqust 2020. 7 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 noyabr 2020.
- ↑ "OECD Territorial Reviews: Istanbul, Turkey". oecdbookshop.org (türk). İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı. 1 mart 2008. 7 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 noyabr 2020.
- ↑ "IOC selects three cities as Candidates for the 2020 Olympic Games - Olympic News". olympic.org (ingilis). Beynəlxalq Olimpiya Komitəsi. 21 iyul 2016. 7 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 noyabr 2020.
- ↑ Room, 2006. səh. 177
- ↑ Georgacas, 1947. səh. 352
- ↑ Gregory, 2010. səh. 62–63
- ↑ Göktürk, Soysal və Türeli, 2010. səh. 7
- ↑ Masters, Ágoston, 2009. səh. 226–27
- ↑ "İstanbul'un ismi nereden geliyor? İşte İstanbul'un tarihsel gelişimi". Sözcü (türk). 27 mart 2018. 7 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 noyabr 2020.
- ↑ Kurtoğlu, Sibel Ertürk. "'İstanbul' ismi nereden geliyor". Hürriyət (türk). 21 mart 2012. 7 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 noyabr 2020.
- ↑ 1 2 3 4 Eliçalışkan, Murat. "İstanbul isminin anlamı ve tarihçesi". cografya.gen.tr (türk). 5 yanvar 2007. 7 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 noyabr 2020.
- ↑ 1 2 3 Aktan, Sertaç. "İslambol'dan türetme mi yoksa yabancı dil kökenli mi: İstanbul'un adı nereden geliyor?". Euronews (türk). 3 iyun 2019. 7 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 noyabr 2020.
- ↑ İnalcık, Halil. Istanbul Tarihi Arastirmalari: Fetihten Sonra Istanbulun Yeniden Insasi Bilad-i Selase, Galata, Eyüp, Üsküdar (türk). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. 2019. ISBN 978-605-295-757-8. 7 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 noyabr 2020.
- ↑ İnalcık, Halil. The Hub of the City: The Bedestan of Istanbul (ingilis). Variorum reprints. 1985. 7 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 noyabr 2020.
- ↑ Finkel, 2005. səh. 57, 383
- ↑ "Istanbul | Origin and meaning of the name istanbul by Online Etymology Dictionary". etymonline.com (ingilis). 26 iyun 2015. 7 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 noyabr 2020.
- ↑ 1 2 "İstanbul İsminin Kökeni". turkcebilgi.com (türk). 6 may 2017. 7 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 noyabr 2020.
- ↑ Göksel, Kerslake, 2005. səh. 27
- ↑ Masters, Ágoston, 2009. səh. 286
- ↑ Keyder, 1999. səh. 95
- ↑ Morris, 2010. səh. 105–112
- ↑ Turan, 2010. səh. 52–54
- ↑ "Address Based Population Registration System Results of 2010". turkstat.gov.tr (ingilis). Türkiyə Statistika Qurumu. 24 dekabr 2011. (#archive_missing_date) tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
- ↑ Sedat, Murat. "Dünden Bugüne Rakamlarla İstanbul'daki Nüfus Artışı". tarihiolaylar.com (türk). 12 mart 2006. 21 dekabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 dekabr 2020.
- ↑ Morris, 2013. səh. 150
- ↑ Labatt, Annie. "Constantinople after 1261". metmuseum.org (ingilis). 1 oktyabr 2004. 21 dekabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 dekabr 2020.
- ↑ Stathakopoulos, Dionysios. "Population, Demography, and Disease". oxfordhandbooks.com (ingilis). The Oxford Handbook of Byzantine Studies. 23 oktyabr 2008. 21 dekabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 dekabr 2020.
- ↑ Bairoch, 1988. səh. 35
- ↑ Falcasantos, 2020. səh. 2
- ↑ 1 2 3 4 5 Bozlağan, Recep. "İstanbul nüfusunun tarihi gelişimi". haber7.com (türk). 14 may 2012. 21 dekabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 dekabr 2020.
- ↑ Koç, Yunus. "Osmanlı Dönemi İstanbul Nüfus Tarihi". dergipark.org.tr (türk). Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. 5 yanvar 2010. səh. 171-199. 21 dekabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 dekabr 2020.
- ↑ Yıldız, Mehmet Zeydin; Parin, Suvat. "Cumhuriyet Dönemi İstanbul Nüfusu Literatürü Üzerine". researchgate.net (türk). 16 yanvar 2010. 21 dekabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 dekabr 2020.
- ↑ Şiviloğlu, 2018. səh. 39
- ↑ "İstanbul'un nüfusu 5 yılda 1 milyon kişi arttı". hurriyet.com.tr (türk). Hürriyət. 2 sentyabr 2019. 21 dekabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 dekabr 2020.
- ↑ Afyoncu, Erhan. "Osmanlı'da 30 yılda bir nüfus sayılırdı". sabah.com.tr (türk). Sabah. 4 fevral 2018. 21 dekabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 dekabr 2020.
- ↑ 1 2 "İstanbul'da Hangi Millet, Nerede Yaşıyor?". Jeopolitik Stratejik Araştırmalar Merkezi JEOSAM (türk). 9 may 2018. 6 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 noyabr 2020.
- ↑ 1 2 "TÜİK'in il bazlı yabancı nüfus verilerine göre İstanbul'da ikamet ve çalışma izni alan 200 bine yakın yabancı vatandaş var. 17 binlik nüfusuyla İstanbul'u tercih edenler arasında Almanlar ilk sırada". Habertürk TV (türk). 30 noyabr 2016. 6 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 noyabr 2020.
- ↑ 1 2 3 Bayartan, Hatice. "Geçmişten Günümüze İstanbul'da Nüfus". istanbul.edu.tr (türk). İstanbul Universiteti. 11 may 2003. səh. 5-20. 21 dekabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 dekabr 2020.
- ↑ Pamuk, Şevket; Karamustafa, Sadık; Kaytaz, Mehmet; Cem, Behar; Güran, Tevfik; Cezar, Yavuz. "Osmanlı İmparatorluğu'nun ve Türkiye'nin Nüfusu 1500-1927" (PDF). library.illinois.edu (türk/ingilis). Urbana-Şampeyn İllinoys Universiteti. 13 may 1996. 21 dekabr 2020 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 21 dekabr 2020.
- ↑ "Osmanlı Dönemi İstanbul Nüfusu". nvi.gov.tr (türk). T.C. İçişleri Bakanlığı. 3 may 2019. 21 dekabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 dekabr 2020.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 Tamer, Aytül; Çavlin Bozbeyoğlu, Alanur. "1927 Nüfus Sayımının Türkiye'de Ulus Devlet İnşasındaki Yeri: Basında Yansımaları" (PDF). hips.hacettepe.edu.tr (türk). Hacettepe Universiteti. 15 fevral 2004. 21 dekabr 2020 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 21 dekabr 2020. (#redundant_parameters)
- ↑ "İstanbul'da 20 yılda çok şey değişti". ntv.com.tr (türk). NTV. 27 dekabr 2010. 21 dekabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 dekabr 2020.
- ↑ 1 2 "1927'den Günümüze İstanbul'un İlçe Nüfusları Nasıl Değişiklik Gösterdi?". onedio.com (türk). 16 dekabr 2019. 21 dekabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 dekabr 2020.
- ↑ 1 2 3 "Nüfus Bakımından Türkiye'nin En Büyük Kenti: İstanbul". istanbul.gov.tr (türk). 31 dekabr 2018. 21 dekabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 dekabr 2020.
- ↑ "Resmi İstatistikler: İl ve İlçelerimize Ait İstatistiki Veriler". mgm.gov.tr (türk). Türkiyə Dövlət Metereologiya Nazirliyi. 22 aprel 2018. 22 aprel 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 noyabr 2020.
- ↑ "Istanbul, Turkey - Detailed climate information and monthly weather forecast". Weather Atlas (ingilis). 6 noyabr 2020. 6 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 noyabr 2020.
- ʻAner, Nadav. Pergola, Sergio Della; Gilboa, Amos; Ṭal, Rami (redaktorlar ). The Jewish People Policy Planning Institute Planning Assessment, 2004–2005: The Jewish People Between Thriving and Decline. Jerusalem: Gefen Publishing House Ltd. 2005. ISBN 978-965-229-346-6.
- Athanasopulos, Haralambos. Greece, Turkey, and the Aegean Sea: A Case Study in International Law. Jefferson, NC: McFarland & Company, Inc. 2001. ISBN 978-0-7864-0943-3.
- Barnes, Timothy David. Constantine and Eusebius. Cambridge, MA: Harvard University Press. 1981. ISBN 978-0-674-16531-1.
- Baynes, Norman H. Baynes, Norman H.; Moss, Henry S.L.B (redaktorlar ). Byzantium: An Introduction to East Roman Civilization. Oxford: Clarendon Press. 1949. ISBN 978-0-674-16531-1.
- Béhar, Pierre. Vestiges d'Empires: La Décomposition de l'Europe Centrale et Balkanique. Paris: Éditions Desjonquères. 1999. ISBN 978-2-84321-015-0.
- Bideleux, Robert; Jeffries, Ian. A History of Eastern Europe: Crisis and Change. New York and London: Routledge. 1998. ISBN 978-0-415-16111-4.
- Boyar, Ebru; Fleet, Kate. A Social History of Ottoman Istanbul. Cambridge: Cambridge University Press. 2010. ISBN 978-0-521-13623-5.
- Bloom, Jonathan M.; Blair, Sheila. The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture: Delhi to Mosque. Oxford University Press. 2009. səh. 1. ISBN 978-0-19-530991-1. İstifadə tarixi: 11 April 2013.
Whatever the prehistoric antecedents of Istanbul, the continuous historical development of the site began with the foundation of a Greek colony from Megara in the mid-7th century BCE...
- Brink-Danan, Marcy. Jewish Life in Twenty-First-Century Turkey: The Other Side of Tolerance. New Anthropologies of Europe. Bloomington, IN: Indiana University Press. 2011. ISBN 978-0-253-35690-1.
- Brummett, Palmira Johnson. Image and Imperialism in the Ottoman Revolutionary Press, 1908–1911. Albany, NY: SUNY Press. 2000. ISBN 978-0-7914-4463-4.
- Cantor, Norman F. Civilization of the Middle Ages. New York: HarperCollins. 1994. ISBN 978-0-06-092553-6.
- Çelik, Zeynep. The Remaking of Istanbul: Portrait of an Ottoman City in the Nineteenth Century. Berkeley and Los Angeles: University of California Press. 1993. ISBN 978-0-520-08239-7.
- Chamber of Architects of Turkey. Architectural Guide to Istanbul: Historic Peninsula. 1. Istanbul: Chamber of Architects of Turkey, Istanbul Metropolitan Branch. 2006. ISBN 978-975-395-899-8.
- Chandler, Tertius. Four Thousand Years of Urban Growth: An Historical Census. Lewiston, NY: St. David's University Press. 1987. ISBN 978-0-88946-207-6.
- Connell, John. Medical Tourism. CAB Books. Wallingford, Eng.: CABI. 2010. ISBN 978-1-84593-660-0.
- Dahmus, Joseph. A History of the Middle Ages. New York: Barnes & Noble Publishing. 1995. ISBN 978-0-7607-0036-5.
- De Sélincourt, Aubery. Marincola, John M. (redaktor). The Histories. Penguin Classics. London: Penguin Books. 2003. ISBN 978-0-14-044908-2.
- De Souza, Philip. The Greek and Persian Wars, 499–386 B.C. London: Routledge. 2003. ISBN 978-0-415-96854-6.
- Dumper, Michael; Stanley, Bruce E., redaktorlar Cities of the Middle East and North Africa: A Historical Encyclopedia. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO. 2007. ISBN 978-1-57607-919-5.
- Efe, Recep; Cürebal, Isa. Impacts of the "Marmaray" Project (Bosphorus Tube Crossing, Tunnels, and Stations) on Transportation and Urban Environment in Istanbul // Brunn, Stanley D (redaktor). Engineering Earth: The Impacts of Megaengineering Projects. London & New York: Springer. 2011. 715–34. ISBN 978-90-481-9919-8.
- El-Cheikh, Nadia Maria. Byzantium Viewed by the Arabs. Cambridge, MA: Harvard University Press. 2004. ISBN 978-0-932885-30-2.
- Finkel, Caroline. Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire, 1300–1923. New York: Basic Books. 2005. ISBN 978-0-465-02396-7.
- Freely, John. Istanbul: The Imperial City. New York: Viking. 1996. ISBN 978-0-670-85972-6.
- Freely, John. The Companion Guide to Istanbul and Around the Marmara. Woodbridge, Eng.: Companion Guides. 2000. ISBN 978-1-900639-31-6.
- Freely, John. A History of Ottoman Architecture. Southampton, Eng.: WIT Press. 2011. ISBN 978-1-84564-506-9.
- Georgacas, Demetrius John. "The Names of Constantinople". Transactions and Proceedings of the American Philological Association. 78. 1947: 347–67. doi:10.2307/283503. JSTOR 283503.
- Göksel, Aslı; Kerslake, Celia. Turkish: A Comprehensive Grammar. Comprehensive Grammars. Abingdon, Eng.: Routledge. 2005. ISBN 978-0-415-21761-3.
- Göktürk, Deniz; Soysal, Levent; Türeli, İpek, redaktorlar Orienting Istanbul: Cultural Capital of Europe?. New York: Routledge. 2010. ISBN 978-0-415-58011-3.
- Grant, Michael. The Severans: The Changed Roman Empire. London: Routledge. 1996. ISBN 978-0-415-12772-1.
- Gregory, Timothy E. A History of Byzantium. Oxford: John Wiley and Sons. 2010. ISBN 978-1-4051-8471-7.
- Gül, Murat. The Emergence of Modern Istanbul: Transformation and Modernisation of a City (Revised Paperback). London: IB.Tauris. 2012. ISBN 978-1-78076-374-3.
- Harter, Jim. World Railways of the Nineteenth Century: A Pictorial History in Victorian Engravings (illustrated). Baltimore, MD: Johns Hopkins University Press. 2005. ISBN 978-0-8018-8089-6.
- Holt, Peter M.; Lambton, Ann K.S.; Lewis, Bernard, redaktorlar The Cambridge History of Islam. 1A (illustrated, reprint). Cambridge: Cambridge University Press. 1977. ISBN 978-0-521-29135-4.
- Isaac, Benjamin H. The Greek Settlements in Thrace Until the Macedonian Conquest (illustrated). Leiden, the Neth.: BRILL. 1986. ISBN 978-90-04-06921-3.
- Kapucu, Naim; Palabiyik, Hamit. Turkish Public Administration: From Tradition to the Modern Age. USAK Publications. 17. Ankara: USAK. 2008. ISBN 978-605-4030-01-9.
- Karpat, Kemal H. The Gecekondu: Rural Migration and Urbanization (illustrated). Cambridge, Eng.: Cambridge University Press. 1976. ISBN 978-0-521-20954-0.
- Keyder, Çağlar, redaktorIstanbul: Between the Global and the Local. Lanham, MD: Rowman & Littlefield. 1999. ISBN 978-0-8476-9495-2.
- King, Charles. Midnight at the Pera Palace, The birth of modern Istanbul. Norton & Cy. 2014. ISBN 97-80393089141.
- Klimczuk, Stephen; Warner, Gerald. Secret Places, Hidden Sanctuaries: Uncovering Mysterious Sights, Symbols, and Societies. New York: Sterling Publishing Company, Inc. 2009. ISBN 978-1-4027-6207-9.
- Knieling, Jörg; Othengrafen, Frank. Planning Cultures in Europe: Decoding Cultural Phenomena in Urban and Regional Planning. Urban and Regional Planning and Development. Surrey, Eng.: Ashgate Publishing, Ltd. 2009. ISBN 978-0-7546-7565-5.
- Köksal, Özlem, redaktorWorld Film Locations: Istanbul. Bristol, Eng.: Intellect Books. 2012. ISBN 978-1-84150-567-1.
- Köse, Yavuz. Vertical Bazaars of Modernity: Western Department Stores and Their Staff in Istanbul (1889–1921) // Atabaki, Touraj; Brockett, Gavin (redaktorlar ). Ottoman and Republican Turkish Labour History. Cambridge: Cambridge University Press. 2009. 91–114. ISBN 978-0-521-12805-6.
- Landau, Jacob M. Atatürk and the Modernization of Turkey. Leiden, the Neth.: E.J. Brill. 1984. ISBN 978-90-04-07070-7.
- Limberis, Vasiliki. Divine Heiress: The Virgin Mary and the Creation of Christian Constantinople. London: Routledge. 1994. ISBN 978-0-415-09677-5.
- Lister, Richard P. The Travels of Herodotus. London: Gordon & Cremonesi. 1979. ISBN 978-0-86033-081-3.
- Mansel, Philip. Constantinople: City of the World's Desire, 1453–1924 (2011)
- Masters, Bruce Alan; Ágoston, Gábor. Encyclopedia of the Ottoman Empire. New York: Infobase Publishing. 2009. ISBN 978-1-4381-1025-7.
- Morris, Ian. Social Development (PDF). Stanford, Calif.: Stanford University. October 2010. 15 September 2012 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 July 2012.
- Necipoğlu, Gülru. Architecture, Ceremonial, and Power: The Topkapi Palace in the Fifteenth and Sixteenth Centuries. Cambridge, MA: The MIT Press. 1991. ISBN 978-0-262-14050-8.
- Necipoğlu, Gülru. From Byzantine Constantinople to Ottoman Kostantiniyye // ölcer, Nazan (redaktor). From Byzantion to Istanbul. Istanbul: SSM. 2010. ISBN 978-605-4348-04-6.
- Norris, Pippa. Public Sentinel: News Media & Governance Reform. Washington, DC: World Bank Publications. 2010. ISBN 978-0-8213-8200-4.
- Organisation for Economic Co-operation and Development. Istanbul, Turkey. OECD Territorial Reviews. Paris: OECD Publishing. 2008. ISBN 978-92-64-04371-8.
- Oxford Business Group. The Report: Turkey 2009. Oxford: Oxford Business Group. 2009. ISBN 978-1-902339-13-9.
- Papathanassis, Alexis. The Long Tail of Tourism: Holiday Niches and Their Impact on Mainstream Tourism. Berlin: Springer. 2011. ISBN 978-3-8349-3062-0.
- Quantic, Roy. Climatology for Airline Pilots. Oxford: John Wiley & Sons. 2008. ISBN 978-0-470-69847-1.
- Reinert, Stephen W. Fragmentation (1204–1453) // Mango, Cyril (redaktor). The Oxford History of Byzantium. Oxford: Oxford University Press. 2002. ISBN 978-0-19-814098-6.
- Reisman, Arnold. Turkey's Modernization: Refugees from Nazism and Atatürk's Vision. Washington, DC: New Academia Publishing, LLC. 2006. ISBN 978-0-9777908-8-3.
- Roebuck, Carl. Ionian Trade and Colonization. Monographs on Archaeology and Fine Arts. New York: Archaeological Institute of America. 1959. ISBN 978-0-89005-528-1.
- Room, Adrian. Placenames of the World: Origins and Meanings of the Names for 6,600 Countries, Cities, Territories, Natural Features, and Historic Sites (2nd). Jefferson, NC: McFarland & Company. 2006. ISBN 978-0-7864-2248-7.
- Rôzen, Mînnā. A History of the Jewish Community in Istanbul: The Formative Years, 1453–1566 (illustrated). Leiden, the Neth.: BRILL. 2002. ISBN 978-90-04-12530-8.
- Sanal, Aslihan. Fischer, Michael M.J.; Dumit, Joseph (redaktorlar ). New Organs Within Us: Transplants and the Moral Economy. Experimental Futures (illustrated). Chapel Hill, NC: Duke University Press. 2011. ISBN 978-0-8223-4912-9.
- Schmitt, Oliver Jens. Levantiner: Lebenswelten und Identitäten einer ethnokonfessionellen Gruppe im osmanischen Reich im "langen 19. Jahrhundert" (German). Munich: Oldenbourg. 2005. ISBN 978-3-486-57713-6.
- Shaw, Stanford J.; Shaw, Ezel K. History of the Ottoman Empire and Modern Turkey. 2. Cambridge: Cambridge University Press. 1977. ISBN 978-0-521-29166-8.
- Tarasov, Oleg; Milner-Gulland, R.R. Icon and Devotion: Sacred Spaces in Imperial Russia. London: Reaktion. 2004. ISBN 978-1-86189-118-1.
- Taşan-Kok, Tuna. Budapest, Istanbul, and Warsaw: Institutional and Spatial Change. Delft, the Neth.: Eburon Uitgeverij B.V. 2004. ISBN 978-90-5972-041-1.
- Taylor, Jane. Imperial Istanbul: A Traveller's Guide: Includes Iznik, Bursa and Edirne. New York: Tauris Parke Paperbacks. 2007. ISBN 978-1-84511-334-6.
- Tigrek, Sahnaz; Kibaroğlu, Ayșegül. Strategic Role of Water Resources for Turkey // Kibaroğlu, Ayșegül; Scheumann, Waltina; Kramer, Annika (redaktorlar ). Turkey's Water Policy: National Frameworks and International Cooperation. London & New York: Springer. 2011. ISBN 978-3-642-19635-5.
- Time Out Guides, redaktorTime Out Istanbul. London: Time Out Guides. 2010. ISBN 978-1-84670-115-3.
- Turan, Neyran. Towards an Ecological Urbanism for Istanbul // Sorensen, André; Okata, Junichiro (redaktorlar ). Megacities: Urban Form, Governance, and Sustainability. Library for Sustainable Urban Regeneration. London & New York: Springer. 2010. 223–42. ISBN 978-4-431-99266-0.
- WCTR Society; Unʼyu Seisaku Kenkyū Kikō. Urban Transport and the Environment: An International Perspective. Amsterdam: Elsevier. 2004. ISBN 978-0-08-044512-0.
- Wedel, Heidi. Ibrahim, Ferhad; Gürbey, Gülistan (redaktorlar ). The Kurdish Conflict in Turkey. Berlin: LIT Verlag Münster. 2000. 181–93. ISBN 978-3-8258-4744-9.
- Wynn, Martin. Planning and Urban Growth in Southern Europe. Studies in History, Planning, and the Environment. Los Altos, CA: Mansell. 1984. ISBN 978-0-7201-1608-3.
- Morris, Ian. The Measure of Civilization: How Social Development Decides the Fate of Nations (ingilis). Princeton University Press. 2013. ISBN 978-1-4008-4476-0.
- Bairoch, Paul. Cities and Economic Development: From the Dawn of History to the Present (ingilis). University of Chicago Press. 1988. ISBN 978-0-226-03466-9.
- Falcasantos, Rebecca Stephens. Constantinople: Ritual, Violence, and Memory in the Making of a Christian Imperial Capital (ingilis). Univ of California Press. 2020. ISBN 978-0-520-30455-0.
- Şiviloğlu, Murat R. The Emergence of Public Opinion: State and Society in the Late Ottoman Empire (ingilis). Cambridge University Press. 2018. ISBN 978-1-107-19092-4.