İrina Yakir

İrina Yakir 1948-ci ildə Qolovinşçino kəndində (indiki Penza vilayətinin Kamenski rayonu) siyasi məhbus ailəsində anadan olub. Valideynləri Pyotr İonoviç Yakir və Valentina İvanovna Savenkova Vorkuta düşərgəsində görüşdülər və orada hər ikisi RSFSR Cinayət Məcəlləsinin 58-ci maddəsi ilə "xalq düşməni" kimi cəza çəkiblər. Düşərgədən azad edildikdən sonra V.İ.Savenkova Penza bölgəsindəki qohumlarının yanına getdi, qızı doğulduqdan sonra Murmanska qohumlarının yanına köçdü. 1949-cu ildə yenidən həbs edildi və Mərkəzi Sibirdəki qəsəbəyə göndərildi. İrina ilk illərini Murmanskda ulu nənəsi və ulu babası ilə keçirib.^[1][2]

İrinanın atası Pyotr Yakir 1952-ci ildə azad edildi və həyat yoldaşını sürgündə, Krasnoyarsk diyarının Yenisey rayonundakı Şadrino kəndinin yaxınlığında, adsız sürgünlər üçün nömrəli qəsəbədə tapdı. Tezliklə ailə birləşdi. İrinanın ulu baba və nəvəsi Sibirə köçdü. 1956-cı ildə Nikita Xruşşovun mülayimləşmə siyasətinə başlaması ilə ailə İrinanın məktəbə getdiyi Podolskda məskunlaşdı. 1957-ci ildə İrinanın represiya qurbanı olan və güllələnmiş babası, Ordu Komandanı İ.E.Yakirin Sov.İKP Mərkəzi Komitəsinin Plenumunun qərarı ilə bəraətindən sonra ailə Moskvaya köçdü.^[1][3]

1963-cü ildə İrina şair və bard Yuli Kim ilə tanış oldu və tezliklə onların arasında qarşılıqlı münasibətlər yarandı. 1960-cı illərin ortalarında Kim altı ay müddətinə Uzaq Şərqə getdi və burada şair İrina Yakirə xitabən çoxlu lirik şeirlər yazıb.^[1]

1966-cı ildə Yakir məktəbi bitirdikdən sonra Moskva Tarix-Arxiv İnstitutuna daxil olur və Yuli Kimlə ailə qurur. O, təqiblərə məruz qaldığı dissident hərəkatına qoşulur. 1969-cu ildə İrina Petrovna komsomoldan xaric edilib. Ardınca o, “tədris planını tamamlamadığına və sovet tələbəsinə yaraşmayan davranışına görə”{{sfn|Смирнов|1972|с=185} səbəbi ilə institutdan xaric edilib. İrina Yakir insan hüquqları üzrə fəaliyyətini davam etdirib, samizdatın yaradılması və yayılmasında iştirak edib, kollektiv məktubları dəstəkləyib, etiraz nümayişlərində iştirak edib.^[3][4][5]

1972-ci ildə atası hüquq müdafiəçisi Pyotr Yakir həbs olundu və İrina “24 saylı iş” üzrə müttəhimlərdən biri oldu.^[6][7] Hüquq müdafiəçilərinin sözlərinə görə, "onun istintaq zamanı verdiyi ifadə qüsursuz idi. O, disident xronikasında iştirak etdiyini təsdiqlədi, lakin başqa iştirakçıların adını çəkməkdən qəti şəkildə imtina etdi".^[3][8]

1973-cü ildə İrina Yakir və Yuli Kimin qızı anadan oldu.^[1]

1970-ci illərdə İrina Yakir arxiv işlərində çalışıb, tarixi-ədəbi işlə məşğul olub və “Ədəbi irs”in cildlərinin hazırlanmasında iştirak edib.^[1][9]

1996-cı ildə İrina Petrovna Yakirə xərçəng diaqnozu qoyuldu və bu da onun 1998-ci ilin payızında İsrailə mühacirətinə səbəb oldu. O, ömrünün son altı ayını xəstəxanada keçirdi. İrina Yakir 1999-cu ildə Qüdsdə vəfat edib. Givat Şaul qəbiristanlığında dəfn olunub.^[1][10]

Yuli Kimin “İrinaya məktublar” şeirlər silsiləsi İrina Yakirə həsr olunub. Şairin “Mayaklara səyahət” (2000) toplusu onun xatirəsinə həsr edilib.^{[11][12][13][14]}

Repressiyaya məruz qalan insanların ailəsində doğulan İrina Yakir gənclik illərindən dissident insan haqları hərəkatında iştirak edib. O, Puşkin meydanında olan A.Sinyavski və Y.Danielin məhkəməsinin ədalətli keçirilməsinə həsr edilən "qlasnost mitinqi"nin (5 dekabr 1965) və Krım tatar hərəkatı fəallarının P.G.Qriqorenkonun müdafiəsi üçün Mayakovski meydanında deportasiya edilmiş Krım tatarlarının vətənlərinə qayıtmasını tələb edən nümayişin iştirakçısı olub (6 iyun 1969).^{[2][15][1][4][10]}

1968-ci ildə “Chronicle of Current Events” bülleteninin çıxmasında və onun hazırlanmasında iştirak edib. 1970-1972-ci illərdə nəşr üzərində iş aparan əsas simalardan biri (12-27 nömrələrin hazırlanması) İrina Yakir olub. O, siyasi məhbuslara kömək edib, Təqib olunanlara və Onların Ailələrinə Yardım Fondunun işində iştirak edib.^{[1][2][15][6][3][7][16][10][17]}

1969-cu ildən o, SSRİ-də İnsan Hüquqlarının Müdafiəsi üzrə Təşəbbüs Qrupunun siyasi sənədlərini dəstəkləyib və elə həmin il Sovet qoşunlarının Çexoslovakiyaya daxil olmasının birinci ildönümü ilə bağlı etiraz bəyanatı imzalayıb.^[10][5]

İrina Yakir SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 25 dekabr 1972-ci il tarixli Fərmanı ilə (1968, 1969, 1973) dəfələrlə nəzarət altında saxlanmaya məruz qalıb, dindirilib, axtarışa verilib və “xəbərdarlıq” alıb.^[10][7]

O, ictimai fəaliyyəti ilə yanaşı, tarixi-ədəbi iş, arxiv işi ilə də məşğul olub. 1970-ci illərdə o, Aleksandr Blok və Andrey Belıyın yaradıcılığına həsr olunmuş Ədəbi İrs cildlərinin hazırlanmasında iştirak edib.^[1][9]

• Блок в неизданной переписке и дневниках современников (1898—1921) / тексты подгот. Ю. Благоволина, Ю. Галанина, А. Конечный, В. Кейдан, Н. Котрелёв, Е. Литвин, Н. Лощинская, В. Паперный, И. Фащевская, В. Сажин, Р. Тименчик, И. Якир ; публ. и коммент. Н. Котрелёва и Р. Тименчика // Александр Блок: Новые материалы и исследования / АН СССР. Ин-т мировой лит. им. А. М. Горького. — М. : Наука, 1982. — Т. 92, кн. 3. — С. 153—539. — 862 с. — (Литературное наследство / ред.: В. Р. Щербина (гл. ред.), Г. П. Бердников … [и др.] ; т. 92, кн. 3). — 30 000 экз. — ISSN 0130-3627.
• Переписка с С. А. Поляковым (1899—1921) / вступ. ст. и коммент. Н. В. Котрелёва ; публ. Н. В. Котрелёва, Л. К. Кувановой и И. П. Якир // Валерий Брюсов и его корреспонденты / РАН. Ин-т мировой лит. им. А. М. Горького. — М. : Наука, 1994. — Т. 98, кн. 2. — С. 5—136. — 636 с. — (Литературное наследство / ред.: Ф. Ф. Кузнецов (гл. ред.), Г. П. Бердников … [и др.] ; т. 98, кн. 2). — 4000 экз. — ISBN 5-02-011362-X (т. 98). — ISSN 0130-3627.
• Переписка с А. М. Ремизовым (1902—1912) / вступ. ст. и коммент. А. В. Лаврова ; публ. С. С. Гречишкина, А. В. Лаврова и И. П. Якир // Валерий Брюсов и его корреспонденты / РАН. Ин-т мировой лит. им. А. М. Горького. — М. : Наука, 1994. — Т. 98, кн. 2. — С. 137—222. — 636 с. — (Литературное наследство / ред.: Ф. Ф. Кузнецов (гл. ред.), Г. П. Бердников … [и др.] ; т. 98, кн. 2). — 4000 экз. — ISBN 5-02-011362-X (т. 98). — ISSN 0130-3627.
• Ира Якир: Из последних писем // ru:Иерусалимский журнал. № 3. 2000.

• За пять лет…: Документы и показания. P.: La Presse Libre. сост. П. Смирнов. 1972.
• Пятое декабря 1965 года в воспоминаниях участников событий, материалах Самиздата, документах партийных и комсомольских организаций и в записках Комитета государственной безопасности в ЦК КПСС. сост. Н. Костенко, Г. Кузовкин, С. Лукашевский, А. Паповян ; под ред. А. Даниэля (отв. ред.) и А. Рогинского. М.: НИПЦ «Мемориал». 1995.
• Каменка и Каменский район от А до Я : энцикл. слов.. П. А. Фельдман ; Управл. образования Пенз. обл., Адм. Камен. р-на Пенз. обл., Администрация г. Каменки Пенз. обл. Пенза. 1998.
• Вахтина П. Об Ирине Якир // Звезда (журнал). № 9. СПб. 1999.
• Гоpбаневская Н. Ира Якир и «Хроника текущих событий» // Звезда (журнал). № 9. СПб. 1999.
• Рачков Д. Ирка, Ира, Ирина // ru:Иерусалимский журнал. № 3. 2000.

• Ким Ю. Я всё время шёл к тебе // Иерусалимский журнал. № 6. 2000. 20220704 tarixində arxivləşdirilib.
• Юлий Ким: Исключительный оптимист: двадцать лет спустя // 45-я параллель (журнал). беседовал В. Лобачёв. № 11 (179) (11 апреля). 2011.
• "Советские диссиденты и правозащитники". ru:Сахаровский центр. İstifadə tarixi: 2016-08-27.