İnsanın məna axtarışı (alm. …trotzdem Ja zum Leben sagen: Ein Psychologe erlebt das Konzentrationslager hərfi tərcümə: Həyata "hə" demək: psixoloq konsentrasiya düşərgəsində) — Viktor Franklın 1946-cı ildə yazdığı, İkinci Dünya müharibəsi zamanı nasist konsentrasiya düşərgələrində məhbus kimi yaşadıqlarını əks etdirən və onun psixoterapevtik metodunu təsvir edən kitabı. Frankın metodunda göstərilir ki, hər bir insanın həyatında məqsədi müəyyənləşdirmək üç yoldan biri ilə mümkündür: üzərinə düşən vəzifələri yerinə yetirərək, başqa bir insana qayğı göstərərək, yaxud iztirablarla ləyaqətlə üzləşərək məna tapmaq.
| İnsanın məna axtarışı | |
|---|---|
| alm. …trotzdem Ja zum Leben sagen ing. Man's Search for Meaning | |
| Müəllif | Viktor Frankl |
| Janr | esse |
| Orijinalın dili | alman dili |
| Ölkə | |
| Orijinalın nəşr ili | 1946[1] |
| ISBN-13 | 080701429X |
Frankl müşahidə etdi ki, konsentrasiya düşərgəsi məhbusları arasında sağ qalanlar həyatı müsbət hiss etdikləri məqsəd tapa biliblər və sonra bu məqsədi özlərinə xas şəkildə təsəvvür etməyə başlayıblar, məsələn (xəyalən) sevilən biri ilə danışaraq. Franklın fikrincə, məhbusun gələcəyi necə təsəvvür etməsi onun ömür müddətinə təsir edib.
Kitab "Konsentrasiya düşərgəsindəki gündəlik həyat ortastatistik bir məhbusun şüurunda necə əks olunub?" sualına cavab verməyə yönəlib. Birinci hissədə Frankl konsentrasiya düşərgələrində yaşadıqlarını təhlil edir, ikinci hissədə isə insanların sağlamlığı ilə onların həyatın mənası hissiyatı arasında əlaqə haqqında öz məna ideyalarını və nəzəriyyəsini təqdim edir. O, bu nəzəriyyəni loqoterapiya adlandırmış və hazırda dünyada bir çox loqoterapiya institutları var.
Kitab-of-the-Month Club və Konqres Kitabxanası tərəfindən aparılan sorğuya görə, "İnsanın məna axtarışı"ABŞ-ın ən təsirli on kitabı" siyahısına daxildir.[2] Müəllifin 1997-ci ildə vəfat etdiyi vaxt kitab 10 milyon nüsxədən çox satılıb və 24 dilə tərcümə olunub.[3][4]
Kitabın orijinal adı belədir: Ein Psychologe erlebt das Konzentrationslagerdir ("Psixoloq konsentrasiya düşərgəsində necə yaşadı"). Sonrakı alman nəşrlərində başlığın qabağına Buhenvaldda məhbus olarkən Fridrix Löhner-Bedanın yazdığı Das Buchenwaldlied mahnısından götürülmüş Trotzdem Ja zum Leben Sagen ("Həyata hə demək") yazılmışdır. İlk ingilis dilinə tərcümənin adı "Ölüm düşərgəsindən ekzistensializmə" (From Death-Camp to Existentialism) idi. Kitabın ümumi tam ingiliscə adı İnsanın məna axtarışı: loqoterapiyaya girişdir (Man's Search for Meaning: An Introduction to Logotherapy), baxmayaraq ki, bu altyazı çox vaxt müasir nəşrlərin üz qabığında çap olunmur.[5]
Frankl bütün məhbusların bu və ya digər dərəcədə yaşadığı üç psixoloji reaksiyanı müəyyənləşdirir:
- Düşərgəyə ilkin qəbul mərhələsində yaşanan şok;
- Düşərgə həyatına vərdiş etdikdən sonra yaranan apatiya (laqeydlik), hansı ki, əhkumun özünün və dostlarının sağ qalmasına kömək etmişdir;
- Əgər sağ qalsa və azad olarsa, depersonalizasiya — əxlaqi deformasiya, kin və məyusluq reaksiyaları.[6][7]
Frankl belə nəticəyə gəlir ki, həyatın mənası həyatın hər anında tapılır; həyat heç vaxt mənasını itirmir, hətta əzab və ölümdə belə. Anonim kamera yoldaşını səlahiyyətlilərin ölümcül cəzasından qorumaq üçün düşərgə məhbusu tərəfindən kütləvi oruc zamanı qrup terapiyası seansında Frankl, çətin vəziyyətdə olan hər kəsi yuxarıdan kimsə, bir dost, bir ailə üzvü və ya hətta məyusluq gözləməyən bir Tanrı tərəfindən izləndiyini təklif etdi. Frankl öz təcrübəsindən belə nəticəyə gəlir ki, məhbusun psixoloji reaksiyaları təkcə onun həyat şəraitinin nəticəsi deyil, hətta ağır əzab-əziyyətdə də həmişə malik olduğu seçim azadlığının nəticəsidir. Məhkumun öz mənəvi mənliyi üzərindəki daxili gücü gələcəyə olan ümidə əsaslanır və məhbus bu ümidini itirəndə o, məhvə məhkumdur.
Frankl həmçinin belə nəticəyə gəlir ki, kişilərin yalnız iki irqi var: nəcib kişilər və degenerativ (nəcib olmayan) kişilər[8]. Heç bir cəmiyyət onların hər ikisindən azad deyil və beləliklə, "nəcib" nasist mühafizəçiləri və "degenerativ" məhbuslar, xüsusən də şəxsi maraqları üçün məhbus yoldaşlarına işgəncə verən və vəzifələrindən sui-istifadə edən kapolar var idi.
Kitabın Birinci hissəsidəki yekun hissə məhbusların onların azadlığa çıxmasına psixoloji reaksiyasını təsvir edir və onu üç mərhələyə ayırır. Birincisi, depersonalizasiyadır — məhbusun tədricən dünyaya qayıtdığı, normal həyata yenidən uyğunlaşma dövrü. Əvvəlcə azad edilmiş məhbuslar o qədər hissiyatsızlarşırlar ki, azadlığın nə demək olduğunu anlaya bilmirlər və ona emosional reaksiya verə bilmirlər. Onların bir hissəsi bunun hələ də illüziya və ya xəyal olduğunu hesab edir. Əvvəlki həbsxanadan çölə çıxdıqları ilk basqında məhbuslar zövq alma hissindən məhrum olduqlarını anladılar. Çiçəklər və illərlə arzuladıqları azadlığın reallığı sürreal idi, şəxsiyyətsizləşmələrini qavramaq mümkün deyildi.
Bədən bu mərhələdən çıxan ilk elementdir, azadlığa yemək və daha çox yatmaq istəyi ilə cavab verir. Yalnız bədənin qismən təmin edilməsindən sonra ağıl nəhayət cavab verə bilər, çünki "hiss onu saxlayan qəribə qandalları qəflətən qırdı" (səh. 111).
Daha sonra deformasiya təhlükəsi olan ikinci mərhələyə başlayır. Ağıl üzərindəki sıx təzyiq aradan qaldırıldıqda, psixi sağlamlıq təhlükə altına düşə bilər. Frankl təzyiq kamerasından qəfil buraxılan dalğıc bənzətməsindən istifadə edir. O, dərhal zorakılıq edənləri ona tətbiq etdikləri eyni zorakılığa məruz qoymağa qərarlı olan bir dostunun hekayəsini danışır.
Evə qayıtdıqdan sonra məhbuslar psixi sağlamlıqlarına zərər verə biləcək iki əsas təcrübə ilə mübarizə aparmalı oldular: kin və məyusluq. Son mərhələ, çöldəki dünyanın cavabsızlığına görə yaranan kindir — "səthilik və hissiyyatsızlıq… o qədər iyrənc idi ki, insan nəhayət, bir çuxura düşmək və insanları bir daha eşitmək və ya görməmək istəyini hiss edir" (səh. 113). Daha da pisi məyusluq, əzabların bitmədiyini, həsrətlə gözlənilən xoşbəxtliyin gəlməyəcəyini dərk etmək idi. Bu, Frankl kimilərin evlərinə qayıtdıqları zaman heç kimin onları gözləmədiyini gördükləri şeydir. Konsentrasiya düşərgəsində qaldıqları müddətdə onlara dəstək olan ümid indi yox idi. Frankl bu yaşantını aradan qaldırmağın ən çətin iş olduğunu qeyd edir.
Lakin zaman keçdikcə məhbusun konslagerdəki təcrübəsi hər dəfə xatırlanan kabusdan başqa bir şey deyildi. Üstəlik, o, "Tanrıdan başqa" qorxacaq heç bir şeyinin qalmadığına inanır (s. 115).
1991-ci ildə Konqres Kitabxanası və Ayın Kitabı Klubu üçün keçirilən sorğuda İnsanın məna axtarışı ABŞ-də ən nüfuzlu 10 kitabdan biri seçildi.[9] 1997-ci ildə Franklın ölümü zamanı kitab 10 milyon nüsxədən çox satılmışdı və 24 dilə tərcümə edilmişdi. 2022-ci ilə qədər kitab 16 milyon nüsxə satılıb və 52 dildə çap olunub.[10]
Kitaba ön söz yazan Qordon Alport, onu "günümüzün ən əhəmiyyətli psixoloji hərəkətinə cəlbedici bir giriş təmin edən" "dramatik povestin incisi" kimi təsvir etdi. Sarah Bakewell bunu " ekzistensialist düşüncənin real həyatda əslində nə üçün ola biləcəyinin inanılmaz dərəcədə güclü və təsirli nümunəsi" kimi təsvir edir[11] Meri Fulbruk isə "[Franklın] sağ qalmağın açarı kimi həyatda mənanın əhəmiyyətini araşdırma tərzini" tərifləyir.[12]
Bununla belə, kitabın bəzi məqamları tənqidlərə səbəb olub. Franklın kitabdakı əsas fikirlərindən biri müsbət münasibətin düşərgələrdə sağ qalmaq üçün daha yaxşı təchiz olunmasıdır. Riçard Middlton-Kaplan, bunun qəsdən və ya bilməyərəkdən ölənlərin təslim olduqlarını ifadə etdiyini və bunun yəhudilərin qoyun kimi kəsilməyə getməsi ideyasına yol açdığını söylədi.[13] Holokost analitiki Lorens L. Langer Franklın loqoterapiya təbliğatını tənqid edir və kitabın problemli alt mətni olduğunu deyir. O, həmçinin Franklı Holokost qurbanlarına münasibətdə özünütərifləndirməkdə və ümumi qeyri-insani öyrənmə hissi ilə ittiham edir.
- ↑ Frankl V. …trotzdem Ja zum Leben sagen, Man's Search for Meaning (alm.): Ein Psychologe erlebt das Konzentrationslager. 1946.
- ↑ Fein, Esther. "Book Notes". New York Times. 1991. İstifadə tarixi: 22 May 2012.
- ↑ Noble, Holcomb B. "Dr. Viktor E. Frankl of Vienna, Psychiatrist of the Search for Meaning, Dies at 92". The New York Times. September 4, 1997. səh. B-7. İstifadə tarixi: 22 May 2012.
- ↑ "Viktor Frankl Life and Work". Viktor Frankl Institute Vienna. 2011. İstifadə tarixi: 22 May 2012.
- ↑ Man's Search for Meaning, Viktor Frankl. Beacon Press, 2006, ISBN 978-0807014264
- ↑ Frankl, Viktor. Man's Search for Meaning. 1959. ISBN 978-0807014295.
- ↑ Viktor Emil Frankl. İnsanın məna axtarışı. Gəncə, 2025, s.83.
- ↑ Viktor Emil Frankl. İnsanın məna axtarışı. Gəncə, 2025, s.79.
- ↑ Fein, Esther B. "New York Times, 11-20-1991". The New York Times. 20 November 1991. 28 April 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 April 2020.
- ↑ "How Instagram turned a Holocaust memoir into a self-help manifesto". Vox.
- ↑ "The best books on Existentialism".
- ↑ "The best books on Auschwitz".
- ↑ Middleton-Kaplan, Richard. The Myth of Jewish Passivity // Henry, Patrick (redaktor). Jewish Resistance Against the Nazis (ingilis). Washington, D.C.: Catholic University of America Press. 2014. 9–10. ISBN 978-0813225890.
- Viktor Frankl: Niyə başqalarına inanırsınız? TED söhbəti
- Şəxsi inkişaf alimi Tom Butler-Bowdon tərəfindən insanın məna axtarışına dair şərh (0 Self-Help Classics, 2003).
- Viktor Frankl doxsan yaşında: müsahibə
- İnsanın məna axtarışı kitabının üz qabığı
- Atlantik okeanında xoşbəxt olmaqdan daha çox həyat var, İnsanın Məna Axtarışının müzakirəsi. 2013.
