İncəsənətə əsaslanan tədqiqat (ing. Art-based research) — bədii yaradıcılıq formalarından (məsələn, rəsm, musiqi, teatr, poeziya, fotoqrafiya, rəqəmsal media və s.) istifadə edərək bilik əldə etmə və onu ifadə etmə metodu. [1][2]Bu tədqiqat növü əsasən sosial və humanitar elmlər sahəsində tətbiq olunur və həm elmi, həm də estetik məqsədlər daşıyır. İncəsənətə əsaslanan tədqiqat aşağıdakı xüsusiyyətlərlə seçilir:[3]
- tədqiqat prosesində sənət formaları əsas üsul kimi istifadə olunur
- bilik vizual, emosional və estetik yollarla ifadə olunur
- tədqiqatçılarla iştirakçılar arasında əməkdaşlıq ön plandadır
- subyektiv təcrübələr, hisslər və məna istehsalı əsas mövzudur
- elmi və bədii dillər sintez olunur
- incəsənət təqdimat vasitəsi olmaqla yanaşı, tədqiqatın özüdür
- marginal qrupların və səssizlərin səsini ifadə etməkdə mühüm rol oynayır
- akademik auditoriya ilə yanaşı geniş ictimaiyyətə də yönəlir
İncəsənətə əsaslanan tədqiqat ənənəvi elmi metodları tamamlayan alternativ yanaşmadır. Bu metodun əsas gücü emosional, estetik və subyektiv təcrübələri ifadə etmək və paylaşmaq imkanındadır. Həmçinin akademik bilik istehsalını daha geniş auditoriyalar üçün əlçatan edir və sosial dəyişiklik üçün vasitəyə çevrilə bilir.[4]
İncəsənətə əsaslanan tədqiqat XX əsrin sonlarında tədqiqat metodologiyalarında pluralizmin artması ilə paralel inkişaf etməyə başlamışdır. Əvvəlcə təhsil və sosial iş sahələrində tətbiq edilmişdir. [5][6]Elliot Eysner bu sahənin ilk nəzəriyyəçilərindən biri hesab olunur və onun "təhsil sənəti" (ing. art of education) yanaşması bu sahənin əsaslarını qoymuşdur.[7] Daha sonra bu metod performans tədqiqatı, vizual etnoqrafiya, narrativ tədqiqat və kritik pedaqogika ilə əlaqələndirilmişdir. [8]XXI əsrdə bu yanaşma feministik, postkolonial və inklüziv tədqiqat metodologiyalarına inteqrasiya olunmuşdur. Bir çox akademik jurnallar və konfranslar bu metodun inkişafını dəstəkləyir. [9]Hal-hazırda ABR (ing. art-based research) termini altında müxtəlif incəsənət formalarına əsaslanan çoxsaylı metodlar birləşdirilir.[10]
İncəsənətə əsaslanan tədqiqatda istifadə olunan metodlara aşağıdakılar daxildir:[11][12]
- Rəssamlıq və vizual sənətlər
- Poeziya və ədəbi yazı
- Teatr və dram əsaslı tədqiqat
- Rəqəmsal hekayələndirmə
- Foto-esse və vizual etnoqrafiya
- Musiqi əsaslı tədqiqat
- Performans sənətləri
- Qrafik fasilitasiya və sketchnoting
- Multimodal təhlil və təqdimat üsulları
İncəsənətə əsaslanan tədqiqatda etik məsələlər xüsusi əhəmiyyət daşıyır. [13][14]İştirakçıların yaratdıqları sənət məhsulları müəllif hüquqları ilə qorunmalı, [15]onların icazəsi olmadan təqdim edilməməlidir. [16]Bu tədqiqatlarda subyektivlik yüksək olduğundan, [17]interpretasiya və nəticələrin qəbulu çox zaman müzakirəlidir.[18][19] Bəzən akademik cəmiyyət bu metodlara skeptik yanaşır və onların elmi ciddiliyini sual altına alır. [20]Lakin son illər bu metodlar elmi plüralizm və sosial ədalət yanaşmaları çərçivəsində legitimləşməkdədir.[21]
- ↑ Denzin, Norman K., and Yvonna S. Lincoln. Strategies of qualitative inquiry. Vol. 2. Sage, 2008.
- ↑ Savin-Baden, Maggi, and Claire Howell-Major. Qualitative Research: The Essential Guide to Theory and Practice. Routledge (2013).
- ↑ Baden, Maggi Savin, and Katherine Wimpenny. A practical guide to arts-related research. Springer, 2014.
- ↑ McNiff, Shaun. Art-based research. Jessica Kingsley Publishers, 1998.
- ↑ Vanderbilt University News, 'Artist Educator Elliot Eisner to Speak at Vanderbilt'. Nashville, TN, USA. Vanderbilt University News. September 13, 2006.
- ↑ Tampa Bay Times Bulletin Board, 'School Reform Lecture', St. Petersburg, FL, USA: St. Petersburg Times Newspaper. 21 January 1999. p43.
- ↑ Wang, Qingchun, Sara Coemans, Richard Siegesmund, and Karin Hannes. "Arts-based methods in socially engaged research practice: A classification framework." Art/Research International 2, no. 2 (2017): 5–39.
- ↑ Archibald, M., & Scott, S. (2019). Learning from Usability Testing of an Arts-Based Knowledge Translation Tool for Parents of a Child with Asthma. Nursing Open, 6(4).
- ↑ Archibald, M., Hartling, L., Caine, V., Ali, S., & Scott, S.D. (2018). Developing "My Asthma Diary": A process exemplar of a patient-driven arts-based knowledge translation tool. BMC Pediatrics, 18(1).
- ↑ Archibald, M., & Kitson. A. (2019). Using the Arts for Awareness, Communication and Knowledge Translation in Older Adulthood: A Scoping Review. Arts and Health: An International Journal for Research, Policy and Practice. 10.1080/17533015.2019.1608567
- ↑ Arnheim, Rudolf. Art and visual perception: A psychology of the creative eye. Univ of California Press, 1965.
- ↑ Arnheim, Rudolf. Toward a psychology of art: Collected essays. Vol. 242. Univ of California Press, 1966.
- ↑ Langer, Susanne K. Philosophy in a new key: A study in the symbolism of reason, rite, and art. Harvard University Press, 2009.
- ↑ Langer, S. "Feeling and Form: A Theory of Art/Langer S." New York: Charles Scribner's (1953).
- ↑ Fraser, Kimberly Diane, and Fatima al Sayah. "Arts-based methods in health research: A systematic review of the literature." Arts & Health 3, no. 2 (2011): 110–145.
- ↑ Arar, Raphael. Nostalgia: A Human-Machine Transliteration // 2018 IEEE VIS Arts Program (VISAP). October 2018. 1–5. doi:10.1109/VISAP45312.2018.9046055. ISBN 978-1-7281-2805-4.
- ↑ Coemans, Sara, and Karin Hannes. "Researchers under the spell of the arts: Two decades of using arts-based methods in community-based inquiry with vulnerable populations." Educational Research Review 22 (2017): 34–49.
- ↑ Butler-Kisber, Lynn. Qualitative inquiry: Thematic, narrative and arts-informed perspectives. Sage Publications, 2010.
- ↑ Chilton, G., & Leavy, P. (2014). Arts-based research practice: Merging social research and the creative arts. In Leavy, Patricia, ed. The Oxford handbook of qualitative research. Oxford University Press, USA, 2014.
- ↑ Daria Loi 2008, 'A thought per day: my travelling inside a suitcase', in Knowles, G. & A. Cole (Eds.) Creating Scholartistry: Imagining the Arts-Informed Thesis or Dissertation, Backalong Books, Halifax, NS.
- ↑ Seppälä, Tiina; Sarantou, Melanie; Miettinen, Satu, redaktorlar Arts-based methods for decolonising participatory research. New York: Routledge, Taylor Francis Group. 2021. ISBN 978-0-367-51327-6.