Subkarpat Rusiyası (və ya Karpat-Ukrayna[1]) İkinci Dünya müharibəsi dövründə Mərkəzi və Şərqi Avropada geosiyasi baxımdan əhəmiyyətli bir bölgə olmuşdur.[2] Region hal-hazırda əsasən Ukraynanın Zakarpatye vilayətini əhatə edir,[3] lakin müharibə illərində burada bir neçə dövlətin maraqları toqquşmuş və Subkarpat Rusiyası müxtəlif dövlətlərin nəzarətinə keçmişdir.[4]
| Tarixi Macarıstan əraziləri | |||||
| Subkarpat qubernatorluğu | |||||
|---|---|---|---|---|---|
|
|||||
| Ümumi məlumatlar | |||||
| Ölkə |
 Macarıstan |
||||
| Əsası qoyulub | 1939 | ||||
| Ləğv edilib | 1945 | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
.svg)
.svg)
1919-cu ildə Subkarpat Rusiyası Müqəddəs Roma imperiyasının süqutundan sonra Avstriya-Macarıstan imperiyasının bir hissəsi idi və Birinci Dünya müharibəsindən sonra Çexoslovakiya Respublikasının tərkibinə daxil edilmişdi.[5] Çexoslovakiya dövründə regiona müəyyən muxtariyyət verilmiş, lakin bu muxtariyyət formal xarakter daşıyırdı. 1938-ci ildə Münhen sazişi və daha sonra Birinci Vyana arbitrajı nəticəsində Çexoslovakiya zəiflədildi və ölkədə daxili parçalanmalar başladı. Bu vəziyyətdən istifadə edən Subkarpat Rusiyası öz muxtariyyətini genişləndirmək və müstəqilliyə doğru addımlar atmaq üçün şərait əldə etmişdir.[6] 1939-cu ilin martında, Çexoslovakiyanın süqutundan sonra, 1939-cu il martın 15-də Karpat-Ukrayna Respublikası müstəqil dövlət kimi elan edildi.[7] Yeni dövlətin prezidenti Avqustin Voloşin, rəsmi dili isə ukrayna dili elan olundu. Dövlət çox qısa müddət mövcud oldu və beynəlxalq səviyyədə tanınmadı.[8]
Karpat-Ukraynanın elanından bir gün sonra, 1939-cu il martın 16-da, Macarıstan krallığı bölgəyə hücum etdi. [9]Macarıstan ordusu sürətlə irəliləyərək Karpat-Ukrayna Respublikasını işğal etmişdir və bu əraziləri öz tərkibinə qatmışdır. Beləliklə, Subkarpat Rusiyası İkinci Dünya müharibəsi dövründə Macarıstanın nəzarəti altına keçmişdir. [10]1939–1944-cü illər arasında Subkarpat Rusiyası Macarıstan tərəfindən idarə olunurdu. Bu dövrdə bölgədə macarlaşdırma siyasəti aparılırdı, yerli rusin və ukraynalı əhaliyə qarşı etnik və siyasi təzyiqlər göstərilirdi. Eyni zamanda, yəhudi əhali də təqiblərə məruz qalmış, 1944-cü ildə bölgədən minlərlə yəhudi deportasiya edilərək Holokostun qurbanı olmuşdur.[11]
1944-cü ilin sonlarında Sovet ordusu bölgəyə daxil olmuşdur və Macarıstan qüvvələrini Subkarpat Rusiyasından sıxışdırdı.[12] 1945-ci ildə region de-fakto Sovet İttifaqının nəzarətinə keçmiş və 1946-cı ildə rəsmi şəkildə Ukrayna SSR-in tərkibinə daxil edilmişdir.[13] Bununla da Subkarpat Rusiyasının Çexoslovakiya ilə hüquqi bağları kəsilmişdir.[14]
-
1939-cu ildə Ujok aşırımında Fiat Balilla 508 avtomobilində macar əsgərləri -
1940-cı ildə Ujok aşırımında Macar-Sovet sərhədi -
Ukrayna Milli Assosiasiyasının təbliğat briqadası, 1939-cu ilin fevralı -
![Karpat Rusiyası yəhudiləri 1944-cü ilin mayında Auşvits–Birkenauya gətirilir. Onlar düşərgə sistemində qeydiyyata alınmadan, əksəriyyəti gələndən bir neçə saat sonra qaz kameralarında öldürülmüşdü.[15]](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/May_1944_-_Jews_from_Carpathian_Ruthenia_arrive_at_Auschwitz-Birkenau.jpg/120px-May_1944_-_Jews_from_Carpathian_Ruthenia_arrive_at_Auschwitz-Birkenau.jpg)
Karpat Rusiyası yəhudiləri 1944-cü ilin mayında Auşvits–Birkenauya gətirilir. Onlar düşərgə sistemində qeydiyyata alınmadan, əksəriyyəti gələndən bir neçə saat sonra qaz kameralarında öldürülmüşdü.[15] -
Ukraynanın Zakarpatya vilayətinin xəritəsi
![Karpat Rusiyası yəhudiləri 1944-cü ilin mayında Auşvits–Birkenauya gətirilir. Onlar düşərgə sistemində qeydiyyata alınmadan, əksəriyyəti gələndən bir neçə saat sonra qaz kameralarında öldürülmüşdü.[15]](/?q=Fayl:May_1944_-_Jews_from_Carpathian_Ruthenia_arrive_at_Auschwitz-Birkenau.jpg)
- ↑ Fedinec, Csilla. A kárpátaljai autonómia kérdése - Teleki Pál kísérlete [The question of Subcarpathian autonomy - Pál Teleki's attempt] // Kárpátalja, 1919-2009: történelem, politika, kultúra [Subcarpathia, 1919-2009: history, politics, culture] (PDF) (macar). Budapest: Argumentum - MTA Etnikai-nemzeti Kisebbségkutató Intézete. 2010. səh. 163. ISBN 978-963-446-596-6.
- ↑ "A m. kir. minisztérium 1939. évi 6.200. M. E. számú rendelete, a Magyar Szent Koronához visszatért kárpátaljai terület közigazgatásának ideiglenes rendezéséről" [Order No. 6.200/1939. M. E. of the Royal Hungarian Ministry on the provisional administration of the Subcarpathian territory returned to the Hungarian Holy Crown]. Magyarországi Rendeletek Tára (macar). Budapest: Magyar Királyi Belügyminisztérium. 73: 855. 1939.
- ↑ Thirring, Lajos. "Vármegyéink területe, népességfejlődése, népsűrűsége és közigazgatási felosztása" [Territory, population increase and density, and administrative divisions of our counties]. Magyar Statisztikai Szemle (macar). Budapest: Magyar Királyi Központi Statisztikai Hivatal. 20 (4). 1942: 179.
- ↑ "A m. kir. belügyminiszter 1939. évi 14.500. számú rendelete, a visszatért kárpátaljai területen a községnevek megállapításáról, továbbá a közigazgatási kirendeltségek és a járások területi beosztásáról" [Order No. 14.500/1939. of the Royal Hungarian Minister of the Interior on the determination of municipality names and the territorial divisions of the administrative delegations and districts of the reincorporated Subcarpathian territory]. Magyarországi Rendeletek Tára (macar). Budapest: Magyar Királyi Belügyminisztérium. 73: 1002–1003. 1939.
- ↑ "A kárpátaljai magyar és német polgári lakosság tömeges elhurcolása szovjet hadifogságba" [The deportation of masses of Hungarian and German civilians from Subcarpathia to Soviet prisoner of war camps]. Orpheus Noster (macar). Budapest: Károli Gáspár Református Egyetem. 4 (2): 46–47. 2012.
- ↑ "1939. évi VI. törvénycikk a Magyar Szent Koronához visszatért kárpátaljai területeknek az országgal egyesítéséről" [Law VI of 1939 on the unification of the Subcarpathian territories returned to the Hungarian Holy Crown with the country]. Ezer év törvényei (macar). 2009-03-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-09-10.
- ↑ Fedinec, Csilla. A Kárpátaljai Kormányzóság idõszaka [The period of the Governorate of Subcarpathia] // A kárpátaljai magyarság történeti kronológiája, 1918-1944 [Historical chronology of the Hungarians in Subcarpathia, 1918-1944] (PDF) (macar). Galánta - Dunaszerdahely: Fórum Intézet - Lilium Aurum Könyvkiadó. 2002. səh. 322. ISBN 80-8062-117-9.
- ↑ Fedinec, Csilla. A Kárpátaljai Kormányzóság idõszaka [The period of the Governorate of Subcarpathia] // A kárpátaljai magyarság történeti kronológiája, 1918-1944 [Historical chronology of the Hungarians in Subcarpathia, 1918-1944] (PDF) (macar). Galánta - Dunaszerdahely: Fórum Intézet - Lilium Aurum Könyvkiadó. 2002. səh. 336. ISBN 80-8062-117-9.
- ↑ (ukr.) Today is the 80th anniversary of the proclamation of the Carpathian Ukraine, Ukrinform (15 March 2019)
- ↑ "A zsidók deportálása Kárpátaljáról - 1941". konfliktuskutato.hu. Társadalmi Konfliktusok Kutatóközpont. 2013.
- ↑ In Defense of Christian Hungary: Religion, Nationalism, and Antisemitism 1890-1944, Cornell University Press, Paul A. Hanebrink, pages 192-3
- ↑ Szolyvai gyűjtőtábor: https://www.arcanum.com/hu/online-kiadvanyok/Lexikonok-magyarorszag-a-masodik-vilaghaboruban-lexikon-a-zs-F062E/s-sz-F0D5A/szolyvai-gyujtotabor-F0DDE/ Retrieved: 2024.05.11
- ↑ Historical Dictionary of the Holocaust, Scarecrow Press, Jack R. Fischel, page 119
- ↑ The Politics of Genocide: The Holocaust in Hungary, Wayne State University Press, Randolph L. Braham pages, 117-120, 137
- ↑ Áron Máthé: The Ukrainien Puzzle Alapjogokért Központ, Budapest, 2023 ISBN 978-615-6476-08-1