Üsyançılar (lat. insurgentes üsyançılar, tək: insurgens) — ordu, hərbi hava qüvvələri və ya donanmaya mənsub olmayan şəxslər. Onlar partizan müharibəsi aparırlar və adətən döyüşən tərəfin hüquqlarından istifadə etmirlər.[1] Üsyan iştirakçıları, hakimiyyətə qarşı çıxaraq mübarizə aparan mülki silahlanmış təşkilatlardırlar.
Adətən, üsyançılar qanunsuz silahlı qruplar (təşkilatlar) yaradırlar. Bu qrupların məqsədi qanuni hökuməti və ya mövcud rejimi devirmək, milli müstəqillik əldə etmək və ya dövlətin mövcud nizamını dəyişdirməkdir. Məsələn, Yunanıstan İstiqlaliyyət müharibəsi zamanı yunan üsyançılarının rəhbəri olmuş olan Kolokotronis Moreyada baş vermiş üsyana rəhbərlik etmişdir və Kapodistriasın tərəfdarı olmuşdur.[2]
Üsyançıların hərbi gücü çox zaman hakimiyyət orqanlarının gücündən xeyli az olduğu üçün, onlar partizan müharibəsi aparmağa (terror üsullarına) üstünlük verirlər.
XIX əsr hüququnda "üsyançı" anlayışı açıq siyasi xarakter daşıyan üsyan kimi başa düşülürdü və bu kontekstdə sırf hüquqi mənada hakimiyyətə qarşı müqavimət göstərməkdən ibarət olan, onu devirmək məqsədi güdməyən üsyan (əvvəlki terminologiyada "etiraz") anlayışından fərqləndirilirdi. Həmçinin, bu anlayış müəyyən qədər "qiyam" anlayışına yaxınlaşdırılırdı. İnsurqentlər siyasi (cinayət xarakterli deyil) cinayətkarlar sayılırdılar. Hətta o dövrdə belə onların döyüşən tərəf kimi tanınması və Beynəlxalq humanitar hüquqla qorunması mümkün hesab edilirdi.
- Инсуррекция // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890–1907.
- Инсургенты // Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона. — 2-е изд., вновь перераб. и значит. доп. — Т. 1–2. — СПб., 1907–1909.
- Вандейская война // Военная энциклопедия : [в 18 т.] / под ред. В. Ф. Новицкого … [и др.]. — СПб. ; [М.] : Тип. т-ва И. Д. Сытина, 1911–1915.
- Майдан // Военная энциклопедия : [в 18 т.] / под ред. В. Ф. Новицкого … [и др.]. — СПб. ; [М.] : Тип. т-ва И. Д. Сытина, 1911–1915
Vikianbarda Üsyançılar ilə əlaqəli mediafayllar var.- How Insurgencies End by Ben Connable, Martin C. Libicki
