Ülviyyə Əli

Ülviyyə Əli qızı Quliyeva 1993-cü il oktyabrın 13-də Göyçay rayonunda anadan olub. Ailəsi ilə bir neçə ay Bakıda yaşadıqdan sonra Rusiyanın Tambov şəhərinə köçüblər. 8 yaşına kimi Rusiyada böyüyüb. 2001-ci ilin iyununda Azərbaycana qayıdıb.^[2]

Ülviyyə Əli 17 yaşından ictimai-siyasi proseslərə qoşulub. 2012^[3]–2016-cı illərdə NİDA Vətəndaş Hərəkatının üzvü olaraq fəaliyyət göstərib. Həmin illərdə 2 dəfə NİDA VH-nın Nəzarət Təftiş Komitəsinə üzv seçilib. Həmçinin, NİDA-nın həbs olunan üzvləri ilə bağlı ictimai kampaniyalarda fəal iştirak edib. "Qanunsuz olaraq həbs edilmiş Nidaçılara dəstək ol!" kampaniyasına rəhbəri olub.^[2]

Dəfələrlə aksiyalarda iştirak edib və polis müqaviməti ilə üzləşib. 26 yanvar 2013-cü ildə "Silahları üstümüzdən çəkin!" aksiyası zamanı polislər tərəfindən saxlanılıb və inzibati xəbərdarlıq alaraq sərbəst buraxılıb.^[2]

2015-ci ildə parlament seçimlərində 18 saylı Nərimanov-Nizami seçki dairəsindən NİDA VH-nin namizədi olmuş Ramin Hüseynovun səlahiyyətli nümayəndəsi olub. 2020-ci ildə parlament seçimlərində isə 23 saylı Nəsimi-Səbail seçki dairəsindən "Hərəkət" seçki blokunun namizəd olmuş Toğrul Vəliyevin təbliğat kampaniyasının rəhbəri olub.^[2]

Ülviyyə Əli 2012-ci ildən Azərbaycanda baş verən bütün insan hüquqları pozuntularını öz X səhifəsində işıqlandırıb və beynəlxalq medianın diqqətinə çatdırıb. Həmçinin, Azərbaycanla bağlı beynəlxalq mətbuatda işıqlandırılan xəbərlərdə də onun yaydığı məlumatlara istinad, həmçinin müəllifi olduğu video və fotolardan istifadə olunub.^[2][4]

2013-cü ildən başlayaraq bir çox siyasi məhbusların məhkəmələrinin monitorinqini aparıb, məhkəmələrdə baş verənləri işıqlandırıb.^[2]

2013, 2018 və 2024-cü illərdə prezident, 2015, 2020 və 2024-cü illərdə parlament, 2014, 2019 və 2025-ci illərdə bələdiyyə seçimlərində, həmçinin 2016-cı ildə referendumda pozuntuların monitorinqini aparıb və işıqlandırıb.^[2]

2014-cü ildə hüquqşünas Namizəd Səfərovun köməkçisi olaraq fəaliyyət göstərib.^[2]

2015-ci ildən "Nərgiz" mükafatının Münsiflər Komitəsinin üzvüdür.^[2]

2017-ci ildə Demokratik Təşəbbüslər İnstitutunun (IDI) "Gənc Hüquq Müdafiəçiləri" təlim proqramından yüksək göstəricilərlə məzun olub.^[2]

"Seçkilərin Monitorinqi və Demokratiyanın Tədrisi Mərkəzi" (SMDTM), "Benefisiar" Hüquqi Yardım Mərkəzi, "Qadın Üçün" təşəbbüs qrupu kimi bir sıra qeyri-hökumət təşkilatları ilə əməkdaşlıq edib.^[2]

2018-ci ildə Norveçin İnsan Hüquqları Evləri Fondunun (HRHF) yayımladığı "Krım: sükut divarının yarılması" hesabatının həmmüəlifidir.^[5] O, həmin il Belarus, Ukrayna hüquq müdafiəçiləri ilə birgə Krımı ziyarət edib və oradan hesabat hazırlayıb.^[2]

2019-cu ildə Birləşmiş Ştatlarda International Visitor Leadership Programında (IVLP) təcrübə keçib.^[2]

2024-cü ildə Norveç İnsan Hüquqları Evi Fondunun (HRHF) "Güc portretləri" fotosərgisinin qəhrəmanlarından biri seçilən insan hüquqları üzrə ixtisaslaşmış azərbaycanlı vəkil Rövşanə Rəhimovanın fotosərgidə yayımlanan fotosunun müəllifi Ülviyyə Əli olub.

Ülviyyə Əli xüsusilə Bakıda baş tutan BMT-nin İqlim Dəyişimələri Konfransı (COP29) ərəfəsində Azərbaycanda insan haqları problemlərinə, müstəqil medianın durumuna, jurnalistlərin həbsinə diqqət çəkmək üçün xarici mediaya müsahibələr verib.

Ülviyyə Əli 2016-cı ildən media sahəsində fəaliyyətinə davam edib. Müxtəlif illərdə Azad Avropa/Azadlıq Radiosu (RFE/RL) Azərbaycan xidməti, "Toplum TV", "Fakt Yoxla", "Mikroskop Media", "Voice of America" (VoA), "OC Media" və "JAMnews" ilə əməkdaşlıq edib.

Fəaliyyəti boyu Azərbaycan dilində feminizm məzmunda maarifləndirici materiallar yaratmağı və feminist ideyaları yaymağı hədəfləyən "Fem-Utopia" platforması və LGBTQ-feminist mövzulu xəbərlər dərc edən "Qıy vaar!" platformaları üçün də materiallar hazırlayıb. Jurnalist fəaliyyəti boyu insan hüquqları, sosial hüquqlar, LGBTIQ+ və qadın hüquqları, sülh mövzusu ilə bağlı bir çox materiallar hazırlayıb. 2021-ci il üzrə Azərbaycanda LGBTİQ+ ətrafında baş vermiş hadisələrin mətbuatda işiqlandırılmasında aktiv rol oynadığı üçün QueeRadar mükafatı ilə təltif edilib. "LGBTİQ+ vətəndaşlarla bağlı xəbərlər necə işıqlandırılmalıdır?" mövzusunda da təlimlər keçib.

2019–2025-ci illərdə "Voice of America" (VoA) radiosunun Azərbaycan xidmətinin çalışıb. Fəaliyyəti ərzində VoA-da dərc olunmuş və yayınlanmış 500-dən çox xəbər və reportajın müəllifidir. Azərbaycanda baş verən siyasi məhkəmə işlərini, insan hüquqları pozuntusu ilə bağlı hadisələri, həmçinin mitinqləri, aksiyaları, yürüşləri, piketləri işıqlandırıb. Peşə fəaliyyəti ərzində bir neçə dəfə saxlanmalarla, polis müqaviməti və pis rəftarla üzləşib.

11 fevral 2020-ci ildə Mərkəzi Seçki Komissiyasının (MSK) inzibati binasının qarşısında deputatlığa namizədlərin etiraz mitinqini işıqlandıran zaman həmkarları Sevinc Vaqifqızı, Nərgiz Absalamova və Aygün Rəşidlə birgə polislər tərəfindən saxlanılıblar. Polislərin zor tətbiq etməsi nəticəsində Ülviyyə Əli yüngül bədən xəsarəti almışdı.^[6] Sərhədsiz Reportyorlar baş verən hadisəni sərt qınamış və Azərbaycan iqtidarının plüralizmi məhv etdiyini bildirmişdir.^[7]

14 sentyabr 2020-ci ildə "Gənclik" metrostansiyasında keçirilən "Tofiq Yaqubluya azadlıq!" aksiyasını işıqlandıran zaman həmkarı Aysel Umudova ilə birgə qeydə aldıqları materialları silmələri üçün saxlanılıblar. Lakin jurnalistlər materialları silməkdən imtina ediblər, daha sonra sərbəst buraxılıblar.

13 oktyabr 2020-ci il tarixdə Baş Prokurorluğa çağırılan Qiyas İbrahimovla bağlı müsahibə alan zaman Ülviyyə Əli və həmkarı Nərgiz Absalamova Qiyas İbrahimovla birgə saxlanılıb. Onlar bir saatdan çox Yasamal RPİ-nin 26-cı polis bölməsində saxlanıldıqdan sonra sərbəst buraxılıblar.

4 avqust 2021-ci il tarixdə Xəzər Rayon Polis İdarəsinin inzibati binasının qarşısında feministlətin S. Məhərrəmovanın qətl edilməsinə qarşı etiraz aksiyasında peşə fəaliyyətini yerinə yetirən zaman həmkarları Elnarə Qasımova və Nərgiz Absalamova ilə birgə saxlanılıb.^[8] Saxlanılma zamanı ona qarşı pis rəftar göstərilib, binanın içində isə təhqir edilib, həmçinin çəkiliş etdiyi kameraya xəsarət yetirilib.^[8] Bununla bağlı aidiyyəti qurumlara şikayət edilsə də, şikayətləri nəticəsiz qalıb.

Ülviyyə Əli 2023-cü ilin fevralında Media haqqında Qanunun, xüsusilə onun vahid reyestrin yaradılması ilə bağlı müddəalarının media, ifadə azadlığını məhdudlaşdırmağa geniş şərait yaratdığını bildirmiş və Azərbaycanın müstəqil jurnalistləri və media mütəxəssisləri tərəfindən hazırlanan mövqe sənədinə imza atan 40 jurnalistdən biri olmuşdu.^[9] Həmin qanundan sonra Ülviyyə Əli "Reyestrsiz Media" platformasını təsis edib və qanunla bağlı jurnalistlərin etirazlarını işıqlandırıb.

2025-ci ilin fevralında "Amerikanın Səsi"nin müxbir akkreditasiyaları ləğv olunandan sonra Ülviyyə Əli yenə də öz fəaliyyətini dayandırmayıb və bəyan edib ki, materiallarını yayımlayacaq müstəqil media olmasa da, öz reportajlarını şəxsi platformasından paylaşacaq. Bundan sonra o, reportajlarını şəxsi Facebook səhifəsindən yayımlayıb və jurnalist fəaliyyətinə davam edib.

Ülviyyə Əli 2025-ci il yanvarın 15-də Bakı Şəhər Baş Polis İdarəsinin (BŞBPİ) müstəntiqi Samir İsmayılov tərəfindən 16 yanvar 2025-ci il tarixdə şahid qismində ifadə vermək üçün idarəyə dəvət olundu. Ülviyyə Əli müsahibəsində təxminən 2 saat "Meydan TV işi" ilə bağlı dindirildiyini, heç bir izah olmadan Azərbaycandan çıxışına qadağa qoyulduğunu, ümumiyyətlə özünün Meydan TV-nin yox, "Amerikanın Səsi"nin (VoA) jurnalisti olduğunu və hətta Meydan TV-nin jurnalisti olsaydı belə bunun cinayət olmadığını bildirdi.

Ülviyyə Əli Azərbaycandan çıxışına qadağa qoyulması ilə bağlı məhkəməyə müraciət etdi. Ülviyyə Əli nu qərarı sərbəst hərəkət etmə azadlığının pozuntusu, həmçinin jurnalist fəaliyyəti müdaxilə olaraq qiymətləndirdi.

2025-ci il mayın 6-dan 7-nə ötən gecə, saat 04:00 radələrində sosial mediada Ülviyyə Əlinin "Meydan TV işi" ilə bağlı saxlanılması, ardınca isə yaşadığı mənzildə axtarış aparılması ilə bağlı məlumatlar yayıldı. Anası İlhamə Quliyevanın sözlərinə görə qızı pis rəftara məruz qalmış, axtarış zamanı isə mənzil dağıdılmışdır – "qızımın başında adenoma var və polis məmuru qızımın başına vurdu. Qızımın başına vurdular, mən onları heç vaxt bağışlamayacağam. Evinə basqın edildi, mənzil tamamilə dağıdıldı. Polis onun şəxsi əşyalarını müsadirə etdi və 6000 avrodan (6820 dollar) çox pul tapdı."^[10]

Mayın 7-də Ülviyyə Əli barəsində Azərbaycan Cinayət Məcəlləsinin 206.3.2 (aaçaqmalçılıq, qabaqcadan əlbir olan bir qrup şəxs tərəfindən törədildikdə) maddəsi ilə ittiham irəli sürüldü. Xətai Rayon Məhkəməsinin hakimi Sülhanə Hacıyevanın qərarı ilə onun barəsində 1 ay 29 gün müddətə həbs qətimkan tədbiri seçildi. Ülviyyə Əlinin hüqüqlarını müdafiə edən vəkili Elvin Ələmovun sözlərinə görə, onun evində axtarış azamanı 6 min avro tapıldığı iddia edilib. Ülviyyə Əli pulun ona aid olmadığını və evə axtarışa gələn polislər tərəfindən yerləşdirdiyini bildirdi. Ülviyyə Əli saxlanılam zaman pis rəftara məruz qaldığını da bildirib. "Polis bölməsində ondan telefonun parolunu istəyiblər, bundan imtina edəndə isə başından bir neçə dəfə zərbə endiriblər", — deyə Ələmlov bildirib.

Beynəlxalq Jurnalistlər Federasiyası (IFJ) və Avropa Jurnalistlər Federasiyası (EFJ) mayın 8-də yaydığı bəyanatında Ülviyyə Əlinin həbsini siyasi adlandıraraq pisləmiş, Azərbaycan iqtidarından onu dərhal azad etməyə çağırmışdı.^[11] İnsan Hüquqları Evləri Fondu (HRHF) bəyanatında Ülviyyə Əlinin saxlanmasını və pis rəftara məruz qalmasını qətiyyətlə pisləmiş, onunla həmrəy olduğunu bildirmiş və Azərbaycan iqtidarını onu dərhal və qeyd-şərtsiz azad etməyə çağırmışdı.^[12] Jurnalistləri Müdafiə Komitəsi (CPJ) "Ülviyyə Əlinin həbsini Azərbaycan iqtidarının müstəqil reportajın istənilən izini silməyə hədəflənən addımı" olaraq vurğulamış və "Azərbaycan iqtidarını Ülviyyə Əlini dərh azad etməli və polisin ona qarşı pis rəftarı ilə bağlı narahatedici iddiaları ən qısa müddətdə araşdırmalı" olduğunu bildirmişdi. Beynəlxalq Qadın Media Fondu (IWMF) isə "haqsızlıqlar haqqında xəbər verməyin cinayət olmadığını" bildirmiş və Ülviyyə Əlinin azad edilməsini tələb etmişdir.^[13]

Hüquq müdafiəçisi Emin Hüseynovun sözlərinə görə repressiyaların AbzasMedia və Toplum TV nəşrlərini sürgünə göndərməsi və Turan İnformasiya Agentliyinin bağlanmasından sonra Ülviyyə Əli ölkədə müstəqil reportajların yeganə mənbəyinə çevrilmişdi.

Ülviyyə Əli bir neçə qısametrajlı filmin müəllifidir.

• 2019-cu ildə təqdim edilən "Yadlar" qısametrajlı filminin ideya müəllifi və layihə rəhbəri olub. Film Azərbaycanda LGBT fərdlərinə qarşı təqibləri və həbsləri (2017-ci ildə baş verən) təsvir edir.^[14]
• 2022-ci ildə "Azərbaycanda gənclər özlərini necə görürlər" adlı qısametrajlı filmin müəllifi olub. Film fərqli gənclərin patriotizm və "ənənəvi dəyərlər", müharibə və sülh baradə fərqli düşüncələrindən bəhs edir.
• 2022-ci ildə "Uğura imza atıram" adlı qısametrajlı filmin müəllifi olub. Film qadınların əmək bazarına daxil olmaq yolunda maneələdən, həmçinin iqtisadi azadlığın vacibliyindən söz açır.^[15]
• 2023-cü ildə ""Qul bazarı" – işsiz bir adamın hekayəsi" adlı qısametrajlı filmin müəllifi olub. Film regionların zəif iqtisadi inkişafı, kütləvi işsizlik fonunda paytaxtın "imkanlar şəhəri" olması barədə davamlı mifin fonunda "qul bazarı"nda çalışan işsiz bir adamın hekayəsindən bəhs edir.