Material seçimi sənayenin vacib hissəsidir. Material problemi ümumi bir problemdir. Dəzgahlar və onların hissələri, alətlər, silahlar  və s. istehsal olunmazdan layihələnən zaman onun materialı seçilir. 

Materiallar iki əsas qrupa bölünür: metallar və qeyri-metallar. Metallar qara və əlvan olurlar. Qara metallar dəmir və onun əsasında olan ərintilər-polad və çuqundur. Qalan metallara əlvan metallar yəni alüminium, mis, titan, maqnezium, qurğuşun, qalay, nikel və s. aid edirlər. Müassir texnikada 65 adda əlvan metallardan istifadə olunur. Bütün metal və ərintilər içərisində maşınqayırmada, silah istehsalında, gəmiqayırmada, neft senayesində polad vacib rol oynayır. Materiallar içərisində poladın payı 95% təşkil edir. Onun geniş yayılması xassələri ilə əlaqədardır. Nisbətən aşağı maya dəyər, yüksək möhkəmlik, plastiklik, özlülüyü habelə texnoloji xassələri ilə səciyyələnir. Əlvan metal və ərintilərin istehsalı əhəmiyyətlidərəcədə az olmasına baxmayaraq onların tətbiqi olmadan müassir texnikanın elektronika, radio, cihazqayırma, aviasiya, atom və raket kosmik texnikanın yaradılması mümkün olmazdı. Müassir texnikanın inkişafında qeyrimetal materialların keramik materialların rolu əvəzsizdir. Konstruksiya bütövlüdə detallardan ibarətdir. Detalların işləmə rejimindən asılı olaraq layihələnən zaman material seçilərkən materialın fiziki, kimyəvi, mexaniki xassələri, yonulma qabiliyyəti əsas götürülür. Materialın fiziki xassələri dedikdə rəng, sıxlıq, ərimə temperaturu, istiden genişlənmə, istilik və elektrikkeçirmə, istilik tutumu və s. aiddir. Rəng materialın əks olunan işıqda xarici parlaqlığıdır. Rəngi adətən emaldan sonra təyin edirlər. Sıxlıq cismin vahid həcmdə kütləsidir. Ərimə temperaturu materialın bərk haldan maye hala keçməsidir. Ərintinin ərimə temperaturu onu təşkil edən kompanentlərin ərimə temperaturundan keskin ferqlənə bilər. Ərindinin temperaturu onu təşkil edən kompanentlərin ərimə temperaturundan aşğı və yuxarı ola bilər. Məsələn tərkibində 45,3% Bismut, 12,3% Kadmium, 17,9% qurğuşun və 24,5% qalay olan ərinti 700C temperaturda əriyir, halbuki qalayın ərimə temperaturu 2320C dir. Digər bir ərintiyə baxsaq görərik ki, tərkibində 60% qurğuşun və 40% gümüş olan ərintinin ərimə temperaturu 13700C dir, amma gümüşün ərimə temperaturu 9610C dir. İstidən genişlənmə materialın qızdırıldıqda öz xətti ölçülərini dəyişə bilmə qabiliyyətidir. Bu qabiliyyət konstruksiaların işində problemlər yaradır. Detallar qızarkən və soyuyarkən nəzərə çarpan dəyişikliklər ola bilər. Məsələn intensiv atəş zamanı lülə qızdığı üçün genişlənir və güllələrin səpələnməsi yaranır. Bu da atəş sərrastlığını aşağı salır. İstilikkeçirmə materialın istilik ötürmə qabiliyyətidir. Materialların istilikkeçirməsini müqaisə etmək üçün şərti vahidlərdən istifadə olunur. Ən yaxşı istilik ötürücü kimi gümüşün istilik ötürməsi vahid qəbul olunmuşdur. İstilikvermə böyük əhəmiyyətə malikdir. Əgər metal istiliyi yaxşı ötürürsə onu qazla qəsmək çətinləşir və yaxud mümkün olmur. Əgər metal istiliyi pis ötürürsə onda onu qızdırma və sürətlə soyutma zamanı çatlar əmələ gəlir ki, bu da zay yaranmasına səbəb olur. İş zamanı çoxlu istilik udan hissələr (məsələn lülə) ifrat qızmaya və formasını dəyişməməsi üçün istiliyi sürətlə ötürməlidir. Bu səbəbdəb belə təyinatlı detalların materialı istiliyi yaxşı keçirmə qabiliyyətinə malik olmalıdır. Ətraf mühitin təsirindən metalların öz xassəsini dəyişə bilməsi xassəsinə kimyəvi xassə deyilir. Metalların korrozyaya uğraya bilmə qabiliyyəti yəni havanın və suyun oksigenin təsirindən oksidləşməsi turşu və qələvilərin təsirindən dağılması kimyəvi xassəyə aiddir. Əkəs metallar korrozyaya məruz qalır. Məsələn dəmirin paslanması, misin səthinin yaşıl oksid qatı ilə örtülməsi, alüminumun oksit qatı ilə örtülməsi və s. Korrozyaya uğramayan metallar nəcib metallardır. Bunlara qızıl və platin aid edilir. Yüksək korroziyaya davamlılığa xrom, nikel və onun ərintiləri aid edilir. Titan və onun ərintiləri isə kimyəvi müqavimətlilik baxımından nəcib metallara yaxındır. Korrozya ciddi və aktiv problem olduğundan hazırda korrozyaya davamlı ərintilələrin yaradılmasına xüsusi fikir verilir. Paslanmayan ərintilər atmosfer, dəniz və içməli su şəraitlərində korrozyaya davamlı olurlar. Qızdırma zamanı oksid qatının yaranması külli miqdarda metal itkisinə səbəb olur. Metal yanığı adlanan bu hadisə termiki emal, döymə, ştamplama, yayma də digər emal proseslərində baş verərək metal itkisinə səbəb olur. Materialın mexaniki xassələri Detallar istismar zamanı müxtəlif yüklərə məruz qalır. Bu yükləri aşağıdakı quruplara bölmək olar. 1. statik yüklər 2. dinamik yüklər 3. qiyməti və istiqaməti Qüvvənin təsirində n detal forma ölçülərini dəyişə bilir. Yəni deformasya edir. Deformasya həm elastiki həm plastiki ola bilir. Qüvvənin kiçik qiymətlərində elastiki deformasya , qüvvənin qiyməti artdıqca plastiki deformasyaya çevrilir. Qüvvənin cox böyük qiymətlərində materialın dağılması baş verir. Məsələn caxmaaq hər atəşdə zərbəə ilə lüləyə çırpılır. Bu hər iki detalın dağılmasına səbəb ola bilər. Bunun üçün hər iki detalın matrialı yüksək keyfiyyətli olmalıdır. Konstruksiya detallarının materialının düzgün seçilməsi üçün onların mexaniki xassələrinin öyrənilməsi vacibdir. Materialın mexaniki xassələri bunlardır: möhkəmlik, elastiklik, plastiklik, bərklik, zərbə özlülülyü, yorulma həddi və s. ilk əl atıcı silahlar yaranandan bu günə kimi ağac materiallardan istifadə olunur. Atıcı silahın insanla bir başa təmas etdiyi detallar məsələn əl dəstəyi, əl qundağı və qundaq ağac materialından hazırlanmışdır. Bəzi tüfənglərin gövdəsi ağacdan yonulmuşdur. Ağacın istifadə olunmasının əsas səbəbi az sıxlığa və aşağı istilik keçirməyə malikdir. Silah istehsalında dəmirağacdan geniç istifadə olunur. Ağac materialı yonulma qabiliyyəti yaxşı olmağına baxmayaraq onun emalı vaxt aparır. Bunun üçün ağacdan düzələn detalları müassir zamanımızda kompazit materialdan istifadə olunur. Kompazisya materialları fiziki, mexaniki və mikyəvi xassələri detallara qoyulan tələblərə cavab verdiyində n ondan artiq geniş istifadə olunur. Bu materialdan detallar təzyiq altında tökmə ilə alındığından məhsuldarlığı yüksəkdir.

Mənbə — ""

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023