Yusif Salman Yusif
Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. |
Yusif Salman Yusif (ərəb. يوسف سلمان يوسف; təxəllüsü Fahid (ərəb. فهد; 19 iyul 1901, Bağdad – 14 fevral 1949, Bağdad) — İraq inqilabçısı.
| Yusif Salman Yusif | |
|---|---|
| ərəb. يوسف سلمان يوسف | |
 | |
| Doğum tarixi | 19 iyul 1901 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 14 fevral 1949 (47 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | asılma[d] |
| Təhsili |
|
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
Yusif Salman 1904-cü ildə Bağdadda kasıb, lakin nisbətən təmin olunmuş ailədə doğulmuşdur. Onun atası bütün uşaqlarının təhsil almasına çalışırdı. Lakin Yusif Bağdadda ancaq ibtidai məktəbi qurtardı. Atası öldü, işləməyə getməyə məcbur oldu. Bu hadisə 1917-ci ilə Rusiyada Böyük Oktyabr sosialist inqilabı baş verdiyi, İraqda isə türk müstəmləkəçilərinin yerinə ingilis müstəmləkəçilərinin gəldiyi zamana təsadüf etmişdi.
Bağdadda Britaniya qoşunlarının komandanı general Mod çıxış edərək demişdi: "Biz bura istilaçı kimi yox, xilaskar kimi gəlmişik". Lakin tezliklə iraqlılara aydın oldu ki, bu sözlər alçaq boşboğazlıqdan başqa bir şey deyil. İngilis imperializmi həyasızcasına İraqı özlərinin müstəmləkəsinə çevirirdilər. İngilislər müstəmləkə ağalığının mandat formasını seçdilər. Bu mandatı onlar 1920-ci ilin iyununda Millətlər Cəmiyyətindən aldılar. Ölkənin mandat altında müstəmləkəyə çevrildiyi haqda xəbar İraqda ümumi narazılığa səbəb oldu. Ölkədə silahlı üsyan baş verdi. Gənc Sovet dövlətinin xarici müdaxiləçilər üzərindəki qələbəsi, habelə qonşu ərəb ölkələrində–Suriya və Misirdə milli azadlıq hərəkatının genişlənməsi həmin üsyanın inkişafına tə'sir göstərdi.
İngilis işğalçıları bir neçə şəhəri boşaltmağa məcbur oldular. Üsyançılar Bağdadın yaxınlığına gəlib çatdılar. Lakin müstəmləkəçilər hərbi kömək alaraq, 1920-ci ilin sonunda üsyanı yatırtdılar. İngilis süngülərinin köməyi ilə İraq krallığı taxtına Feysəl qoyuldu. Ölkəni idarəetmə forması–konstitusiyalı mütləqiyyət oldu. İraq 1932-ci ilə qədər Böyük Britaniyanın mandatı altında olan ərazi kimi qaldı. Yusif Süleyman elə gənc yaşlarından öz xalqının azadlığı uğrunda mübarizədə fəal iştirak edirdi. O, 1927-ci ildə, Bəsrə limanında işləyəndə, fəhlə Hüsni Ayəş ilə birlikdə çox da böyük olmayan bir dərnək təşkil etdi ki, burada gənclər marksist ədəbiyyatını öyrənirdilər. Dərnəyin iştirakçıları "Kommunist Manifesti"ni, Leninin "Nə etməli?", "Dövlət və inqilab" kitablarını, milli məsələyə dair məqalələrini oxuyurdular.
Müstəmləkəçilər İraqa Sovet İttifaqına aid olan kitabların gəlməməsi üçün ölkənin sərhəddini bağladılar və hər hansı inqilabi ədəbiyyatın gətirilməsini qadağan etdilər. O vaxt V. İ. Leninin "Dövlət və inqilab" əsərindən başqa ərəb dilində marksist kitabları yox idi. Bu yeganə əsər də 20-ci illərin əvvəlində tərcümə olunmuş və "Leninin memuarları" adı altında nəşr edilmişdi. Yusif Süleymanın rəhbərlik etdiyi dərnək üçün ingilis dilində marksist kitablarını Avropadan və Livandan dənizçilər gizli surətdə gətirirdilər.
İngiltərə öz xeyrinə olaraq 1930-cu ildə İraqın boynuna bir müqavilə sarıdı, bununla da mandatı altında olan həmin ərazidə ağalığını möhkəmləndirirdi. Bunun əvəzində İraqın iri feodalları, tayfaların şeyxləri, böyük kompradorlar ölkənin idarə olunmasında daha geniş mənsəblərə buraxıldılar.
İraqın vətənpərvər təşkilatları bu xəyanətli razılaşmaya qarşı etiraz əlaməti olaraq xalq kütlələrini küçələrə, nümayişə çağırırdılar. Bütün ölkədə xalqın kütləvi çıxışları keçirilirdi. Bağdadda keçirilən nümayişlərdə yüz mindən artıq adam iştirak edirdi. Bəsrədə e'tiraz həyəcanı üç gün davam etdi. Bəsrə proletariatının ən mütəşəkkil və ən böyük dəstəsi olan limançılar öz tələblərində çox möhkəm dayandılar. Baş nazir Nuri Səidin əmri ilə onlara qarşı qoşun göndərildi. Şəhərin küçələri, limanın tərsanə və körpüləri qanla boyanmışdı. Nümayişdə iştirak edənlərin çoxu həbsə alındı. Yusif Süleyman dostlarının köməyi ilə polisdən gizlənə bildi, lakin dostu Hüsni Ayəş jandarmlar tərəfindən ələ keçdi və məhkəmənin qərarı ilə öldürüldü.
Fəhlə sinfi sıralarının artması, həmkarlar ittifaqlarının, ictimai təşkilatların meydana gəlməsi, azadlıq və sinfi mübarizənin güclənməsi ilə əlaqədar İraqda kommunist partiyası yaratmaq üçün əlverişli şərait əmələ gəldi. Partiyanı yaratmağın əməli işinə girişənlərdən birincisi Yusif Süleyman oldu. Bəsrədən gedərək, o, Fəratın aşağı hissəsində geniş bir kənd təsərrüfatı rayonu olan Nasiriyyə şəhərində məskun oldu. Bu zaman onun kifayət qədər gizli iş təcrübəsi vardı, özünün geniş görüş dairəsi ilə fərqlənirdi, həmin illərdə onu tanıyanların dediyinə görə o əqidəli bir marksist idi.
1946-cı ilin axırında Nuri Səid doqquzuncu dəfə baş nazir vəzifəsini tutdu. Bu münasibətlə o, mətbuat konfransında bildirdi ki, "İraqda kommunist problemini ləğv etməyi" özünə borc bilir. Və əlavə etdi ki, "Bizim ölkədə kommunistlərə nə yer var, nə də ehtiyac. Kommunistlər üçün zəmin sənaye ölkələrində meydana gəlir, bizim ölkə isə geridə qalmış dövlətdir".
Belə də oldu. Həmin bəyannamədən bir neçə gün sonra ölkədə kommunist partiyasının və digər demokratik təşkilatların əleyhinə kütləvi çəza tədbirləri gücləndi. Polislər dekabrın ortalarında başda Hüseyn əş-Şəbibi və Məhəmməd Hüseyn Əbül-İs olmaqla Milli azadlıq partiyasının təsis şurası üzvlərini həbs etdilər.
1947-ci il yanvarın 18-də polislər Fahidin və Zəki Bəsimin olduğu evi mühasirəyə alıb, onları tutdular. Eyni zamanda Bağdadda və bir sıra başqa şəhərlərdə kommunist partiyasının yerli komitələrinə basqınlar edildi.
İlk günlərdə İraq kommunistlərinə dəyən amansız zərbə haqqında mə'lum olan ancaq bunlar idi. Həbs olunanların dürüst sayı indi də mə'lum deyildir. Adamlar müxtəlif həbsxanalara salınırdılar; polis idarəsi heç vaxt partiyada olmayanları–həmkarlar ittifaqı fəallarını, mitinqlərdə çıxış edən tələbələri, jurnalistləri də kommunist hesab edirdi. Çox keçmədən aydın oldu ki, təşkilatın əksəriyyəti salamat qalmışdır, lakin MK-ya ağır itki üz vermişdir: "MK-nın baş katibi, Siyasi Büronun iki üzvü və bir neçə başqa rəhbər işçi həbs edilmişdir. Fahidi və onun dostlarını Bağdadın şimalına tərəf iyirmi kilometrlikdə yerləşən Əbu–Quraybedəki köçürmə həbsxanasına saldılar.
- Mübarizəyə həsr edilmiş ömür. Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, Bakı–1967, səh. 76–87.