Yötun (q.skan. Jötunn; cəmdə: Jötnar; mənası – "qarınqulu") — german-skandinav mifologiyasında ailəsindən in nəticələri olan divlər (). Bu varlıqlar özləri qeyri-dəqiq bir şəkildə təsvir olunublar vtrolə adətən onlara rislər, turlar və trollar kimi müxtəlif terminlərlə xitab olunur.
| Yötunlar | |
|---|---|
| q.skan. Jötunn | |
 Fasolt və Fafnerin Freyyanı oğurlaması. "". . 1910-cu il. | |
| Mifologiya | Skandinav mifologiyası |
| Yer | və |
| Cinsi | kişi və qadın |
| Fəaliyyəti | şeytani əməllər etmək |
| Əlaqəli personajlar | Odin, , , Loki Tor |
| Digər mədəniyyətlərdə | trollar, divlər, titanlar, Təpəgöz |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Yötunlar də yaşayırlar. Onlar gücləri və böyüklüklərinə görə fərqlənirlər. Yötunlar insanlar və Asarın düşmənləridirlər. Yötunlar dünyanın ilk sakini olub, dünyada insan və tanrılardan əvvəl yaşamış qədim divlərdir. Onlar Yerin şimal və şərq hissələrindəki soyuq qayalı bir diyarda (Yötunheym və ) yaşayırlar. Onlar elemental şeytani təbii qüvvələrin nümayəndələri, Asarın düşmənidirlər. Onların ən böyük məqsədi və u, eləcə də onların sehrli atributları olan Torun çəkicini oğurlamaqdır. Yötunlar Odin rəhbərliyindəki Asar tərəfindən məğlub edilirlər.
Qədim skandinav əfsanələrinə ("", "Kiçik Edda", "", "Vaftrudnir nitqi", "" və s.) görə, Yötunlar son dərəcədə bədxasiyyət və ağılsız olsalar da onlardan bəziləri (, , ) qədim biliyin keşikçiləri idi. Buna baxmayaraq, onların əksəriyyətində qədimi və ya sadəcəsinə biçimsiz əlamətləri var idi. Bu da Yötunlarin vəhşi təbiətini simvolikləşdirirdi.
Skandinaviyanın qədim sakinləri qasırğa, qar uçqunu və başqa təbii fəlakətlərin səbəbkarının Yötunlar olduğuna inanırdılar. Skandinaviyalılar növbəti əsrlərdə xristianlığı qəbul etdikdən sonra Yötunlar trolllar ilə eyniləşdirildi.
Etimologiya
Qədim skandinav dilindəki "jötunn" və ndəki "eoten" sözü ndəki "*etunaz" sözündən törəmişdir. Rusiya filoloqu qeyd edir ki, "*etunaz" sözü ilə yenə bir pragerman sözü olan "*etanan" arasındakı semantik əlaqələr bu iki ismin arasında əlaqənin olması ehtimalını artırır. Pragerman dilindəki "*etanan" sözü qədim skandinav dilindəki "etall" (azərb. Sərf edici/Uducu/Yeyici), qədim ingilis dilindəki "etol" (azərb. Acgöz/Qarınqulu) və ndəki "filu-ezzal" (acgöz) sözlərindən istifadə edərək yenidən qurulmuşdur. Qədim skandinav dilindəki "risi" və qədim yuxarı alman dilindəki "riso" sözləri pragerman dilindəki kişi cinsindən olan "*wrisjon" ismindən törəmişdir. Orel ndəki "wrisi-līke" (azərb. Nəhəng) sifətinin bu sözlər ilə əlaqəli olduğunu düşünür.
Qədim skandinav dilindəki "þurs", qədim ingilis dilindəki "ðyrs" və qədim yuxarı alman dilindəki "duris" (hamısı – azərb. Şeytan/İblis) sözləri pragerman dilindəki kişi cinsində olan "*þur(i)saz" ismindən, "*þur(i)saz" sözü pragerman dilindəki "*þurēnan", "*þurēnan" isə etimoloji baxımdan sanskrit dilindəki "turá-" (azərb. Güclü/Qüvvətli/Zəngin) sözü ilə əlaqəlidir.
Attestasiya
Yötunlarin adı qədim skandinav yazılarında tez-tez qeyd olunmuşdur. Məsəlüçün, "" şeirinin "" adlı bəndində müxtəlif mifik varlıqların mənşəyi yazılmışdır:
|
Völvalar Vidolfrdan, qabaqgörənlər Vilmeydrdan, cadugərlər Svartöfdidən və bütün Yötunlar İmirdən törəyib. |
|
Mənbə
İstinadlar
- Vessen, Elias. . runeberg.org (isveç). Nordisk familjebok. 1979. December 21, 2019 tarixində . İstifadə tarixi: December 30, 2019.
- . səh. 86
- . səh. 472
- . səh. 429–430
- . səh. 229
- . səh. 111
Ədəbiyyat
- . (ingilis). . 2014. ISBN 978 1 55245 2967.
- . The Poetic Edda (ingilis). Nyu-York: Princeton University Press. 1936.
- Orel, Vladimir. (ingilis). Brill. 2003. ISBN 9004128751.
- . Edda Sæmundar Hinns Frôða: The Edda of Sæmund the Learned (ingilis) (Part I). London: Trübner & Co. 1866.
- Ётуны // Мифы народов мира (1: А-К). Moskva: Советская энциклопедия. 1987. səh. 437.
- Мифы древней Скандинавии (rus). Moskva: . 2002. səh. 464. ISBN 5-17-008799-3, 5-271-02563-2.
Xarici keçidlər
-
Vikianbarda Yötunlar ilə əlaqəli mediafayllar var. - — "Nordisk familjebok" saytında. (isveç.)
