Xarici iqtisadi fəaliyyətin auditi
Xarici iqtisadi fəaliyyətin auditi təsərrüfat subyektinin xarici iqtisadi fəaliyyəti ilə bağlı təsərrüfat əməliyyatlarının həyata keçirilməsinin qanuniliyinin və düzgünlüyünün yoxlanılması, onların sənədləşdirilməsi və mühasibat uçotuna qəbul edilməsi. Xarici iqtisadi fəaliyyətin auditi maliyyə nəzarəti tədbirinin tərkib hissəsi kimi (məsələn, sənədli audit) və ya ayrıca audit kimi həyata keçirilə bilər.
Azərbaycan Respublikasının milli mühasibat uçotu standartlarının tələblərinə uyğun olaraq, xarici iqtisadi fəaliyyətin uçotu ayrıca aparılmalıdır. Bunun üçün təsərrüfat subyektinin mühasibat uçotu hesabları üzrə uçot siyasətində xarici iqtisadi əməliyyatların uçotu üçün ayrıca subhesablar nəzərdə tutulmalıdır. Eyni zamanda, sintetik uçot manatla aparılır və göstərilən subhesablar üzrə analitik uçot eyni vaxtda xarici valyutada və Mərkəzi Bankın əməliyyat tarixinə məzənnəsi ilə manatla aparılır.
İxrac əməliyyatlarını (alıcının xarici hüquqi şəxs olduğu alqı-satqı əməliyyatları) yoxlayarkən aşağıdakılara nəzarət etmək məqsədəuyğundur:
- İxrac mallarının maya dəyəri üçün xərclərin silinməsinin düzgünlüyü və əsaslılığı. Qaimə məsrəflərinin bölüşdürülməsinə xüsusi diqqət yetirilməlidir. İxrac qaimə məsrəflərinə (qaimə məsrəflərinin ümumi konsepsiyasından fərqli olaraq) ixrac olunan malların satışı ilə birbaşa bağlı olan məsrəflər daxil edilməlidir:
- nəqliyyat xərcləri, yükləmə/boşaltma,
- ixrac mallarının saxlanması,
- gömrük rüsumları,
- vasitəçilərə komissiya.
- Bu, əhəmiyyətlidir, çünki ixrac məhsullarının satışından əldə edilən maliyyə nəticəsi ayrıca hesablanır.
- Yekun maliyyə nəticəsinin hesablanmasının düzgünlüyü. Gəliri hesablayarkən, gəlirin tanınma tarixinə, yəni müqaviləyə uyğun olaraq mülkiyyət hüququnun verildiyi andakı məzənnədən istifadə etməlisiniz.
- Göndərilən malların analitik uçotunun aparılması. Hər bir mal partiyası onun faktiki yerləşdiyi yer üzrə mühasibat uçotunda əks etdirilməlidir.
- Xərclərin xarici valyutada ödənilməsinin etibarlılığı. Valyuta qanunvericiliyinə əsasən, sakinlər arasında hesablaşmalar manata aparılır. (Ciddi şəkildə müəyyən edilmiş hallar üçün istisnalar verilir:
- daşınma və sığorta, əgər onların dəyəri malın qiymətinə daxildirsə,
- xarici iqtisadi əməliyyatlarda vasitəçilik xərcləri,
- bank haqları)
- Valyuta gəlirlərinin bir hissəsinin dövlətə məcburi satışı ilə bağlı qanunvericiliyin tələblərinə əməl olunması
İdxal əməliyyatlarını (satıcının xarici hüquqi şəxs olduğu alqı-satqı əməliyyatları) yoxlayarkən aşağıdakılara nəzarət etmək məqsədəuyğundur:
Malların (işlərin, xidmətlərin) idxalı üzrə müqavilələrin rəsmiləşdirilməsinin düzgünlüyü, valyuta nəzarətinin həyata keçirilməsi üçün bank tərəfindən verilmiş idxal əməliyyatları üçün pasportların olması.
- İdxal edilmiş dəyərlərin maya dəyərinin formalaşması qaydası, xərclərin daxil edilməsinin əsaslılığı.
- İdxalçı tərəfindən vergi agenti funksiyalarının tamlığı və vaxtında yerinə yetirilməsi.
- Məzənnə fərqlərinin hesablanmasının düzgünlüyü və onların mühasibat uçotunda əks olunması.
- İddia işinin səmərəliliyi.
- Овсийчук М.Ф. Бухгалтерский учёт и контроль внешнеэкономической деятельности организаций: учебник. Москва: КНОРУС. 2009. 99–113. ISBN 978-5-390-00434-0.
- Лупикова Е.В. Учёт и аудит внешнеэкономической деятельности: учеб.пособие. Москва: КНОРУС. 2009. 154–182. ISBN 978-5-390-00409-8.