Xalkopirit (mis kolçedanı) – CuFeS2 - Tetraqonal sinqoniya, 700°C-dən yüksək temperaturda – kubik sinqoniya. Rast gəlmə tezliyi şkalası: hər yerdə rast gələn.
Xalkopirit | |
---|---|
Ümumi məlumatlar | |
Kateqoriya | Mineral |
Formul (təkrarlanan vahid) |
CuFeS₂ |
II/B.02 | |
Xüsusiyyətləri | |
Kristalloqrafik sinqoniya | tetraqonal[d] |
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Xassələri
Rəng – bürüncü-sarı, çox zaman tünd-sarı və ya əlvan oksidləşmə rəngləri alır; Mineralın cizgisinin rəngi – yaşılımtıl-qara; Parıltı – metal; Şəffaflıq – qeyri-şəffaf; Sıxlıq – 4,1-4,3; Sərtlik – 3,5-4; Kövrəkdir; Ayrılma – {201} üzrə mükəmməl, {101} və {111} üzrə – qeyri-mükəmməl; Sınıqlar – qabıqvari sınmadan qeyri-düzgün sınmaya qədər; Morfologiya – kristallar: psevdooktaedrik, psevdotetraedrik, nadir hallarda – tetraqonalskalenoedrik; İkiləşmə: {112}, {102}, {110} üzrə; qarşılıqlı nüfuzetmə; sadə və polisintetik; Mineral aqreqatları: bütöv dənəvər kütlələr, püruzlar, hərdənbir – böyrək- və salxımvarı kollomorf aqreqatlar.
Mənşəyi və yayılması
Ən geniş yayılmış mis mineralıdır. Bazit və ultrabazitlərlə əlaqədar olan maqmatik mis-nikel sulfid filizləri yataqlarında rast gəlir. Bəzən peqmatitlərdə və skarnlarda qeyd olunur. Ən çox damar və metasomatik tipli hidrotermal yataqlarda yayılmışdır. Mühüm ehtiyatları kolçedan və mis-porfir yataqları ilə bağlıdır. Çökmə və metamorfik əmələgəlmələrdə–misli qumdaşlarında, misli şistlərdə, fosforitlərdə, sulfid yataqlarının törəmə sulfidlərlə zənginləşmə zonasında və Aydan gətirilmiş nümunələrdə qeyd olunur. Birlikdə rast gəldiyi minerallar: pirit, pirrotin, sfalerit, qalenit, kvars, flüorit. Mineralın tapıldığı yerlər: Outokympu (Finlandiya); Rio-Tinto (İspaniya); Mansfeld, Rammelsberq, Freyberq (Almaniya); Kounrad, Cezkazqan (Qazaxıstan); Sibay, Qay, Norilski yataqları (Rusiya); Sedberi (Kanada); Binqxem (ABŞ); Çukikamata (Çili) və s. Azərbaycanda Gədəbəy, Qızılbulaq, Misdağ, Bittibulaq, Daşkəsən, Paraqaçay, Katsdağ, Filizçay, Cixix-Saqator yataqlarında və çoxsaylı digər filiz yataqları və təzahürlərində qeyd edilir.
Tətbiqi
Mühüm mis filizidir və xalkopiritin tərkibində izomorf qarışıq kimi iştirak edən bir sıra nadir elementlərin mənbəyidir.
İstinadlar
Mənbə
- "Azərbaycan mineralları" // Bakı, "Nafta-Press" nəşriyyatı, 2004