Xəlilzadə Mehmed Səid Əfəndi (v. 12 mart 1755, Bursa) — Osmanlı alimi, xəttatı və şeyxülislamı.
| Mehmed Səid Əfəndi | |
|---|---|
| Əvvəlki | Əbuishaqzadə Əsad Əfəndi |
| Sonrakı | Seyid Murtuz Əfəndi |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum yeri | İstanbul, Osmanlı imperiyası |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Bursa, Osmanlı imperiyası |
| Atası | Qara Xəlil Əfəndi |
| Uşaqları |
Əbdürrəhim Əfəndi Əhməd Əfəndi Mustafa Əfəndi |
Həyatı
Doğum tarixi bilinməsə də, İstanbulda dünyaya gəldiyi məlumdur. İki dəfə Anadolu qazəsgəri olan Qara Xəlil Əfəndinin oğludur. Bu səbəblə Xəlilzadə olaraq anılır. Mədrəsə təhsili ilə yanaşı atasının məclislərində də iştirak edərək özünü yetişdirən Səid Əfəndi təhsilini tamamlamasının ardından 1706-cı ildə müdərrislik dərəcəsi qazandı. Müxtəlif mədrəsələrdə xidmət etdikdən sonra 1728-ci ildə Bursa qazılığına təyin edilən Səid Əfəndi həmin il Məkkə qazılığı payəsini (namizədliyi) aldı. 1735-ci ildə təyin edildiyi İstanbul qazılığındakı fəaliyyəti bəyənilmiş, bu səbəblə 1739-cu ildə yenidən bu vəzifəyə gətirilərək 4 il bu vəzifədə qalmışdır. 11 fevral 1740-cı ildə Anadolu qazəsgəri oldu və 1741-ci ilin iyununadək bu vəzifədə qaldı. 1746-cı ilin noyabrında Rumeli qazəsgərliyi payəsi aldı və 28 mart 1748-ci ildə bu vəzifəyə gətirildi. Hər iki qazəsgərlik müddəti də 16 aydır.
Sultan Mahmud tərəfindən 13 avqust 1749-cu ildə şeyxülislamlığa gətirilən Mehmed Səid Əfəndinin həmin il Bahçekapı (Fateh) səmtindəki evində çıxan yanğında bütün mal-varlığı və məşhur kitabxanası məhv oldu. 2 iyun 1750-ci ildə Saloniki qazısı olan oğlu Əbdürrəhim Əfəndi ilə birlikdə vəzifəsindən alındı və oğluyla birlikdə Bursaya sürgün edildi. Mehmed Səid Əfəndinin bu şəkildə vəzifədən alınmasına səbəb isə üləma zümrəsi arasından himayə etdiyi bəzi şəxsləri ənənəyə zidd şəkildə yüksəltməsi və üləma zümrəsindəki nizam-intizamın pozulması idi. Bu səbəblə xələfi Seyid Murtuz Əfəndi vəzifəyə gətirildikdən dərhal sonra Sultan Mahmud tərəfindən məsələylə bağlı bir fərman aldı.
9 aydan biraz çox şeyxülislamlıq vəzifəsində xidmət edən Mehmed Səid Əfəndi vəzifədən alınmasının ardından qalan günlərini Bursada keçirdi və 12 mart 1755-ci ildə burada vəfat etdi. Məzarının Əmir Sultan türbəsi yaxınlığında olduğu deyilsə də, bəzi mənbələrdə Üftadə məscidinin məzarlıq bölümünə dəfn edildiyi yazılır. Ədalətli və işində dəqiq olan Mehmed Səid Əfəndi sərt xasiyyəti və kobudluğu ilə üləma zümrəsində sevilməmişdir.
3 oğlu olmuş, böyük oğulları Əbdürrəhim Əfəndi Saloniki qazısı olmuşdur. Əhməd Əfəndi (ö. 1780) 1772-ci ilin aprelində Mədinə qazısı olmuş, ardından İstanbul qazılığı payəsi qazanmışdır. Kiçik oğlu Mustafa Əfəndi isə müdərris ikən gənc yaşında 1760-cı ildə vəfat etmişdir.
Mənbə
- Şeyhî, Vekāyiu’l-fuzalâ, IV, 514, 517, 518, 551, 585, 597, 660, 664, 668, 669;
- Sicill-i Osmânî, III, 28–29;
- İlmiyye Salnâmesi, s. 525;
- Osmanlı Müellifleri, III, 70;
- Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, IV/1, s. 153; IV/2, s. 479–480;
- Danişmend, Kronoloji2, V, 140–141;
- Babinger (Üçok), s. 286, 331;
- Kāmûsü’l-a‘lâm, III, 2056–2057;
- Th. Menzel, "Halîl Efendizâde", İA, V/1, s. 160;
- a.mlf., "Khalīl Efendizāde", EI2 (İng.), IV, 966.
İstinadlar
- Abdülkadir Altunsu, Osmanlı Şeyhülislâmları, Ankara 1972, s. 134;
- Salim Aydüz, "Lale Devri’nde Yapılan İlmî Faaliyetler", Dîvân İlmî Araştırmalar, II/3, İstanbul 1997, s. 152–153, 156, 164;
- Mecmûa-i Fetâvâ, İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Muallim Cevdet, nr. 576, vr. 70;
- Devhatü’l-meşâyih, s. 97;
- Şem‘dânîzâde, Müri’t-tevârîh (Aktepe), I, 148, 154–155, 179;