|
'''Ədəbiyyat''' — insanın, cəmiyyətin hisslərini, düşüncələrini, arzu və istəklərini obrazlı şəkildə əks etdirən söz sənətidir.
Ədəbiyyat iki yolla yaranıb, inkişaf edir: şifahi və yazılı. Yazılı ədəbiyyat ilə şifahi ədəbiyyat arasındakı fərqlər:
*Şifahi ədəbiyyat şifahi şəkildə, yazılı ədəbiyyat isə yazılı şəkildə yaranıb, yayılır.
*Şifahi ədəbiyyat yazılı ədəbiyyata nisbətən daha qədimdir.
*Şifahi ədəbiyyatın konkret müəllifi olmur, anonim ədəbiyyatdır, ümumxalq yaradıcılığının məhsuludur. Yazılı ədəbiyyat isə müəllifli ədəbiyyatdır.
*Şifahi ədəbiyyat yarandığı dövrün dil-üslub xüsusiyyətlərini qoruyub saxlamır. Yazılı ədəbiyyat isə saxlayır.
Həm yazılı, həm də şifahi ədəbiyyat üç ədəbi növə bölünür:
*Lirik növ
*Epik növ
=== Lirik növ ===
Lirik növ, əsasən nəzm ilənəzmlə verilir. Burada duyğuların, psixoloji ovqatın emosional ifadəsi və tərənnüm anlayışı əsas yer tutur. Bu növə xalq nəğmələri, [[bayatı]]lar, nəğmələr, aşıq şeirləri, [[qəzəl]]lər, [[qəsidə]]lər, müxəmməslər, mürəbbelər və s. janrlar daxildir <ref name="ll">{{Cite web |title=Ədəbiyyatda lirik növ |url=http://elibrary.bsu.az/kitablar/1049.pdf |access-date=2019-01-31 |archive-date=2016-03-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160311005215/http://elibrary.bsu.az/kitablar/1049.pdf |url-status=dead }}</ref>. Lirik növə aid həmin janrların əsas obrazı lirik qəhrəmandır. Lirik əsərlərini fərqləndirən xüsusiyyətlərdən biri də nitqin, ifadənin ekspressiv funksiyasıdır (intonasiya). Lirikada müəllifin – şair–şair sənətkarın həyata münasibəti emosional şəkildə verilir.
=== Epik növ ===
{{əsas|Epik növ}}
astanEpik sözü "epos" sözündən götürülüb, "söz, hekayə, mahnı" deməkdir. Epos sözü ədəbiyyatımızda "dastan" sözünü də əvəz edə bilir ("Koroğlu" eposu). Epik növ təhkiyə, nəql etmə , nağıl etmək yolu ilə yazılır<ref name="rr">[http://senet.az/%C9%99d%C9%99bi-novl%C9%99r-v%C9%99-janrlar/ Ədəbi növlər və janrlar]</ref>. Epik növün janrları yazıçıya həyat hadisələrini oxucuya hərtərəfli çatdırmağa imkan yaradır. Epik nö,vnöv əsasən nəsr şəklində olur. Bu növdə həyat hadisələri ətraflı təsvir edilir. Süjet xətti geniş və çoxşaxəlidir. Epik növdə təhkiyə və təsvir əsas yer tutur. Bu növə xalq nağılları, [[dastan]]lar, [[hekayə]]lər, [[povest]]lər, [[roman]]lar, [[poema]]lar, [[oçerk]]lər, [[novella]]lar daxildir.
"Epik" söz "Epos" sözündən götürülüb, mənası isə "Söz, Hekayə, Mahnı" deməkdir. "Epos" sözü ədəbiyyatımızda "D
astan" sözünü də əvəz edə bilir ("Koroğlu" eposu). Epik növ təhkiyə, nəql etmə , nağıl etmək yolu ilə yazılır<ref name="rr">[http://senet.az/%C9%99d%C9%99bi-novl%C9%99r-v%C9%99-janrlar/ Ədəbi növlər və janrlar]</ref>. Epik növün janrları yazıçıya həyat hadisələrini oxucuya hərtərəfli çatdırmağa imkan yaradır. Epik nö,v əsasən nəsr şəklində olur. Bu növdə həyat hadisələri ətraflı təsvir edilir. Süjet xətti geniş və çoxşaxəlidir. Epik növdə təhkiyə və təsvir əsas yer tutur. Bu növə xalq nağılları, [[dastan]]lar, [[hekayə]]lər, [[povest]]lər, [[roman]]lar, [[poema]]lar, [[oçerk]]lər, [[novella]]lar daxildir.
=== Dramatik növ ===
{{əsas|Dramatik növ}}
Dramatik növ həm nəzm vənəzmlə, həm də nəsr ilənəsrlə verilir. Bu növdə yazılan əsərlər səhnədə oynanılmaq, tamaşaçılar qarşısında ifa edilmək üçündür. Dramatik növdə əyani göstərmə əsas yer tutur. Buraya xalq oyunları, meydan tamaşaları, [[Faciə janrı|faciələr]], [[pyes]]lər, [[komediya]]lar daxildir.<ref name="tt">[http://qisadersmuhazireleri.blogspot.com/2016/01/dramatik-nov-v-onun-janrlari.html Dramatik növ və onun janrları]</ref>Dram əsərləri əsasən səhnədə tamaşaya qoyulmaq üçün yazıldığından, o, digər ədəbi növlərdən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir. Dram əsərlərində müəllif epik-lirik təsvirlərdən, hadisələr, obrazlar haqqında mühakimə yürütmək imkanlarından məhrumdur. Müəllif öz fikrini, ideyasını obrazların nitqi vasitəsi ilə verir. Bu tipli əsərlərdə obrazların nitqi özünü iki şəkildə göstərir: [[monoloq]], [[dialoq]]. Monoloq qəhrəmanın özünün özü ilə, dialoq isə digər iştirakçılarla danışmasına deyilir.
əsasən səhnədə tamaşaya qoyulmaq üçün yazıldığından, o, digər ədəbi növlərdən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir. Dram əsərlərində müəllif epik-lirik təsvirlən, hadisələr, obrazlar haqqında mühakimə yürütmək imkanlarından məhrumdur. Müəllif öz fikrini, ideyasındaha çıx, o obrazların nitqi vasitəsi ilə verir. Bu tipli əsərlərdə obrazların nitqi özünü iki şəkildə göstərir: [[monoloq]], [[dialoq]]. Monoloq qəhrəmanın özünün özü ilə, dialoq isə digər iştir[[dialoq|çılar]] r i a danışmasına deyilir.
== Ədəbiyyat qanunauyğunluqları ==
|