*[[Azərbaycan]] memarlıq tarixində bir məktəb kimi ilk dəfə formalaşan Aran memarlıq məktəbi olmuşdur.[[Azərbaycan]] [[Ərəb Xilafəti]]nin tərkibinə daxil olduğu zaman [[Bərdə]] böyük və məşhur bir şəhər idi.Burada görkəmli memarlıq abidələrinin tikilməsi haqqında mənbələrdə məlumatlar var.Qədim memarlıq ənənələri ilə isalmiyyətdən gələn tipoloji xüsusiyyətlərin birləşməsi nəticəsində formalaşan orta əsr Azərbaycan memarlığının ilk rüşeyimləri məhz burada özünü göstərmişdir.[[Bərdə]]də əmələ gələn memarlıq istiqaməti,ölkədə feodal dövlətlərinin müstəqilləşməsi prosesində,yerli ənənələrin güclənməsi ərəfəsində başlayır.Məhz bu şəraitdə Aran memarlıq məktəbi əmələ gəlməkdə idi.[[Bərdə]]dəki inşaat texnikası,şəhərsalma ənənələri daha sonra,şübhəsiz ki,[[Gəncə]]də davam etdirilir.X əsrdə [[Gəncə]]də [[Şəddadilər]]in apardığı geniş inşaat işləri bu şəhəri [[Azərbaycan]]ın ən böyük memarlıq mərkəzlərindən birinə çevirir.Hələ [[Bərdə]]də əmələ gəlməyə başlayan üslub cəhətləri [[Gəncə]]də daha bariz şəkildə formalaşır.
*[[Bərdə]] və [[Gəncə]] ətrafında formalaşmış Aran memarlıq məktəbi öz təsir dairəsini genişləndirərək demək olar ki,[[Azərbaycan]]ın bütün orta hissəsinə yayılır.XI əsrdən başlayaraq [[Beyləqan]] daha sonra isə [[Şəmkir]] də memaqlıq mərkəzlərinə çevrlir.Beləliklə Aran memarlıq məktəbinin əhatə dairəsi xeyli genişlənmiş olur.
*Məlumdur ki,Aran memarlıq məktəbinin mərkəzi olan [[Gəncə]] monqol yürüşləri zamanı dağıdılmış və bir daha əvvəlki vəziyyətinə qayıda bilməmişdir.Təəssüf ki,Aran memarlıq məktəbinə daxil olan şəhərlər və onların abidələri tamamilə dağıdıldığı üçün əlimizdə kifayət qədər faktik material və kitabələr yoxdur.Lakin Aran memarlıq məktəbinə daxil olan memarların fəaliyyəti haqqında əlimizdə maraqlı bir fakt var.[[Türkiyə]]nin [[Amasiya]] şəhərindəki məscidin hasarı üzərindəki kitabədə onun 1236-1246-cı illərdə aranlı sənətkar tərəfindən tikildiyi qeyd edilmişdir.[[Azərbaycan]] memarlığı üçün son dərəcə əhəmiyyətli olan bu fakt,eyni zamanda kitabədə qeyd edilmiş tarix etibarilə də olduqca əhəmiyyətlidir.Adı Mahmud oğlu Məhəmməd olan bu sənətkar məhz monqol işğalından sonra vətənini tərk edərək [[Türkiyə]]yə köçmüşdür.
*Aran memarlıq məktəbinin səciyyəvi xüsusiyyətləri bu cür ümumiləşdirilir:Aran memarlıq məktəbi bir sıra cəhətlərilə yaxşı öyrənilmiş [[Naxçıvan memarlıq məktəbi]]nə oxşardır.Bu yaxınlıq çox ehtimal ki,Aran memarlıq məktəbinin [[Naxçıvan memarlıq məktəbi]]nə təsiri ilə izah edilməlidir.Bu yaxınlıq hər şeydən əvvəl eyni inşaat materialının tətbiqilə izah edilməlidir.Hər iki memarlıq məktəbində inşaat materialı kərpic idi.Aran memarlığının əhəmiyyətli xüsusiyyətlərindən biri divar hörgüsünün səciyyəvi cəhətlərindəndir.Memarlıq tarixində [[Gəncə]] hörgüsü adı ilə tanınan bu hörgünün əsas xüsusiyyəti çaydaşı ilə kərpicin birlikdə naxış şəklində işlədilməsidir.[[Gəncə]]də bu hörgü çaydaşının ətrafını çərçivələyən kərpic şəklində təzahür edir.[[Şəmkir]]də isə bu hörgü daha əlvan şəkil alır.Burada kərpic və çaydaşı ilə bərabər hörgüyə ağ daş da daxil olur.Beləliklə Aran hörgüsü rəngarənglik kəsb edir,polixromik olur.
*Məlumdur ki,Aran memarlıq məktəbinin mərkəzi olan [[Gəncə]] monqol yürüşləri zamanı dağıdılmış və bir daha əvvəlki vəziyyətinə qayıda bilməmişdir.Təəssüf ki,Aran memarlıq məktəbinə daxil olan şəhərlər və onların abidələri tamamilə dağıdıldığı üçün əlimizdə kifayət qədər faktik material və kitabələr yoxdur.Lakin Aran memarlıq məktəbinə daxil olan memarların fəaliyyəti haqqında əlimizdə maraqlı bir fakt var.[[Türkiyə]]nin [[Amasiya]] şəhərindəki məscidin hasarı üzərindəki kitabədə onun 1236-1246-cı illərdə aranlı sənətkar tərəfindən tikildiyi qeyd edilmişdir.[[Azərbaycan]] memarlığı üçün son dərəcə əhəmiyyətli olan bu fakt,eyni zamanda kitabədə qeyd edilmiş tarix etibarilə də olduqca əhəmiyyətlidir.Adı Mahmud oğlu Məhəmməd olan bu sənətkar məhz monqol işğalından sonra vətənini tərk edərək [[Türkiyə]]yə köçmüşdür.
*Aran memarlıq məktəbinin səciyyəvi xüsusiyyətləri bu cür ümumiləşdirilir:Aran memarlıq məktəbi bir sıra cəhətlərilə yaxşı öyrənilmiş [[Naxçıvan memarlıq məktəbi]]nə oxşardır.Bu yaxınlıq çox ehtimal ki,Aran memarlıq məktəbinin [[Naxçıvan memarlıq məktəbi]]nə təsiri ilə izah edilməlidir.Bu yaxınlıq hər şeydən əvvəl eyni inşaat materialının tətbiqilə izah edilməlidir.Hər iki memarlıq məktəbində inşaat materialı kərpic idi.Aran memarlığının əhəmiyyətli xüsusiyyətlərindən biri divar hörgüsünün səciyyəvi cəhətlərindəndir.Memarlıq tarixində [[Gəncə]] hörgüsü adı ilə tanınan bu hörgünün əsas xüsusiyyəti çaydaşı ilə kərpicin birlikdə naxış şəklində işlədilməsidir.[[Gəncə]]də bu hörgü çaydaşının ətrafını çərçivələyən kərpic şəklində təzahür edir.[[Şəmkir]]də isə bu hörgü daha əlvan şəkil alır.Burada kərpic və çaydaşı ilə bərabər hörgüyə ağ daş da daxil olur.Beləliklə Aran hörgüsü rəngarənglik kəsb edir,polixromik olur.