London: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 4:
}}
 
'''London''' ({{dil-en|London}} [ˈlʌndən], {{dil-la|Londinium}}) — [[Böyük Britaniya və Şimali İrlandiya Birləşmiş Krallığı]]nın, həmçinin [[İngiltərə]]nin [[paytaxt]]ı. [[Britaniya adaları]]nda ən böyük şəhər. Sahəsi 1 706,8  km², əhalisi 8 milyon nəfərdir. Əhalisinin sayına görə dünyada 21-ci, Avropada 2-ci, [[Avropa İttifaqı]]nda isə 1-ci yeri tutur.
 
Əsası eramızın [[43]]-cü ilində<ref name="roman">{{cite book |title=Roman London |last=Perring |first=Dominic |year=1991 |publisher=Routledge |location=London |isbn=0203231333|page=1}}</ref> imperator [[Klavdi]]nin rəhbərliyi ilə [[Roma İmperiyası]] qoşunlarının Britaniya adalarını ələ keçirməsindən sonra qoyulmuşdur.
Sətir 12:
 
== İqtisadiyyatı ==
London dünyanın ən əhəmiyyətli biznes və maliyyə mərkəzlərindən biridir. Beynəlxalq turizmin kəsişmə nöqtəsidir. Dünyanın ən qalabalıq hava nəqliyyatı Londona malikdir. Burada 5 Beynəlxalq hava limanı Mövcuddur. Bunlardan ən böyüyü məşhur '''Hitrou'''dur.
Turizm baxımından tarixi əsərlər muzeylərdə sərgilənməkdədir. Mədəniyyətləri hələ 1000 il öncə dünyaya yayılmağa başlamışdır.
Londona hər il dünyanın müxtəlif ərazilərindən turistlər gəlməkdədir. Bu da Londonun tarixi şəhər olduğunun sübutudur.
 
== Qeyri-rəsmi adı ==
İngilislər çox vaxt Londonu '''The Big Smoke''' (The Great Smog) adlandırırlar ki, mənası '''Nəhəng tüstü''' deməkdir. Bu da XIX-XXXIX–XX əsrlərdə Londonun sənaye müəssisələrinin tüstüsü ilə əlaqədardır.
 
== İnzibati bölgüsü ==
Sətir 24:
Mühafizəkar Boris Conson Londonun hazırkı meridir ([[5 may]] [[2008]]-ci ildən). Əvvəlki mer leyborist Ken Livinqston iki müddətə bu vəzifəyə seçilmişdi. London Britaniya parlamentinin [[İcmalar palatası]]nda 74 deputatla (44 leyborist, 21 mühafizəkar, 8 liberal-demokrat və 1 RESPECT partiyasının üzvü) təmsil olunmuşdur.
 
Şəhər çox mürəkkəb idarəetmə strukturuna, şəhər və bələdiyyə idarələrinə malikdir. Şəhər idarəsi –— Böyük London Admnistrasiyası ({{dil-en|Great London Authority}}, ixtisarla ''GLA'') strateji layihələrin hazırlanmasına, şəhərin iqtisadi inkişafına, polisə, yanğın xidmətinə və nəqliyyata, bələdiyyələr isə yerli layihələrə, məktəb, sosial xidmətə cavabdehdir.
 
Böyük London Admnistrasiyası iki hissədən: icra hakimiyyətini yerinə yetirən merdən və onun səlahiyyətlərini məhdudlaşdırmaq, şəhər büdcəsini təsdiq etmək hüquqlarına malik olan London şəhər assambleyasından ibarətdir.
Sətir 319:
== Tarixi ==
[[Şəkil:Panorama of London by Claes Van Visscher, 1616 no angels.jpg|thumb|800px|center|Londonun panoramı. Klis Van Visher, [[1616]]]]
[[Şəkil:Thames river lambeth bridge.jpg|thumb|230px|right|[[Temza]] çayı]]
[[Şəkil:Great fire of london map.png|thumb|230px|left|Londonun planı, [[1666]]]]
[[Şəkil:Aerial_view_of_Hyde_Park.jpg|thumb|230px|right|[[Hayd-park]]]]
Etnik cəhətdən Londonun əhalisi çoxmillətlidir. Qədim dövrlərdən burada məskən salmış [[Britlər|brit]] tayfalarından əlavə, bu ərazidə irlandlar, müxtəlif millətli mühacirlər qrupu, habelə uelslilər və şotlandlar yaşayır. XIX əsrin sonlarında Londona yəhudilər, ardınca [[Aralıq dənizi]] sahili ölkələrindən, həmçinin [[Avstraliya]] və [[Çin]]dən köçkünlər gəlməyə başladılar. [[1950]]-ci ildə isə [[Hindistan]]dan gələn çoxsaylı mühacirlər burada məskən saldılar.
 
Sətir 333:
[[Şəkil:TrafalgarSquare2009.JPG|thumb|200px|left|[[Trafalqar meydanı]]]]
[[Şəkil:London,_United_Kingdom.JPG|thumb|200px|leftright|Londonun suni peykdən çəkilmiş fotosu]]
Britaniya krallığının mərkəzi sayılan London XIX əsrdən başlayaraq dünyanın müxtəlif ölkələrindən çoxsaylı insan axınına məruz qalsa da, şəhərdə o dövrdə yalnız iki və üç mərtəbəli binalar tikilirdi. XX əsrin əvvəlindən etibarən paytaxt əhalisinin sayının ildən-ilə artmasına baxmayaraq, şəhər yeni qaydalarla çətinliklə ayaqlaşırdı. İngilislər həmişə mühafizəkar olublar, indi də adət-ənənələrə hörmətlə yanaşırlar. Lakin, London sakinləri bəzən varlı şirkətlər qarşısında təslim olurdular. Keçən əsrin ortalarına qədər şəhərin hər bir nöqtəsindən öz hündürlüyü ilə nəzərləri cəlb edən, ser [[Kristofer Ren]]in layihəsi üzrə tikilən məşhur [[Müqəddəs Pavel kilsəsi]] indi "Barbiken" göydələnləri arasında görünməz olub.
Hazırda Londonda yeni inzibati binanın tikilməsinə razılıq almaq müşkül məsələdir. Yerli hakimiyyət orqanlarının qoyduğu məhdudiyyətlərə görə, paytaxt şəhərdə tikintinin aparılmasına çox ciddi nəzarət olunur və torpaq sahəsinə də sərt və kəskin limit qoyulub. Londonluların daha çox sevdiyi qədim tikililər və meydanlar –— [[Vestminster sarayı]], [[Vestminster abbatlığı]], [[Trafalqar meydanı]], [[Mell]], Karlton Hauz-terras, bir çox yolların qovuşduğu [[Pikadilli meydanı]], [[Lester meydanı]], onları əhatəyə almış məşhur [[Hayd park]] və [[Recent park]] klassik memarlıq layihələri hesab edilir. Amma yuxarıda adı çəkilən yerlərdə qiymətlər baha olduğu üçün orada yaşayanların sayı çox azdır. Orta səviyyəli londonluların məskunlaşdığı kvartalları ötən əsrin əvvəllərində sıra ilə tikilmiş iki və üç mərtəbəli binalar təşkil edir. Kraliçanın yay iqamətgahı –— [[Vindzor qəsri]] də bu ərazidə yerləşir. Yay aylarında burda turistlərin böyük axını başlayır.
 
== Nəqliyyat ==
Sətir 342:
 
=== Hava nəqliyyatı ===
 
London 5 hava limanına malikdir.
* [[Hitrou Hava Limanı]] ({{dil-en|Heathrow}} [ˈhiːθrəʊ]) –— 4 terminala, illik 75 milyon sərnişin daşıma gücünə malikdir. ([[1930]])
* [[Qetvik]] –— Londondan 45&nbsp; km cənubda yerləşir, 2 [[şimal]] və [[cənub]] terminallarına, illik 40 milyon sərnişin daşıma gücünə malikdir (1958)
* [[Stansted]] –— Londondan 55&nbsp; km şimalda, [[Esseks]] qraflığında yerləşir, əsasən [[Avropa]] istiqamətində uçuşlar həyata keçirilir. (1942)
* [[Luton]] –— Londondan 50&nbsp; km şimal-qərbdə yerləşir, əsasən [[Avropa]] istiqamətində uçuşlar həyata keçirilir. ([[16 iyul]] [[1938]])
* [[London siti]] –— çarter biznes reyslərinə xidmət edir.([[5 noyabr]] [[1987]])
 
=== Dəmir yolu ===
 
Şəhər hələ XIX əsrdə tikilmiş bir neçə vağzala malikdir.
 
* [[Vaterloo]] –— cənub-qərb qraflığı istiqamətində hərəkət edən qatarlara xidmət edir.
* [[Viktoriya]] –— ətraf qraflıqlar istiqamətində hərəkət edən qatarlara xidmət edir.
* [[Paddinqton]] –— qərb qraflığı və [[Uels]] istiqamətlərində hərəkət edən qatarlara xidmət edir.
* [[Sent Pankras]] –— [[Avropa]] istiqamətində hərəkət edən qatarlara xidmət edir.
* [[Kinqs Kross]] –— [[Şotlandiya]] istiqamətində hərəkət edən qatarlara xidmət edir.
 
[[Şəkil:Underground.svg|35px|]]
 
=== London metrosu ===
London metrosu dünyanın ən qədim metrolarındandır. 1863-cü ildə metropoliten '''Railway''' (Dәmir yolu) adı ilə fəaliyyətə başlamışdır. Londonda metronun yaradılmasının əsas məqsədi həmin vaxtlarda at arabalarının şəhərdə meydana gətirdiyi sıxlığı aradan qaldırmaq idi. Düzəldilən yeni xətlərdə ən yeni texnologiya hesab olunan buxarlı qatarlardan istifadə olunmuşdur. Şəhərin bəzi yerlərində hələ də kömür dumanını atmaq məqsədilə yaradılmış havalandırmalar mövcuddur.
London metrosu yaradıldıqdan sonra İstanbulda tunel Nyu Yorkda və Madriddə bənzər metrolar yaradılmağa başladı. London metrosuna '''Underground''' (Yeraltı) deyilir. Ümumilikdə 274 stansiyası var. Metroda siqaretdən istifadə etmək ilk vaxtlar sərbəst olsa da hazırda bu davranışa görə sərt qadağalar tətbiq olunmaqdadır.
Sətir 370 ⟶ 368:
[[Şəkil:London Underground Zone 1 Highlighted.svg|thumb|230px|right|London metrosunun sxemi (1-ci bölgə)]]
{|class="wikitable sortable" style="text-align:center"
|-bgcolor=#F8F8FF
! Xətt
! Rəng
Sətir 378 ⟶ 376:
! Dayanacaqlar
! İllik sərnişindaşınma (Millionla)
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Bakerloo Line]] || bgcolor="#AB6612"|Qəhvəyi || align="center"| 1906 || align="center"|Tunnel xətti || 23,2 || align="center"| 25 || 95,9
|- bgcolor="#F8F8FF" style="color:white"
| [[Central Line]] || bgcolor="#DF002C"|Qırmızı || style="color:black" align="center"| 1900 || style="color:black" align="center"|Tunnel xətti|| style="color:black"|74,0 || style="color:black" align="center"| 49 || style="color:black"| 183,5
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Circle Line]] || bgcolor="#F7DC00"|Sarı || align="center"| 1884 || Geniş profilli || 22,5 || align="center"| 27 || 68,4
|- bgcolor="#F8F8FF" style="color:white"
| [[District Line]] || bgcolor="#0D6928"|Yaşıl || style="color:black" align="center"| 1868 || align="center" style="color:black"|Geniş profilli || style="color:black"| 64,0 || style="color:black" align="center"| 60 || style="color:black"| 172,8
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Hammersmith & City Line]] || bgcolor="#F5A6B3"|Açıq çəhrayı || align="center"| 1864 || align="center"|Geniş profilli || 26,5 || align="center"| 29 || 45,8
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Jubilee Line]] || bgcolor="#767B7F"|Boz || align="center"| 1979 || align="center" |Tunnel xətti || 36,2 || align="center"| 27 || 127,5
|- bgcolor="#F8F8FF" style="color:white"
| [[Metropolitan Line]] || bgcolor="#8B004C"|Tünd çəhrayı || style="color:black" align="center"| 1863 || style="color:black" align="center"|Geniş profilli|| style="color:black"| 66,4 || style="color:black" align="center"| 34 || style="color:black"| 53,6
|- bgcolor="#FFFFFF" style="color:white"
| [[Northern Line]] || bgcolor="#000000" style="color:white" | Qara || style="color:black" align="center"| 1890 || style="color:black" align="center"|Tunnel xətti || style="color:black"| 57,6 || style="color:black" align="center"| 51 || style="color:black"| 206,7
|- bgcolor="#F8F8FF" style="color:white"
| [[Piccadilly Line]] || bgcolor="#002d73"| Göy || style="color:black" align="center"| 1906 || style="color:black" align="center"|Tunnel xətti || style="color:black"| 70,4 || style="color:black" align="center"| 52 || style="color:black"| 176,1
|- bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"
| [[Victoria Line]] || bgcolor="#0076BD"|Mavi || align="center"| 1969 || align="center"|Tunnel xətti || 22,5 || align="center"| 16 || 161,3
|- bgcolor="#F8F8FF" style="color:black"
| [[Waterloo & City Line]] || bgcolor="#89CBC1"|Zümrüd || align="center"| 1898 || align="center"|Tunnel xətti || 2,4 || align="center"| 2 || 9,6
|}
 
=== Yol nəqliyyatı ===
 
London şəhər avtobus nəqliyyatı sıx şəbəkəli və çox xәtli olub, 700 marşuruta malikdir. İkimərtəbəli Rutmaster ({{dil-en|Routemaster}} — ''"Yolun ağası"'') tipli avtobusları və köhnə dizaynlı qara taksi avtomobillərini bütün dünyada Londonun simvolu kimi tanıyırlar.
 
Sətir 412 ⟶ 409:
[[Şəkil:Canary Wharf from Greenwhich Observatory.jpg|thumb|230px|right|[[Qrinviç]] rəsədxanası]]
[[Şəkil:Sherlock_Holmes_Museum.jpg|thumb|230px|left|[[Şerlok Holms muzeyi]]]]
Müharibədən sonra aparılan quruculuq işləri [[İngiltərə]] paytaxtının klassik görkəminin müəyyən dərəcədə itirilməsinə səbəb oldu. Buna baxmayaraq, elm və maarifin mərkəzi sayılan London ölkənin mədəni həyatında böyük rol oynayırdı. Burada London Kral Cəmiyyəti (1660), [[Universitet]] (1836), [[Britaniya akademiyası]] (1901), Kral İncəsənət Akademiyası (1920) fəaliyyət göstərir. Salamat qalmış muzeylər və təzə tikilən, hazırda varlı ərəb şeyxlərinə məxsus olan beşulduzlu hotellər xarici qonaqların bu şəhərə axınını gücləndirir. Bundan əlavə, onlarca iri teatr, konsert salonu, kinoteatr daim sənətsevərlərin üzünə açıqdır. Məşhur "Old-Bik" teatrının yaxınlığında şəhərin ən böyük konsert zalı –— "Röyal –— Festival –— Holl" yerləşir. London 1908-ci ildə IV və 1948-ci ildə XIV Olimpiya oyunlarına ev sahibliyi edib. İndi isə 2012-ci ildə keçiriləcək möhtəşəm Olimpiya oyunlarının hazırlığı ilə məşğuldur. Paytaxtın mərkəzində çoxsaylı qədim memarlıq nümunələri və tarixi abidələr toplanıb; [[Müqədds Pavel]] məbədi, Manşen-Xaus (şəhər bələdiyyəsinin iqamətgahı), Giild-holl (Ratuşa), Tauer və Böyük yanğının (1661) qurbanlarının xatirəsinə ucaldılmış 61 metr hündürlüyü olan monumental abidə. Burada XVII və XVIII əsrlərdə tikilmiş kilsələrə rast gəlmək olar. Keçmiş London həbsxanasında hazırda işgəncələr muzeyi yerləşir. Tauerdə Britaniya tacına məxsus xəzinə saxlanılır. Trafalqar meydanında admiral Nelsonun şərəfinə heykəl qoyulub. Onun yaxınlığında Milli şəkil qalereyası və Britaniya Admirallığının binası yerləşir. Qeyd etmək lazımdır ki, Londona gələn xarici turistləri daha çox maraqlandıran İngiltərə Krallığının iqamətgahı olan Bukingem sarayı və Parlament meydanındakı paytaxtın simvolu sayılan Biq-Ben qülləsidir. Ondan bir qədər aralıda Britaniya Krallığının tacqoyma mərasiminin keçirildiyi yer –— Vestminster abbatlığı Tamaşaçılarda gözəl təəssürat yaradır. Burada görkəmli dövlət xadimləri, yazıçı və alimlər dəfn olunublar. Abbatlığın yaxınlığında Parlamentin rəsmi kilsəsi hesab edilən Sent-Marqaret dövlət xadimlərinə xidmət göstərir. Göründüyü kimi, London mədəniyyət ocaqlarının və tarixi abidələrin sayına görə, bəlkə də dünyada ən zəngin şəhərdir. Viktoriya və Albert muzeyi, elm və təbiətşünaslıq muzeyləri və Kral coğrafiya cəmiyyətinə gələnlər çox böyük təəssüratla buradan gedirlər. "Olimpiya" sərgi zalı və [[Qrinviç]] sarayı həm yerli tamaşaçıları, həm də xarici qonaqları öz möhtəşəmliyi ilə valeh edir. Qeyd edək ki, bu, mədəniyyət ocaqlarının tam siyahısı deyil.
 
== Sənaye ==
Sətir 423 ⟶ 420:
[[Böyük Britaniya]] ənənə və mərasimlərlə zəngin ölkədir. Londonlular da öz ənənələrinə çox hörmət və ehtiramla yanaşırlar.
* Çox diqqət çəkən və turistlərin maraqla izlədiyi [[Bukingem sarayı|Bukingem kral sarayın]]ın aprel-avqust aylarında hər gün 11:30-da, ilin digər aylarında isə günaşırı keçirilən qarovuldəyişmə mərasimidir.
* Açar mərasimi –— 700 illik tarixə malik bu mərasim [[Tauer qəsri]]nin hər gün saat 21:50-də gözətçilər tərəfindən bağlanmasından ibarətdır.
* Xüsusi günlər: [[6 fevral]] –— kraliçanın taxta çıxdığı gün, [[21 aprel]] –— kraliçanın doğum günü, [[2 iyun]] –— kraliçanın tacqoyma günü, [[10 iyun]] –— kraliçanın həyat yoldaşı, [[Edinburq hersoqu]] [[Filip Mauntbetten]]in doğum günü topların yaylım atəşləri altındakı atəşfəşanlıqla qeyd edilir.
 
London sakinləri hər gün təxminən 23 kiloqram saf kokaindən istifadə edirlər. Bu göstəriciyə görə Böyük Britaniya paytaxtı Avropa dövlətlərinin reytinqində birinci yeri tutur. Burada kokainin bir dozasının qiyməti 2,75 funt-sterlinqdir və London küçələrində hər gün yarım milyon kokain dozası satılır. Mütəxəssislərin hesablamalarına görə, London əhalisi il ərzində səkkiz tondan çox təmiz kokaindən istifadə edir.<ref>[https://virtualaz.org/dunya/149288 London Qərbi Avropanın “kokain paytaxtı” adlandırıldı]</ref>
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/London"

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023