III əsrdə Azərbaycanı [[Sasanilər İmperiyası]], VII əsrdə isə [[Ərəb xilafəti]] [[Azərbaycan Ərəb xilafətinin tərkibində|işğal]] etdi.<ref name="shumer"/> İşğalçılar ölkəyə [[İran]]ın və [[Ərəbistan]]ın içərilərindən çoxlu İran və ərəb mənşəli əhali köçürüb gətirdilər.<ref name="shumer"/> Eramızın ilk yüzilliklərində ölkə əhalisinin əksəriyyətini təşkil edən və hərbi-siyasi cəhətdən daha mütəşəkkil və daha qüvvətli olan [[türk]] etnosları vahid xalqın təşəkülü prosesində mühüm rol oynayırdılar.<ref name="shumer"/> Türk etnosları içərisində [[oğuz türkləri]] üstünlük təşkil edirdilər.<ref name="shumer"/> Həmin dövrdən başlayaraq, [[türk dili]] Azərbaycan ərazisində yaşayan və sayca az olan xalqlar, etnik qruplar arasında da başlıca ünsiyyət vasitəsinə çevrilməkdə idi.<ref name="shumer"/> Türk dili, həm də şimalla cənub arasında birləşdirici, əlaqələndirici rol oynayırdı.<ref name="shumer"/> Bu amilin o zaman vahid xalqın təşəkkülü prosesində çox mühüm rolu vardı. Çünki bəhs olunan dövrdə bütün Azərbaycan ərazisini əhatə edən vahid dini görüş - [[monoteizm|monoteist]] din yox idi.<ref name="shumer"/> Qədim türklərin baş [[Allah]]ı olan Tanrıya sitayiş - tanrıçılıq hələ başqa dini görüşləri sıxışdırıb tamamilə aradan qaldıra bilməmişdi.<ref name="shumer"/> [[Zərdüştlük]], atəşpərəstlik, [[günəş]]ə, [[ay]]a, [[göy]]ə, [[ulduzlar]]a, [[torpaq|torpağa]], [[su]]ya və s. sitayiş davam etməkdə idi.<ref name="shumer"/> Ölkənin şimalında - Albaniya ərazisinin bəzi yerlərində, əsasən dağlıq qərb bölgələrində, [[xristianlıq]] yayılmaqda idi.<ref name="shumer"/> Lakin müstəqil [[Alban Həvari kilsəsi]] qonşu erməni və gürcü kilsələrinin kəskin rəqabəti şəraitində fəaliyyət göstərirdi.<ref name="shumer"/>

VII əsrdə [[islam]] dininin qəbul olunması ilə Azərbaycanın tarixi müqəddəratında əsaslı dönüş yarandı.<ref name="shumer"/> İslam dini vahid xalqın və dilin təşəkkülünə güclü təkan verdi, bu prosesin sürətlənməsinə həlledici təsir göstərdi.<ref name="shumer"/> Türk və qeyri-türk etnosları arasında dini birliyin yaranması onların yayıldığı bütün Azərbaycan ərazisində vahid adət-ənənələrin təşəkkülünə, qohumluq əlaqələrinin genişlənməsinə, qaynayıb-qarışma prosesinin daha da dərinləşməsinə səbəb oldu.<ref name="shumer"/> İslam dini onu qəbul etmiş bütün türk və qeyri-türk etnoslarını Cənubi Qafqazı bütöv halda xristianlığın təsir dairəsinə salmağa çalışan [[Bizans İmperiyası]]na və onun himayə etdiyi erməni və gürcü feodallarına qarşı vahid türk-islam bayrağı altında birləşdirdi.<ref name="shumer"/>