Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
|
Redaktənin izahı yoxdur
Teqlər: Mobil redaktə Mobil veb redaktə
|
Redaktənin izahı yoxdur
Teqlər: Mobil redaktə Mobil veb redaktə
|
||
|
Sətir 2:
{{Digər məna|Nadir şah (dəqiqləşdirmə)}}{{Dövlət xadimi|azərbaycan dilində adı='''Nadir şah Qırxlı-əfşar'''|adın originalı=Nadirqulu bəy|portret=NaderShahPainting.png|portretin ölçüsü=250|izah=Nadir şahın portreti, XVIII əsr (Viktoriya və Albert Muzeyi)|titul=[[Əfşarlar imperiyası]]nın I [[şahənşah]]ı|dövr əvvəl=[[21 mart]] [[1736]]|dövr son=[[20 iyun]] [[1747]]|sələfi=yoxdur|xələfi=[[Adil şah]]|titul_2=|bayraq_2=|bayraq2_2=Nadir Shah Flag.svg|dövr əvvəl_2=|dövr son_2=|sələfi_2=|xələfi_2=|titul_3=|bayraq_3=|bayraq2_3=Nadir Shah Flag.svg|dövr əvvəl_3=|dövr son_3=|sələfi_3=|xələfi_3=|doğum tarixi=[[22 oktyabr]] [[1688]]|doğum yeri=[[Xorasan]], [[Səfəvilər dövləti]]|ölüm tarixi=[[19 iyun]] [[1747]] (59 yaşında)|ölüm yeri=[[Fəthabad]], [[Əfşarlar imperiyası]]|sülaləsi=[[Əfşarlar sülaləsi]]|atası=İmamqulu bəy<ref>A. BAKIXANOV. GÜLÜSTANİ-İRƏM (Tərcumə edeni M. Əskərli) - Bakı: Minarə, 2000, səh. 58</ref>|anası=|həyat yoldaşı=[[Raziya Sultan]]|uşaqları=[[Rzaqulu mirzə Avşar]], Nəsrullah Mirzə, İmamqulu Mirzə, Çingiz xan Əfşar, Məhəmmədullah xan Əfşar, Ulduz xan Əfşar|imzası=Nadir_Shah-seal-lion_and_sun.png}}'''Nadir şah''' ({{lang-fa|نادر شاه}} ''Nâdir Şâh''; [[22 oktyabr]] [[1688]] – [[19 iyun]] [[1747]]) – [[Azərbaycan]], [[Türküstan]] və [[Hindistan]]ın şahı ([[1736]]-[[1747]]) və türk-soylu [[əfşarlar]] sülaləsinin banisi. [[Azərbaycan türkləri|Azərbaycan türklərind]]ən olan böyük sərkərdə, dövlət xadimi. Azərbaycan tarixinin görkəmli şəxsiyyətlərindən biri. Tarixdə həmçinin '''Nadirqulu bəy''' və '''Təhmasibqulu xan''' adları ilə də tanınır. Hərbi nailiyyətlərinə görə bəzi tarixçilər ona Şərqin [[Napoleon]]u və ikinci [[Makedoniyalı İsgəndər]] kimi ləqəblər vermişlər.
[[Şəkil:Nader Shah afshar.jpg|thumb|Nadir xan səfərdə|325x325px]]
== III Şah Abbasın dövründə Nadirin fəaliyyəti ==
Nadirqulu xan müqaviləni tanımaqdan imtina edir və qədim türk ənənələrinə görə, xan və əyanların qurultayını çağırır. Qurultay şah Təhmasibi taxtından salaraq, onun III Şah Abbas adlandırılan səkkiz aylıq oğlunu şah elan edir. Faktiki olaraq, bütün hakimiyyət Nadirin əlində cəmləşir. Bundan sonra Nadir iki il ərzində bir-birinin ardınca qazandığı parlaq qələbələrlə bütün Azərbaycanı və Şərqi Gürcüstanı osmanlılardan təmizləyir.
A.Bakıxanovun yazdığına görə, Nadirqulu xanın sərkərdəlik istedadı Gəncənin mühasirəsi zamanı özünü daha parlaq bir tərzdə göstərmişdi. O zaman Gəncədə osmanlıların qarnizonu otururdu. Mühasirə tamam daralsa da, qarnizon Abdulla paşadan kömək gələcəyi ümidi ilə təslim olmurdu. Abdulla paşa Qarsda idi və özünün vədləri ilə mühasirədəkilərə verirdi. Nadir qoşunların bir hissəsini Gəncə qapısında qoyaraq, 15 minlik döyüşçü götürüb, Dağıstan yolunu bağlayır və Qars üzərinə hücuma keçir. Abdulla paşa öz sərkərdəlik məharəti ilə ad çıxarmış Nadirlə döyüşə girməkdən boyun qaçırır və qalaya girib, uzunmüddətli mühasirəyə hazırlaşır. Hadisələri sürətləndirmək məqsədi ilə Nadir belə bir fənd işlədir: gecənin birində mühasirəni götürüb tələsik geri çəkilir. Aldanmış Abdulla paşa 100 minlik qoşunu ilə qaladan çıxaraq, Nadiri İrəvana qədər təqib edir. Üçmüədzinin cənub-qərbində qəflətən qoşunu geriyə döndərən Nadir osmanlılarla ölüm-dirim savaşına girir. Qəfləti döyüş osmanlı qoşununda vahimə yaradır və Nadirqulu xan bu dəfə də tam qələbə qazanır. Bundan sonra İrəvan qalası və Tiflis qalasındakı osmanlı qarnizonları ona döyüşsüz təslim olurlar. 1735-ci ilin sonlarına doğru Qafqaz osmanlı ordularından tamamilə təmizlənir ki, bunu da Nadir şahın böyük qələbəsi hesab etmək olar. Burada yerli əhalinin osmanlı türkləri ilə mübarizədə Nadirqulu xana göstərdiyi yardım da qeyd olunmalıdır. O da qeyd edilməlidir ki, sonradan həmin əhali Nadirin özünə qarşı çıxmışdır. Və həmin mübarizədə gələcək müstəqil Azərbaycan xanlıqlarının əsası qoyulmuşdu. Nadirqulu şahın tabeçiliyindən ilk çıxan belə müstəqil xanlıq Şəki xanlığı olmuşdu. 1735-ci ildə bağlanmış Gəncə müqaviləsinə görə, Rusiya hələ I Pyotrun tutduğu Bakı və Dərbənd şəhərlərini bu şərtlə güzəştə getmişdi ki, Nadir Osmanlı ilə mübarizəsini dayandırmayacaq və onunla separat sülhə girməyəcəkdi. Lakin Nadirqulu xan bu şərtləri pozur və 1736-cı ildə Osmanlı İmperiyası ilə sülh sazişi imzalayır. Sazişə görə, Türkiyə 1722-ci ilə qədər Səfəvilər dövlətinə məxsus olmuş bütün torpaqları Nadirə qaytarır. Yalnız həmişə sünni Türkiyəyə meyli ilə seçilmiş Dağıstan xalqları itaət göstərmirlər. Nadir əz qoşunlarını Dağıstana yeridir, böyük əziyyətlə Qazıqumuğa qədər gedir və geri qayıdır. Yeni əldə olunmuş Azərbaycan vilayətlərinin hökmranlığı Nadirin qardaşı İbrahim xana tapşırılır.
Uzun illər ərzində ilk dəfə olaraq Azərbaycanın geniş hüdudları inzibati qaydada bir şəxsin idarəsinə verilir. Artıq Səfəvilər dövlətinin sərhədləri demək olar ki, tamamilə bərpa edilir və qarşıda onun dağılmış təsərrüfatını dirçəltmək vəzifəsi durur.
== Nadir şahın ölümü (qətli) ==
| |||