Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
|
|
||
Sətir 73:
1918-ci il mayın 11-də Batumda Zaqafqaziya və [[Türkiyə]] arasında nümayəndə heyətləri səviyyəsində danışıqlar davam etdirildi. Zaqafqaziya hökumətinin sədri və xarici işlər naziri [[Akaki Çxenkeli]]nin başçılıq etdiyi heyətin danışıqlarında Azərbaycanı [[Məhəmməd Əmin Rəsulzadə]] və [[Məmmədhəsən Hacınski]] təmsil edirdilər.<ref name=yeddi/> Türkiyə tərəfin təmsilçilərinə xarici işlər naziri [[Xəlil Paşa]], Qafqaz cəbhəsi komandanı Vahib paşa və hərbi nazir [[Ənvər paşa]] başçılıq edirdilər.<ref name=yeddi/> Batum konfransında müşahidəçi sifətində general [[Otto fon Lossov]]un başçılığı ilə [[Almaniya]] nümayəndəliyi də iştirak edirdi. Lossov Batumda gürcü nümayəndələri ilə gizli görüşlər keçirərək, onlara hərbi və iqtisadi yardım göstəriləcəyini vəd etmişdi. Batum konfransında Zaqafqaziya Seyminin nümayəndə heyəti Türkiyənin [[Qars vilayəti|Qars]], [[Ərdəhan ili|Ərdəhan]] və [[Batum vilayəti|Batum]] əyalətləri haqqında tələblərini tamamilə tanıdı və bununla da Brest-Litovsk müqaviləsinin müddəasını təsdiq etdi.<ref name=yeddi/> Bundan əlavə, Türkiyə [[Axalsıx qəzası|Axalsıx]], [[Axalkələk qəzası|Axalkələk]], [[Aleksandropol qəzası|Aleksandropol]] (Gümrü), [[Sürməli qəzası|Sürməli]] və [[Naxçıvan qəzası|Naxçıvan qəzalarının]] daxil olduğu ərazini də tələb edirdi. Batum konfransının gedişində general fon Kressin komandanlığı ilə 3 min nəfərlik alman qoşunu [[Gürcüstan]]ın [[Poti]] limanına çıxarıldı. Onlar yalnız Gürcüstanı tutmaq, [[Azərbaycan]] və [[Ermənistan]]ı isə Türkiyəyə saxlamaq niyyətində idilər.<ref name=yeddi/> Eyni vaxtda hücumu müvəffəqiyyətlə davam etdirən Türkiyə qoşunları 1918-ci il mayın 17-də Gümrünü (Aleksandropolu) ələ keçirdilər və [[Culfa]] istiqamətinə çıxdılar.<ref>"Азербайджан", 11 ноября 1919 г.</ref> Almaniya və Türkiyə tərəfindən aparılan hərbi əməliyyatlar nəticəsində Batum konfransında gürcülər, azərbaycanlılar və ermənilər Türkiyə ilə ayrı-ayrılıqda danışıqlar aparmağa başladılar.<ref name=yeddi/> Digər tərəfdən, Batum konfransında Almaniya nümayəndələri ilə separat danışıqların gedişində və general Fon Kressin təzyiqi nəticəsində Seymin gürcü fraksiyası Gürcüstanın Federativ Zaqafqaziya Respublikası tərkibindən çıxmasını və öz müstəqilliyini elan etməsini qərara aldı.<ref name=yeddi/> Bununla əlaqədar olaraq, 1918-ci il mayın 25-də Zaqafqaziya Seyminin müsəlman fraksiyasının iclası keçirildi. İclasda Cənubi Qafqazda siyasi vəziyyətin dəyişilməsi ilə əlaqədar olaraq oxunmuş rəsmi bəyanatda deyilirdi ki, ''"Zaqafqaziya Seyminin gürcü fraksiyası, gürcü sülh nümayəndə heyəti üzvləri Batumda gizli danışıqlar aparır, ayrılmağa və Gürcüstanın müstəqilliyini elan etməyə hazırlaşırlar"''.<ref>R ə s u l z a d ə M . Ə. Azərbaycan Cümhuriyyəti. Bakı, 1990, səh. 39.</ref>
Zaqafqaziya Seyminin sədri və üzvləri - K.Çxeidze, [[Akaki Sereteli]] və [[
Gürcüstan nümayəndə heyəti iclası tərk etdikdən sonra Zaqafqaziya Seyminin müsəlman fraksiyası qətnamə qəbul etdi və orada bildirdi ki, ''Gürcüstan öz müstəqilliyini elan etdiyi halda, biz də öz tərəfimizdən Azərbaycanın müstəqilliyini elan etməliyik''.<ref>"Türk dünyası araşdırmaları", 1919, № 110, səh. 77</ref>
1918-ci il mayın 26-da Zaqafqaziya Seyminin son iclası oldu. Gürcü fraksiyası Zaqafqaziya Respublikasının dağılmasının bütün günahını müsəlman fraksiyasının üstünə yıxdı. Onların fikrincə, ''"müsəlman fraksiyası türkpərəst mövqe tutduğu üçün elə vəziyyət yaranmışdır ki, gürcülər onlarla artıq əməkdaşlıq edə bilməz"''.<ref name=yeddi/> Zaqafqaziya Seyminin üzvü [[Şəfi bəy Rüstəmbəyli]] gürcü fraksiyası ünvanına kəskin tənqidlə çıxış edərək dedi:
{{cquote|müəllif=|''"...hesab edirik ki, Zaqafqaziyanın birgə siyasi mövcudluğunun indiki mürəkkəb və məsuliyyətli anında ayrılmaq üçün tutarlı və obyektiv əsaslar yoxdur və burada gürcü xalqının nümayəndələri tərəfindən irəli sürülən amillər, fikrimizcə, az inandırıcıdır. Eyni zamanda gürcülər Zaqafqaziya xalqlarının birgə işləməsini qeyri-mümkün hesab edir və siyasi cəhətdən ayrı yaşamağa can atırlarsa, belə halda Seymin mövcudluğıı üçün heç bir əsas qalmır".<ref name=yeddi/>''}}
|