Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
|
|
kRedaktənin izahı yoxdur
|
||
|
Sətir 1:
{{İş gedir}}
{{mənbə azlığı}}
{{Rayon məlumat qutusu
Sətir 22 ⟶ 23:
'''Kəngərli rayonu''' — [[Azərbaycan|Azərbaycan Respublikası]]nda, [[Naxçıvan Muxtar Respublikası]]nın tərkibində inzibati – ərazi vahidi.
Kəngərli rayonu 2004-cii ildə təşkil edilmişdir. Kəngərlər Azərbaycanın etnogenezində iştirak etmiş ən qədim və önəmli [[4]] prototürk tayfalarından ([[hun]], quz-[[oğuz]], [[qıpçaq]], kenq) biridir. [[Aral dənizi]] ilə [[Balqaş gölü]] arasında türk əsilli Kang (Kəng) dövləti mövcud olmuşdur.
Kəngərli rayonu 2004-cü il martın 19-da təşkil olunmuşdur. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Babək və Şərur rayonlarının inzibati ərazi bölgüsündə qismən dəyişikliklər edilərək yaradılmışdır. Ərazisi şimal-şərqdə [[Ermənistan]] Respublikası, cənub və cənub-qərbdə [[İran]]la həmsərhəddir. Ərazisi 681,94 km2-dir. Rayonda 1 qəsəbə, 10 kənd vardır. Mərkəzi [[Qıvraq]] qəsəbəsidir.
Onlar özlərini ''kəng-ər'' kəng ərləri adlandırırdılar. Sonralar antik - yunan mənbələrində ''patszmak'' adlandırılan kəngərlər rus mənbələrində [[Peçeneqlər|peçeneq]] adını almışdır. [[Naxçıvan]]ın irsi hakimləri, əsasən, bu tayfanın nümayəndələri olmuşlar. Naxçıvanın ilk və son xanları (Heydərqulu xan və Ehsan xan Kəngərli) bu tayfanın nümayəndələrindən idi.<ref>Azərbaycan ekoturizm potensialı. II cild Bakı</ref>
== Coğrafiyası ==
[[Babək]] və [[Şərur]] rayonlarının arasında yerləşir. Rayon dağlıq relyefə malik olmaqla, Dərələyəz dağlarında yerləşir. Muxtar Respublikanın hər yerində olduğu kimi, iqlimi kəskin kontinentaldır – yayda çox isti, qışda soyuq olur. Rayonun ərazisindən,
=== Relyefi ===
Babək və Şərur rayonlarının arasında yerləşir. Rayon dağlıq relyefə malik olmaqla, Dərələyəz dağlarında yerləşir. Muxtar Respublikanın hər yerində olduğu kimi, iqlimi kəskin kontinentaldır – yayda çox isti, qışda soyuq olur. Rayonun ərazisindən, Azərbaycanla İranın dövlət sərhəddi boyunca Araz çayı axır. Dağlıq relyef, iqlimin xüsusiyyətləri və kiçik çayların olmaması yerli bitki örtüyünü şərtləndirir. Onlar əsasən, yarımsəhra və dağ növləri ilə (kolluqlar, otlar, nadir ağaclar) təmsil olunur.
Rayonun [[şimal]] hissəsi [[Dərələyəz silsiləsi]]ndən ibarət dağlıq ərazilərdir. Cənub hissəni Korosman silsiləsi (900 m), [[Böyükdüz]] və Kəngərli düzü ([[800]] - 1300 m) təşkil edir.
=== Geoloji quruluşu ===
Düzənlik və dağətəyi hissədə, əsasən. [[Antropogen]], dağlıq hissədə [[Devon]], [[Perm]], [[Trias dövrü|Trias]], [[Təbaşir|Tabaşir]] çöküntüləri yayılmışdır.
=== Çayları və su hövzələri ===
== Tarixi abidələri ==
Əsas çayları Araz, Lizbirt və Cəhri çaylarıdır. Mineral bulaqlarla (Salaxan və s.) zəngindir.
=== Landşaftları və bioloji müxtəlifliyi. ===
Naxçıvan Muxtar Respublikasının hər yerində olduğu kimi burada da böyük sayda qədim abidələr qalır ki, bu da diyarın arxaik zamanlardan əhali ilə məskun olduğundan xəbər verir: Çalxan-Qala kurqanları, Qazma mağarası, eləcə də Qalacıq, Govurqala, Damlama, Qulamlıtəpə, Balatəpə yaşayış məskənləri. Sonrakı dövrlərin salamat qalmış abidələri: [[Xok]] kəndində Cümə Məscidi (XVIII əsr) və [[Şahtaxtı]] kəndində hamam (XIX əsr).
[[Boz]] və çəmən-boz, şorakətvarı boz- qonur, [[dağ]] - [[şabalıdı]] və [[qəhvəyi dağ-meşə torpaqları]] yayılmışdır. [[Bitki örtüyü]], əsasən, yarımsəhra bitkilərindən və dağ-kserofitləriııdən ibarətdir.Ərazidə yayı quraq keçən soyuq yarımsəhra, quru çöl və yayı quraq keçən soyuq iqlim yayılmışdır. Salaxan meşə-kolluq ərazisi təbii abidə və yay otlaqları, Böyükdüzün mərkəz və cənub hissələri isə qış otlaqları kimi qiymətləndirilir. Burada, əsasən, [[səhra]], [[yarımsəhra]], dağ-kserofıt, dağ-bozqır, az miqdarda meşə-kolluq bitkilikləri yayılmışdır. Ərazi florasında şoran- yer qarğasoğanı, qozbel [[laləvər]] , [[Florenski tülpanı|florenski tülpan]]ı , [[yuliya tülpanı]] , [[voronov soğanı]] , toudar buğdası , təkdənli buğda , ağrıdağ buğdası , [[gözəl dazı]] , girdəqanad binertiya, [[qaraquş zəngçiçəyi]] , [[Darləçək qlobularia|darləçək qlobulariya]], tumefor difelipeyası , şovits ilankölgəsi və s. nadir və endem bitkilər yayılmışdır. Burada və ona yaxın ərazilərdə məməli heyvanlardan [[bezoar keçi]] , [[asiya muflonu]], [[qonur ayı]] yaşayır. Quşlardan səhra zəvzəyi , adi sığırçın , [[kəklik]], [[berkut]] , [[xəzər uları]] , dağ kətanquşu , ilancıl qartal və s. yaşayır. [[Böyükdüz]] ərazisində isə doydaq köçmə zamanı müşahidə olunur. Vaxtilə [[Keçəltəpə]] dağında [[bəbir]]ə də rast gəlinirdi, lakin son onilliklərdə müşahidə edilmir. Bu zonada zəhərli ilanlar ([[Cənubi Qafqaz]] və çöl gürzəsi) da digər rayonlara nisbətən çoxsaylıdır.
=== Tarixi mədəni abidələri ===
[[Naxçıvan Muxtar
=== Arxeoloji abidələri. ===
[[Çalxanqala]] kəndi yaxınlığında m.ə. [[II minillik|II minilliy]]ə aid ([[Tunc dövrü|Tunc Dövrü]]) Çalxanqala yaşayış yeri və kurqanlar. [[Tənənəm]] kəndi yaxınlığında [[Paleolit dövrü|Paleolit Dövrü]]nə aid (80 - 90 min il əvvəl) düşərgə - [[Qazma mağarası]]. Mağaranın uzunluğu 22 m, eni 1.0 - 6.0 m-dir. Buradan obsidian çaxmaqdaşı, daşlı şistlərdən hazırlanmış əmək alətləri aşkar edilmişdir. Aşağı Yaycı kəndi yaxınlığında orta əsrlərə aid Qalaciq yaşayış yeri, Govurqala. Qarabağlar kəndi yaxınlığında m.ə. IV-I minilliklərə aid Damlama yaşayış yeri. Qıvraq və Yurdçu kəndləri arasında m.ə. Ill - I minilliyə aid [[Qulalıtəpə]] yaşayış yeri. Qıvraq qəsəbəsi yaxınlığında m.ə. Ill - I minilliklərə aid Qıvraq nekropolu. [[Şahtaxtı kəndi]] yaxınlığında m.ə. I minilliyə aid küp qəbirlər, m.ə. II - I minilliklərə aid Gavurqala yaşayış yeri.
== İnzibati quruluşu ==
[[Qıvraq]] qəsəbəsi – 2004-cü ildə yaradılmış rayonun inzibati mərkəzidir. Qıvraq Naxçıvan-Şərur şossesi üzərində, diyarın paytaxtı Naxçıvan şəhərindən 30 km aralıda yerləşir. Qəsəbədən Araz çayınadək 6 km-dir. Rayonun inzibati mərkəzi statusunu təzəlikcə alması ilə bağlı olaraq Qıvraq qəsəbəsində hələlik turistlərin qəbulu üçün infrastruktur yoxdur. Lakin, burada yerli sakinlərin evlərində qonaq qalmaq olar.
| |||