Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
|
k Əlavə məlumatlar əlavə edildi. Təşəkkürlər.
|
Redaktənin izahı yoxdur
|
||
|
Sətir 24:
}}
'''Litium''' ('''Li''') – D.İ. Mendeleyevin [[Kimyəvi elementlərin dövri cədvəli|elementlərin dövri sistemində]] 3-cü element. Keramik və şüşə istehsalında, batareya istehsalında, sürtkü və ərinti sərtləşdirici maddələrin tərkibində, [[A vitamini]] sintezində, nüvə stansiyalarında soyuducu mexaniklərdə və [[Raket|raket]] itələyici qüvvə təmin edilməsində istifadə edilir. Qatı elementlər içində ən yüksək spesifik istilik tutumuna sahib olması səbəbiylə, istilik çatdırılmasında istifadə edilən [[Maye|mayelərin]] tərkibində yer alır. Ancaq, [[su]] ya da asid kimi həll edicilərlə qarışıldığında yüksək bir partlama və ya parlama xüsusiyyətinə sahib olması və xüsusilə sinir sistemi üçün zəhərli təsir göstərməsi səbəbiylə, diqqətli istifadə edilməsi lazımdır. Bəzi [[litium]] birləşmələri, [[beyin]] [[Xəstəlik|xəstəlikləri]] və [[Psixologiya|psixoloji]] xəstəliklərin müalicəsində istifadə edilən [[Dərman|dərmanların]] tərkibində də var.
Bitkilərdə litiumun miqdarı təxminən 0,0001% (kütlə ilə) miqdardadır. Litium bitkilərdə su-duz mübadiləsinə təsir edir. On səkkiz dərman bitkisi litium toplayıcısıdır ki, onların 6-sı dah çox toplayıcıdır: qara bəng otu, yaşıl yarpaqlı kassiya, hind tatlası, bataqlıq gözdəvəri və ağacabənzər aloye (əzvay). Torpaq litium çox olduqda sitrus bitkilərinin yarpaqları ləkəli olur.
Heyvan orqanizmində litium miqdar kütlə ilə 0,001% təşkil edir, insanın çəkisi 70 kq olduqda isə onun bədənində 0,67 mq litium olur.
Litium ultramikroelmentdir, ali sinir fəaliyyətində iştirak edir, həmçinin immunitetə və su-duz mübadiləsinə təsir edir. İnsan orqanizmində litium skeletdə və qalxanabənzər vəzdə toplanır.
Litium psixoterapiya praktikasında da istifadə olunur. Həkimlər dəfələrlə müşahidə etmişlər ki, litiumun bəzi birləşmələri (əlbətdə ki, uyğun dozalarda) maniakal depressiyada olan xəstələrə müsbət təsir edir. Bir tərəfdən müəyyən edilmişdir ki, litium beyinin hüceyrələr arası mayesindən hüceyrələrə natrium və kalium ionlarını daşımaqda iştirak edən bəzi fermentləri aktivləşdirə bilir. Digər tərəfdən müşahidə olunmuşdur ki, litium ionları hüceyrənin ion balansına bir başa təsir edir. Natrium və kalium balansından isə xəstənin vəziyyəti xeyli dərəcədə asılı olur. Hüceyrələrdə natrium ionlarının artıqlığı depressiv pasientlər, çatışmazlığı isə maniyadan əziyyət çəkənlər üçün xarakterikdir. Natrium-kalium balansını bərabərləşdirərək litium duzu hər iki tip xəstəyə müsbət təsir edir. Nadir hallarda litium immun çatışmazlığı vəziyyətinin müalicəsində istifadə olunur.
Əsəbi pozğunluğu olan, böyrək xəstəlikləri olan, həm də alkoholizmə tutulmuş insanların nəvələrində, immun çatışmazlığı olan xəstələrdə litiumun miqdarı az olur.
Böyrəklərin ayırıcı funksiyası, natrium mübadiləsi pozulduqda, litiumlu preparatlar dozadan artıq istifadə edildikdə saçlarda litiumun yüksək qatılığı müşahidə olunur.
Litiumlu birləşmələr orqanizmə əsasən yaşıl bitkilər vasitəsi ilə daxil olur.
Litiumun daha geniş məlum olan və insan tərəfindən geniş istifadə olunan birləşmələri aşağıdakılardır:
Li<sub>2</sub>CO<sub>3</sub> litium karbonat, litonit
[Li, Al] Si<sub>2</sub>O<sub>6</sub> – spodumen, kunsit
LiAl [Si<sub>4</sub>O<sub>10</sub>] – petalit
Litium 1817-ci ildə isveç kimyaçısı İ.Arfedson tərəfindən, pentalit mineralının analizi zamanı kəşv olunub. Bu mineral ən adi daş kimi görünür və odur ki, metal litium (yunan sözü “lithos” – daş deməkdir) adlandırılmışdır.
Qida məhsulları ilə litiumun orqanizmə sutka ərzində daxil olan miqdarı təxminən 2 mq-dır.
Litiumun tibbi tətbiqi məhduddur litium duzları (Li<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>, litonit) manikal – depressiv psixozların müalicəsində istifadə olunur. Litium preparatları şişlərin, alkoholizmin müalicəsində səmərəli ola bilər.
Orqanizm üçün litiumun toksiki dozası 92-200 mq həddindədir.
Litium duzları alovu al qırmızı rəngə boyadığından onda atəşfəşanlıq üçün pirotexniki tərkiblərdə istifadə olunur.
== Xarici keçidlər ==
{{commons|Lithium}}
| |||