Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
|
|
k düzenleme using AWB
|
||
|
Sətir 15:
}}
'''Azərbaycanın İstiqlal Bəyannaməsi''' — [[1918]]-ci il mayın 28-də [[Tiflis
Azərbaycan Xalq Cumhuriyyəti cəmi 23 ay fəaliyyət göstərib və [[1920]]-ci ildə bolşeviklər tərəfindən süqut edilib. Onun yerində yaranan [[Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası]] sonradan [[SSRİ]]-nin tərkibinə daxil oldu. [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqının dağılması|SSRİ-nin dağılması]]ndan sonra, [[1991]]-ci il [[18 oktyabr]]da [[Azərbaycan parlamenti]] qəbul edilmiş “Azərbaycan Respublikasının Dövlət Müstəqilliyi haqqında” Konstitusiya Aktı Azərbaycan Respublikasının siyasi və iqtisadi təməlini qoymuşdur.
[[Azərbaycan dili
== Tarixi ==
Sətir 26:
=== Zaqafqaziya seyminin yaranması ===
Zaqafqaziya Komissarlığı effektsiz olduğuna və regionda kifayət qədər güclü hakimiyyətə malik olmadığına görə özü özünün ləğv edilməsini elan etməyə məcbur oldu. [[1918]]-ci il yanvarın 5-də açılaraq elə həmin gündə bolşevik hökuməti tərəfindən qovulmuş Müəssislər Məclisinə Zaqafqaziyadan seçilmiş deputatlar yol bağlı olduğu üçün Rusiyaya gedə bilməmişlər.<ref name=protokol/> Zaqafqaziyadan Rusiya Müəssislər Məclisinə seçilmiş deputatlar 1918-ci il fevralın 14-də ölkədə hakimiyyət orqanı hakimiyyət orqanı kimi [[Zaqafqaziya seymi]]ni yaratmağı qərara alırlar.<ref name=protokol/> Seymdə Rusiya Müəssislər-Məclisinə seçkilər zamanı hər partiyanın aldığı səsin sayına müvafiq olaraq Zaqafqaziya Seymindəki nümayəndələrin sayı artırıldı.<ref name=protokol/>
[[Müsavat Partiyası]] və demokratik bitərəflər qrupundan 30 nəfər, Müsəlman sosialist blokundan 7 nəfər, [[İttihad Partiyası]]ndan 3 nəfər,
Müsəlman sosialist-demokrat menşevik partiyası [[Hümmət]]dən isə 4 nəfər Zaqafqaziya Seyminə daxil edildi.<ref name=protokol/> Nəticədə Zaqafqaziya Seymində 44 azərbaycanlı nümayəndə iştirak edərək, seymin müsəlman fraksiyasını yaratdılar.<ref name=protokol/> Bunlar aşağıdakı şəxslər idi:<ref name=protokol/>
“Müsavat” və demokratik bitərəflər qrupundan: [[Məmməd Yusif Cəfərov]], [[Əli Mərdan bəy Topçubaşov]], [[Məhəmməd Əmin Rəsulzadə]], [[Nəsib bəy Yusifbəyli]], [[Həsən bəy Ağayev]], [[Xosrov bəy Sultanov]], [[Məmmədhəsən Hacınski]], [[Mir Hidayət bəy Seyidov]], [[Fətəli Xan Xoyski]], [[Xəlil bəy Xasməmmədov]], [[Əhməd bəy Məhəmmədbəyov]], [[Aslan bəy Qardaşov]], [[Şəfi bəy Rüstəmbəyli]], [[Cavad bəy Məlikyeqanov]], [[Mustafa Mahmudov]], [[Mehdi bəy Hacıbababəyov]], [[Hacı Səlim Axundzadə]], [[Mehdi bəy Hacınski]], [[Xudadat bəy Məlik-Aslanov]], [[Müseyib bəy Əxicanov]], [[Lütfəli bəy Behbudov]], [[Firudin bəy Köçərli]], [[İbrahim ağa Vəkilov]], [[Həmid bəy Şahtaxtinski]], [[Rəhim bəy Vəkilov]], [[Ələsgər bəy Mahmudbəyov]], [[Yusif əfəndi Əfəndizadə]], [[Mirzə Camal Yusifzadə]], [[Məmmədrza ağa Vəkilov]], [[İslam bəy Qəbulzadə]].
Sətir 46:
Zaqafqaziya Seymi hələ Türkiyə ilə sülh danışıqlarına hazırlaşdığı vaxt [[Brest]]də [[Rusiya]] ilə [[Almaniya]] arasında separat müqavilə imzalanmışdı və onun bir şərtinə görə Ərdəhan, Qars və Batum Türkiyəyə verilməli idi.<ref>ARDSPİHA, f. 276, siy. 3, iş 1 17, v. 19.</ref><ref>История Азербайджана. Т. III, ч. I, Баку, 1963, стр. 112-113.</ref> Zaqafqaziya Seymi Brest sülhünün bu şərtini qəbul etmədi və [[Petroqrad]]a XKS adına teleqram göndərərək bildirdi ki, ''«Brest sülhünü tanımır, çünki Zaqafqaziya heç vaxt bolşeviklərin və Xalq Komissarları Sovetinin hakimiyyətini qəbul etməmişdir».''<ref>Документы и материалы по внешней политике Закавказья и Грузии. Тифлис, 1919, стр. 145</ref> Türkiyə isə Brest sülhünün qərarlarına əsaslanaraq, Zaqafqaziya Seyminə Qars, Batum və Ərdəhanı dərhal boşaltması haqqında ultimatum verdi. Belə bir şəraitdə [[1918]]-ci il martın 14-də Trabzonda Türkiyə və Zaqafqaziya Seyminin nümayəndə heyətləri arasında sülh konfransı açıldı. Konfransda Türkiyə nümayəndəliyi mövqeyini açıqlayaraq bildirdi ki, əgər Zaqafqaziya beynəlxalq hüququn subyekti olmaq istəyirsə, tezliklə Rusiyadan ayrılmalı və öz müstəqilliyini elan etməlidir.<ref>Yenə orada, səh. 146</ref><ref>Документы и материалы по внешней политике Закавказья и Грузии, стр. 224</ref>
Trabzon danışıqlarında iştirak edən Zaqafqaziya nümayəndəliyinin daxilində Türkiyəyə güzəşt məsələsində yekdillik yox idi. Çünki ermənilər Qars vilayətinin böyük bir hissəsini, gürcü nümayəndələri Ərdəhanın və Batumun Zaqafqaziya dövlətinin tərkibində qalmasını istəyirdilər.<ref name=seym>
Türkiyə tərəfinin güzəştə getmək və Zaqafqaziya rəhbərlərinin reallıqla hesablaşmaq istəməmələri danışıqların pozulmasına gətirib çıxartdı.<ref name=seym/> Aprel ayının 6-da Türkiyə tərəfi Zaqafqaziya nümayəndələrinə Brest-Litovsk müqaviləsinin şərtlərini qəbul edib-etməmək barəsində 48 saat ərzində cavab verilməsini tələb edən ultimatum təqdim etdi.<ref name=seym/> Eyni zamanda danışıqlara yenidən başlamaq üçün Cənubi Qafqazın müstəqilliyini elan etməsi barədə əvvəlki şərtini çıxardı.<ref>"Вестник Бакинского Совнаркома", 1918, № 1-2</ref> Nümayəndə heyəti başçısı A. Çxenkeli Türkiyə tərəfinin ultimatumunu qəbul etmək qərarına gəldi, lakin gec idi, çünki artıq Türkiyə qoşunları Batumdan başqa həmin ərazilərin hamısını tutmuşdu.<ref name=seym/>
Sətir 57:
Qafqazda siyasi vəziyyət [[Bakı]]da [[Mart soyqırımı]] ilə əlaqədar kəskin pisləşdi. Anti-müsəlman qırğınlarında aktiv rol [[Daşnaksütun]] partiyası oynayırdı. Bakıdakı hadisələrlə əlaqədar Zaqafqaziya seyminin müsəlman fraksiyası Seymdən müsəlman əhalisini qorumaq üçün Bakıya qoşun göndərməyi tələb etdi. [[1918]]-ci il [[3 aprel]]də Fətəli xan Xoyski qeyd etdi ki, ''«...əgər müsəlman əhalisini qorumaq üçün tədbirlər görülməsə, müsəlman nazirlər hökumətin tərkibindən çıxacaqlar»''.<ref name=xudiyev>{{cite book|last1=Агамалиева|first1=Н.|author1=Худиев|authorlink1=Р.|title=Азербайджанская Республика. Страницы политической истории 1918-1920 гг.|date=1994|publisher=Sabah|isbn=5-86106-037-1|pages=112|accessdate=3 January 2016}}</ref> 1918-ci il aprelin 7-də Zaqafqaziya Seyminin iclasında müsəlman nazirlərin hökumətin tərkibindən çıxması haqqında bəyanatı ilə əlaqədar olaraq, Fətəli Xan Xoyski bildirirdi ki, ''«...müsəlman fraksiyası belə hesab edir ki, yaranmış şəraitdə, xüsusilə Bakı hadisələrilə əlaqədar, müsəlman nazirlər Bakının müsəlman əhalisini qorumaq üçün hökumətdən heç bir şey əldə edə bilmirlər və bu, onların qərar qəbul etmək üçün əsaslarını gücləndirir»''.<ref name=yeddi>{{cite book|title=Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. V cild (1900-1920-ci illər).|date=2008|publisher=Elm|location=Bakı|isbn=978-9952-448-41-2|pages=260|url=http://www.anl.az/el/Kitab/254489.pdf|accessdate=3 January 2016}}</ref><ref>"Azərbaycan Arxivi", 1989, № 1-2, səh. 230. l O l . H ə s ə n o v C . Göstərilən əsəri, səh. 150.</ref>
Müsəlman fraksiyasının təzyiqi altında 1918-ci il [[22 aprel]]də Zaqafqaziya seyminin geniş tərkibdə görüşü toplandı və [[Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikası
Mart hadisələri ilə əlaqədar, Azərbaycanda vəziyyət çox gərginləşdi. Bir sıra şəhərlərdə bolşeviklərə qarşı etiraz dalğası baş qaldırırdı. Hətta 1918 -ci il aprelin 15-də Gəncədə Zaqafqaziya Seymi üzvləri [[Xəlil bəy Xasməmmədov]] və [[Məmməd Yusif Cəfərov]]dan alınmış teleqramda xəbərdarlıq edilirdi ki, ''«Bakı bolşeviklərinə qarşı cəza tədbirləri görməyən hökumətə qarşı müsəlmanlar içərisində təbliğat aparılır»''.<ref>Azərbaycan EA A.Bakıxanov ad. Tarix İnstitutunun elmi arxivi, f. l,siy. 9, iş47, v. 22.</ref><ref>Yenə orada, 20 iyul 1918-ci il.</ref> [[Yelizavetpol quberniyası]]nda silahlı müdaxiləni və Bakı Xalq Komissarları Soveti üzvlərinin həbs edilməsini tələb edən kütləvi mitinq və yığıncaqlar başlandı. 1918-ci il aprelin 17-də Xoyski Zaqafqaziya hökuməti qarşısında məruzə ilə çıxış etdi. Məruzədə deyilirdi:
Sətir 64:
Hələ 1918-ci il aprelin əvvəllərində Zaqafqaziya Seyminin knyaz Maqalovun komandanlığı altında 2 min nəfərdən çox əsgəri olan qoşunu Bakıya
doğru hərəkət etmiş, Nəcməddin Qotsinskinin dağlılardan ibarət dəstələri isə [[Dağıstan]]dan Bakı istiqamətində hücuma başlamışdı.<ref name=arda>ARDA, f. 895, siy. 1, iş 13, v. 126.</ref> Knyaz Maqalovun qüvvələri Hacıqabul stansiyasına, Qotsinskinin qoşunu isə Bakının 10 kilometrliyindəki Xırdalan kəndinə çatmışdı.<ref name=yeddi/> 1918-ci il aprelin 10-da Qotsinskinin dəstəsi [[Bakı Soveti]]nin qoşunları tərəfindən məğlub edildi, knyaz Maqalov isə qüvvələrini aprelin 20-də [[Kürdəmir
Zaqafqaziyada müstəqil respublika yarandığının elan olunması və [[Türkiyə]] qoşunlarının sürətlə cəbhə boyu irəliləməsi ilə əlaqədar olaraq, A.İ.Çxenkelinin başçılıq etdiyi Zaqafqaziya Respublikası hökuməti Trabzon sülh danışıqlarına yenidən başlamaq üçün Türkiyə hökumətinə müraciət etdi.<ref name=yeddi/> [[Trabzon]]da danışıqların yenidən başlanması ərəfəsində siyasi vəziyyət son dərəcə mürəkkəb idi.<ref>Векилов Р. А. История возникновения Азербайджанской Республики. Баку, 1998, səh. 23.</ref> Zaqafqaziyada vəziyyət getdikcə pisləşirdi, çünki müstəqilliyini elan etməsindən sonra Zaqafqaziya Federativ Respublikasının nə daxili, nə də xarici siyasətində ciddi bir dəyişiklik baş verməmişdi.<ref name=yeddi/> Siyasi partiyaların nümayəndələri Zaqafqaziya Seymində ümumi dil tapa bilmirdilər, onların ümumi fəaliyyət proqramı yox idi və fraksiyaların hər biri isə öz siyasi xəttini həyata keçirməyə çalışırdı.<ref name=yeddi/>
Sətir 80:
fraksiyasının üstünə yıxdı. Onların fikrincə, ''«müsəlman fraksiyası türkpərəst mövqe tutduğu üçün elə vəziyyət yaranmışdır ki, gürcülər onlarla artıq əməkdaşlıq edə bilməz»''.<ref name=yeddi/> Zaqafqaziya Seyminin üzvü [[Şəfi bəy Rüstəmbəyli]] gürcü fraksiyası ünvanına kəskin tənqidlə çıxış edərək dedi:
{{cquote|müəllif=|''"...hesab edirik ki, Zaqafqaziyanın birgə siyasi mövcudluğunun indiki mürəkkəb və məsuliyyətli anında ayrılmaq üçün tutarlı və obyektiv əsaslar yoxdur və burada gürcü xalqının nümayəndələri tərəfindən irəli sürülən amillər, fikrimizcə, az inandırıcıdır. Eyni zamanda gürcülər Zaqafqaziya xalqlarının birgə işləməsini qeyri-mümkün hesab edir və siyasi cəhətdən ayrı yaşamağa can atırlarsa, belə halda Seymin mövcudluğıı üçün heç bir əsas qalmır".<ref name=yeddi/>''}}
Buna görə də müsəlman fraksiyası belə vəziyyətdə Seymin özünü buraxmasına etiraz etmədi.<ref>Адрес-календарь Азербайджанской Республики на 1920 год. Баку, 1920, стр. 3.</ref> Uzun davam edən qarşılıqlı ittihamlardan sonra Zaqafqaziya Seymi Zaqafqaziya Respublikasının parçalanmasını təsdiq edən qətnamə qəbul etdi.<ref>Большевики в борьбе за победу социалистической революции..., стр. 382-383.</ref> Beləliklə, hakim qüvvələrin təzyiqi altında yaradılmış Zaqafqaziya Respublikası daxili ziddiyyətlərin kəskinləşməsi nəticəsində dağıldı.<ref name=yeddi/>
Sətir 89:
Zaqafqaziya Seyminin buraxılmasından sonra, [[1918]]-ci il mayın 27-də Müsəlman Fraksiyasının, yəni Zaqafqaziya Müsəlman Şurasının (Zaqafqaziya Müsəlman Parlamentinin) üzvləri də ayrıca iclas keçirdilər və Azərbaycanın müstəqilliyini elan etmək qərarına gəldilər.<ref name=cani>{{cite web|title=Qrandükün sarayı|url=http://jurnal.meclis.gov.az/cat.php?id=17|website=jurnal.meclis.gov.az|publisher=meclis.gov.az|accessdate=3 January 2016}}</ref><ref name=tiflis>{{cite web|title=Cümhuriyyət: Tiflisdən Bakıya gedən yol|url=http://metbuat.az/news/140515/cumhuriyyet-tiflisden-bakiya-geden-yol.html|website=metbuat.az|publisher=metbuat.az|accessdate=3 January 2016}}</ref> Bu məqsədlə Zaqafqaziya Müsəlman Şurası özünü [[Azərbaycan Milli Şurası]], daha doğrusu, [[Azərbaycan Parlamenti]] elan etdi.<ref name=tiflis/> Bununla Azərbaycan tarixində ilk parlament yarandı və Şərqdə ilk parlamentli respublikanın bünövrəsi qoyuldu.<ref name=tiflis/> Həmin iclasda Azərbaycan Milli Şurasının rəyasət heyəti və sədri seçildi. Tarix üzrə fəlsəfə doktoru [[Nəsiman Yaqublun]]un sözlərinə görə, [[Müsavat Partiyası]] sədrliyə [[Məhəmməd Əmin Rəsulzadə]]nin namizədliyini irəli sürdü.<ref name=tiflis/> [[İttihad Partiyası]] istisna olmaqla, qalan təşkilatların səsverməsi nəticəsində M.Ə.Rəsulzadə Milli Şuranın sədri, [[Həsən bəy Ağayev]] və [[Mir Hidayət bəy Seyidov]] Milli Şura sədrinin müavinləri seçildilər.<ref name=tiflis/> Elə həmin iclasda Milli Şuranın doqquz nəfərdən ibarət icraiyyə orqanı yaradıldı, [[Fətəli xan Xoyski]] icraiyyə orqanının sədri seçildi.<ref name=tiflis/>
Milli Şura yaranmış vəziyyəti təhlil etdikdən sonra 1918-ci ilin 28 mayında Tiflisdə [[Tbilisi Milli Gənclər Sarayı|Qafqaz Canişin sarayı]]nın ikinci mərtəbəsindəki böyük salonda keçirilən ilk iclasında Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaradılması elan edilib və Azərbaycanın 6 bənddən ibarət “Milli İstiqlal Bəyannaməsi” imzalandı.<ref name=cani/>
=== Azərbaycanın Milli Şurasının tərkibi ===
İstiqlal Bəyannaməsinin seymdə, sonra Azərbaycanın Milli Şurasında qəbulu zamanı, ən çox üzvlü [[Müsavat Partiyası]] və ona daxil olmuş qeyri-partiyasızlar idi (30 nəfər); müsəlman sosialistlər bloku (7 nəfər), [[İttihad Partiyası]] (3 nəfər), [[Hümmət]] sosial-demokrat partiyası (4 nəfər), (sonra, bu siyahılar dəyişildi). İstiqlal Bəyannaməsinin qəbul etməsində Azərbaycanın Milli Şurasının tərkibi belə idi:<ref>
<table border=0 align="center">
Sətir 173:
[[Şəkil:Оглашение Декларации независимости. Тифлис 1918, 28 мая.jpg|thumbnail|300px|[[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti]] Milli Şurasının Tiflisdə Azərbaycanın İstiqlal Bəyannaməsinin elanı]]
Görüşün gedişində növbəti məsələlər dururdu: Son hadisələrlə əlaqədar [[Gəncə|Yelizavetpol]]da vəziyyət barədə [[Həsən bəy Ağayev]]in məlumatı; M.Ə.Rəsulzadənin Batumdan göndərdiyi məktub və teleqramların oxunması; Seymin buraxılması və [[Gürcüstan
Birinci məsələ barədə yenicə Yelizavetpoldan qayıtmış Həsən bəy Ağayev Yelizavetpol şəhərində və [[Yelizavetpol quberniyası|quberniyasında]] vəziyyət, habelə oraya türk zabitlərinin gəlməsi barədə ətraflı məlumat verdi.<ref name=protokol/> Ağayev qəti şəkildə bildirdi ki, zabitlərin Yelizavetpola gəlməsinin Azərbaycanın gələcək siyasi həyatının qurulması ilə heç bir əlaqəsi yoxdur və ''«Türklər Qafqazda - Azərbaycanda hər hansı bir təcavüzkar məqsəd güdmür, əksinə türklər Azərbaycanın və Zaqafqaziya Respublikasının saxlanılmasının tərəfdarıdırlar»''.<ref name=protokol/>
Sonra M.Ə.Rəsulzadənin Batumdan [[Nəsib bəy Yusifbəyli]]yə göndərilən məktub və teleqramları şura üzvlərinə məlumat üçün elan olundu.<ref name=protokol/>
Üçüncü məsələ barədə çıxış edən Milli Şura üzvü [[Xəlil bəy Xasməmmədov]] öz məruzəsində Azərbaycanın Müstəqil Cümhuriyyət elan edilməsinin vacibliyini və təxirəsalınmazlığını əsaslandırdı.<ref name=protokol/> Nəsib bəy Yusifbəyli, [[Əkbər ağa Şeyxülislamov]], [[Mir Hidayət bəy Seyidov]] və başqaları da bu ruhda çıxış etdilər.<ref name=protokol/> Şuranın üzvü [[Fətəli xan Xoyski]] yerlərdə bir sıra məsələlər aydınlaşdırılana qədər Azərbaycanın müstəqilliyinin elanını təxirə salmağı, digər ölkələrlə sülh danışıqları aparmaq üçün tam hüquqlu hökumət yaratmağı təklif etdi.<ref name=protokol/> Bu barədə bir sıra natiqlər də öz fikirlərini bildirirlər.<ref name=protokol/> Məsələnin işgüzar şəkildə və ətraflı müzakirəsindən sonra 24 nəfər təxirə salınmadan Şərqi və Cənubi-Şərqi Zaqafqaziyada Azərbaycanın Müstəqil Xalq Cümhuriyyəti kimi elanı barədə qərar qəbul etdi.<ref name=protokol/> İki nəfər — [[Sultan Məcid Qənizadə]] və [[Cəfər Axundov]] səsvermədə bitərəf qalırlar.<ref name=protokol/>
Sətir 220:
== İstiqlal Bəyannaməsinin orijinal nüsxələrinin tarixi ==
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 1918-ci ildə imzaladığı İstiqlal Bəyannaməsinin orijinal nüsxəsi [[Azərbaycan Tarix Muzeyi]]ndə saxlanılır.<ref name=london/> Sənəd 1918-ci ildə Cümhuriyyət nümayəndə heyətinin [[Paris Sülh Konfransı]]na apardığı İstiqlal Bəyannaməsinin orijinal nüsxələrindən biridir.
[[Birinci Dünya müharibəsi]]nin sonunda, [[1919]]-cu ildə sülh müqavilələrinin bağlanması və yeni dünya xəritəsinin formalaşması üçün Parisdə Sülh Konfransı çağırılmışdır.<ref name=tac/> Gənc müstəqil Azərbaycan hökuməti 27 ölkə ilə yanaşı, dövlətin nümayəndə heyətinin də həmin konfransda iştirakını qərara alır.<ref name=tac/> [[Əlimərdan bəy Topçubaşov]]un rəhbərliyi ilə Parisə yollanan nümayəndə heyətinin məqsədi Azərbaycanın gənc müstəqil dövlət kimi [[de-fakto]] tanınmasına nail olmaq idi.<ref name=tac/> Nümayəndə heyəti özü ilə əsas sənəd kimi İstiqlal Bəyannaməsinin Azərbaycan dilində əski əlifba ilə yazılmış nüsxəsini və [[fransız dili]]nə tərcümə olunmuş variantını aparmışdır.<ref name=tac/>
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin müstəqilliyin bir illiyi qeyd edilən gün - 1919-cu il mayın 28-də Sülh Konfransında əsas fiqurlardan biri sayılan [[ABŞ prezidenti]] [[Vudro Vilson]] ilə Azərbaycan nümayəndə heyətinin görüşü olmuşdur.<ref name=tac/> Görülən işlər nəticəsində [[1920]]-ci il yanvarın 11-də Paris Sülh Konfransının Ali Şurası Azərbaycanı de-fakto müstəqil dövlət kimi tanımışdır.<ref name=tac/> Amma Azərbaycanın işğala məruz qalaraq müstəqilliyini itirməsi səbəbindən nümayəndə heyəti Azərbaycana qayıda bilməmiş, sənədlər isə itmişdir.<ref name=tac/>
[[2014]]-cü il [[13 may]]da prezident [[İlham Əliyev]]in [[azərbaycan dili|Azərbaycan]] və fransız dillərində nüsxələrinin Azərbaycan Tarix Muzeyinə təqdim edilməsini qərara almışdır.<ref name=tac>{{cite web|title=Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin İstiqlal Bəyannaməsinin Azərbaycan və fransız dillərində nüsxələri Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyinə təqdim edilmişdir|url=http://arxiv.az/az/azertag.az/3207873/Azerbaycan+Xalq+Cumhuriyyetinin+Istiqlal+Beyannamesinin+Azerbaycan+ve+fransiz+dillerinde+nusxeleri+Milli+Azerbaycan+Tarixi+Muzeyine+teqdim+edilmishdir|website=arxiv.az|publisher=arxiv.az|accessdate=3 January 2016}}</ref> Sənəd Azərbaycan Respublikası Prezidenti Administrasiyası rəhbərinin müavini [[Əli Əsədov]] tərəfindən təqdim olunmuşdur.<ref name=tac/> Azərbaycan Tarix Muzeyinin əməkdaşı Səbuhi Əhmədov sənədin [[London]]da tapıldığını söyləyib.<ref name=london>{{cite web|title=«İstiqlal Bəyannaməsi»nin orijinal nüsxəsi Azərbaycana gətirilib|url=http://www.azadliq.org/content/article/25374728.html|website=www.azadliq.org|publisher=[[Azadlıq Radiosu]]|accessdate=3 January 2016}}</ref> Muzeyin əməkdaşı sənəd üzərində müəyyən filoloji təhlil apardıqlarını (mürəkkəb və kağız üzərində), bu sənədin orijinal olduğunu, məxsusi Paris Sülh konfransına yollanan Azərbaycan nümayəndə heyəti üçün 1919-cu ildə hazırlandığını bildirib.<ref name=london/>
Sətir 258:
[[1919]]-cu ilin [[28 may]]da İstiqlal Bəyannaməsinin elan olunmasının bir illiyi münasibətilə Bakıda böyük bayram yığıncağı keçirildi. Parlament binası önündəki kürsüdən ilkin olaraq M. Ə. Rəsulzadə çıxış etdi. «[[Azərbaycan (qəzet)|Azərbaycan]]» qəzeti (rusca) 31 may 111 saylı nüsxəsində belə yazırdı: ''«Xalq onu (M. Ə. Rəsulzadəni) təsvirolunmaz dərəcədə, uzun müddət kəsməyən gurultulu alqışlarla qarşıladı»''.<ref>«Азербайджан» qəzeti, 31.05.1919, N111.</ref> Dövrün qəzet və jurnalları bu mühüm günün ildönümünü belə təsvir edirdilər: ''«Azərbaycan istiqlalı elə qiymətdar, elə müqəddəs bir sevgilidir ki, hər şəkildə olursa-olsun, təcəssüm etdirilərsə, bütün azərilərin fərdənfərd ona sitayiş etməsi fərzi də təbiidir, zira onun yolunda verilən qurbanlar heç bir məbudun yolunda verilməmişdir»''.<ref>N. Yaqublu. Məmməd Əmin Rəsulzadə. Bakı, 1991, səh.18-119.</ref> Lakin, eyni gündə kommunistlərin "Müstəqil Sovet Azərbaycanı" şüarı altında Azərbaycanın müstəqillik bayram yubileyinə qarşı işçi nümayişi keçirilmişdi.<ref>{{cite book|last1=Isgandarov|first1=M. S.|title=Из истории борьбы Коммунистической партии Азербайджана за победу Советской власти|date=1958|publisher=Азербайджанское государственное издательство|pages=371-373|accessdate=3 January 2016}}</ref>
Tezliklə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin süqutundan sonra Azərbaycanın müstəqilliyinin elan edilməsi günü azərbaycanlı mühacirlər tərəfindən, Azərbaycandan kənarda qeyd edilmişdir. Bu baxımdan, Əlimərdan bəy Topçubaşovun "Qafqazlılar arasında" məqaləsində, [[Paris
|url = http://ru.president.az/azerbaijan/holidays
|title = Трудовой Кодекс Азербайджанской Республики. Статья 105. Праздничные дни.
|publisher = Официальный интернет сайт Президента Азербайджанской Республики
|accessdate = 2014-07-31
}}</ref>
[[1990]]-cı ildən Azərbaycanda [[Respublika Günü (Azərbaycan)|Respublika günü]] dövlət bayramı kimi qeyd edilir.<ref name=holiday>{{cite web|title=The Labor Code of the Republic of Azerbaijan|url=http://en.president.az/azerbaijan/holidays|website=president.az|publisher=president.az|accessdate=3 January 2016}}</ref>
Sətir 270:
[[Şəkil:Composition «Declaration of Independence».png|170px|thumbnail|[[Azərbaycan Tarix Muzeyi]]ndə «İstiqlal Bəyannaməsi» kompoziyası]]
[[Azərbaycan Tarix Muzeyi]]nin eksponatları sırasında İstiqlal Bəyannaməsi ilə bağlı unikal eksponat qorunur və nümayiş olunur.<ref name=muzey>{{cite web|title=Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyində İstiqlal Bəyannaməsi ilə bağlı unikal eksponat|url=http://www.azhistorymuseum.az/index.php?mod=5&id=795|website=www.azhistorymuseum.az|publisher=[[Azərbaycan Tarix Muzeyi]]|accessdate=2 January 2016}}</ref> Eksponat 65 x 50 sm ölçüləri olan kollaj formasında tərtib olunmuşdur.<ref name=muzey/> Eksponatın mərkəzində 1918-ci il mayın 28-də imzalanmış İstiqlal Bəyannaməsinin fotosurəti bərkidilmişdir.<ref name=muzey/> Fotosurətin sağ tərəfində müxtəlif [[Azərbaycan xalçaları]]nın ornamentlərindən tərtib olunmuş xalça təsviri verilmişdir.<ref name=muzey/> Ondan aşağıda [[XX əsr]]in əvvəllərində [[Odlar Yurdu (konsept)|Odlar Yurdu]] olan Azərbaycanın rəmzi kimi qəbul olunan [[Suraxanı]] [[Atəşgah
Unikal eksponatın müəllifini təsvirin aşağı sağ küncündə verilmiş avtoqraf bildirir.<ref name=muzey/> Bu Azərbaycanın Xalq rəssamı [[Əzim Əzimzadə]]nin avtoqrafıdır (1880-1943).<ref name=muzey/> Əsasən satirik rəssam kimi tanınan Əzimzadə 1918-ci ildə Azərbaycanın müstəqilliyinin bəyan olunmasının səmimi qəlbdən alqışlamış, onun şərəfinə belə maraqlı kompozisiya yaratmışdır. Hazırda eksponat Muzeyin Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ekspozisiyasında nümayiş olunur.<ref name=muzey/>
Sətir 277:
{{main|İstiqlal bəyannaməsi abidəsi}}
[[2007]]-ci il [[25 may]]-da [[İstiqlaliyyət küçəsi (Bakı)|İstiqlaliyyət küçəsində]] Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin şərəfinə ucaldılmış [[İstiqlal bəyannaməsi abidəsi]]nin açılışı olub.<ref name=abide>{{cite web|title=«İstiqlal Bəyannaməsi» abidəsinin açılışı olub|url=http://www.azadliq.org/content/article/394513.html|website=www.azadliq.org|publisher=[[Azadlıq Radiosu]]|accessdate=2 January 2016}}</ref> Qranitdən və ağ mərmərdən yonulmuş, abidə üzərinə 1918-ci il mayın 28-də Tiflisdə qəbul olunmuş "İstiqlal Bəyannaməsi"nin həm əski, həm də latın əlifbası ilə mətni həkk olunub.<ref name=abide/> Açılış mərasimində prezident [[İlham Əliyev]] iştirak edib.<ref name=abide/> Abidə [[Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası
=== Kinoda ===
| |||