Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
daha dəqiq anlayış
|
|
||
Sətir 3:
=== Yaranması ===
Bu
Eyni zamanda, Allahın varlığının düşüncə ilə anlaşıldığını iddia edən Məturidi hesab edirdi ki, Allahın əmrlərini ağılla dərk etmək olmaz və onlar inancla qəbul edilməlidir. Başqa sözlə, əgər insan düşüncəsi hansısa bir şeyin yaxşı və ya pis olması barədə bir nəticəyə gəlirsə, bunu qəti olaraq həqiqət kimi qəbul etmək olmaz. Bu halda qəti qərar Allahın endirdiyinin əsasında çıxarıla bilər. Axı insan düşüncəsi Allahın ayələrindəki halal və haram şeylərin mahiyyətini dərk edə bilməz. Bu məsələdə məturidilər mütəzililərdən seçilərək hesab edirdilər ki, əgər insan düşüncəsi bu və ya başqa bir əməlin və ya işin görülməsini məqbul və ya qeyri-məqbul sayırsa, onda ona əsaslanmaq lazımdır.
=== Əqidə üsulu ===
Maturidilik bir çox mövzularda sələfiliyə əşarilikdən daha çox yaxındır. Məturidi Allahın ayələrinin düşüncə ilə dərk edilməsinin mümkünlüyünü qəbul edərkən bəzən insan ağlının naqis olub səhv etməyə meyilli olduğundan dini məsələlərdə hər-hansı bir mülahizələrin yalnız vəhylər əsasında aparılması tərəfdarları olmuş hədis biliciləri və fəqihlərlə münaqişəyə girmişdir. Onlara cavab vermiş Məturidi "Tövhid" adlı əsərində yazırdı: "Düşüncə vasitəsi ilə edilən mülahizələri inkar edənlərin özləri də bu iddianı ağılla edirlər. Bu da düşüncə ilə çıxarılmış dəlillərinin vacib olmasını sübut edir. Allah Quranda dəfələrlə düşüncənin işlədilməsi haqqında demişdirsə, buna qarşı necə çıxmaq olar?" Bir sözlə, Məturidi vəhylərə böyük önəm verdiyi halda, onların düşüncə ilə dərk edilməsini də inkar etməmişdir. İnsan yanıla bilsə də, onun düşüncəsini ideallaşdırmaq düzgün olmasa da, Maturidiyə görə hər halda onu inkar etmək olmaz.
Eyni zamanda Məturidi insan ağlının kamil olmamasını dərk edərək, Allahın sözü olan Qurana və peyğəmbərin sünnəsinə üstünlük vermişdir. Məsələ burasındadır ki, ağıl bu iki qaynağa zidd nəticələr çıxartmamalıdır. Əgər düşüncə ilə vəhyin arasında ziddiyyətlər olsa, vəhyə əsaslanmaq lazımdır, düşüncənin isə naqisliyi edilməlidir. Bu prinsipi o, Quran ayələrinin izah edilməsinə də şamil etmişdir. Məturudi hərfi mənaları aydın anlaşılmayan (mütəşabih) ayələri yaxşı başa düşülən (möhkəm) ayələr vasitəsi ilə izah edilməsinin tərəfdarı olmuşdur. O, Quran ayələrinin Quran ayələri ilə izah edilməsini: "Onlar Quran barəsində düşünməzlərmi? Əgər o, Allahdan qeyrisi tərəfindən olsaydı, əlbəttə, onda çoxlu ziddiyyət (uyğunsuzluq) tapardılar" (4: 82) ayəsi ilə əsaslandırırdı.
|