'''Azərbaycanda orta əsrlər dövrü'''

Eramızın 3-18-ji əsrləri Azərbayjan tarixində orta əsr və ya feodalizm dövrü kimi məlumdur. Tədqiqatçılar bir qayda olaraq bu dövrü üç əsas mərhələyə bölürlər. 3-10 yüzilliklər erkən orta əsrlər, 11-15-ji əsrlər klassik feodalizm və 16-18-ji əsrlər son feodalizmdir. Bu dövrdə təsərrüfatın əsas formaları əkinçilik, heyvandarlıq və sənətkarlıq olmuşdur. Həmin müddət orta əsr şəhərlərinin yüksəlişi və çiçəklənməsi dövrüdür. Onlar həm siyasi və inzibati mərkəzlər olmaqla yanaşı, həm də iqtisadiyyat və tijarətdə, mədəni, elmi və dini həyatda mühüm rol oynayırdılar. 3-7 əsrlərdəki Azərbayjan tarixi bilavasitə İran Sasani imperiyası (224-65) ilə bağlı idi.3 əsrin ikinji yarısında Azərbayjanın jənub hissəsi Atropatena Sasani şahinşahlarının əyalətinə çevrilmişdir. Eyni zamanda şimalda müstəqil Albaniya dövləti qalmaqda idi. 4 yüzilliyin əvvəllərində alban çarı Urnayr (313-371) xristianlığın dövlətinin rəsmi din olduğunu bəyan etdi. Həmin müddətdə Atropatenada əsas din isə zərdüştlük hesab olunurdu. Önjə bütün Qafqazda olduğu kimi, Albaniyada da xristianlığı suriyalılar yaymağa başlamışdılar. Ona görə də dini mərasimlər və məktəblərdəki tədris suriya dilində aparılırdı. Lakin 5 əsrdə alban əlifbası hazırlanandan sonra vəziyyət köklü şəkildə dəyişir. Alban dilinə Tövrat və digər dini kitablar tərjümə edilir, bü dildə məktəblərdə dərs keçilir və dünyəvi ədəbiyyat yazılırdı. Alban əlifbasını Sünik əyalətindən olan Benjamin adlı alim ixtira etmişdir. Bu hadisə alban çarı Asvagenin dövründə baş vermişdir. Onun dövründə ölknəin maariflənməsində böyük işlər görülmüşdür. Albaniyanın bü yüzilliklərdəki siyasi tarixi öz müstəqilliyini xariji qüvvələrdən və ilk növbədə Sasani və Bizans imperiyalarından müdafiə etməklə bağlı idi. Sasanilər təkjə əraziləri zəbt etməklə kifayətlənməyərək, həm də bu torpaqlarda zərdüşt dinini yaymağa çalışırdılar.